دلایل غیبت برخی از زائران مسلمان جهان در حج تمتع

برخی سال‌ها عربستان مانع تشرف زائران بعضی کشورها می‌شود. زائرانی از سوریه، قطر، لیبی، یمن و حتی فلسطینیان خارج از فلسطین به دلایل گوناگون با معضلاتی در حضور در مراسم حج روبه‌رو بوده‌اند.

 

به گزارش فارس، امسال پس از دو سال برگزاری محدود مراسم حج تمتع، مسلمانان علاقه‌مند و مشتاق از سراسر جهان عازم بیت‌الله الحرام شده‌اند.

 

مراسم حج تمتع در دو سال گذشته به دلیل شیوع جهانی ویروس کرونا به ‌شکل محدود و با تدابیر سختگیرانه ایمنی و بهداشتی و بدون حضور زائران خارجی برگزار شده بود.

 

عربستان سعودی در سال ۲۰۲۰ تنها به یک هزار زائر اجازه داد تا در مراسم حج تمتع شرکت کنند. در سال ۲۰۲۱ نیز تعداد زائران به ۶۰ هزار نفر رسید که همگی از ساکنان کشور عربستان بودند.

 

در سال جاری دولت عربستان تلاش کرده تا حج را به صورت عمومی و برای همه مسلمانان کشورهای جهان برگزار کند. در این میان البته شرایطی نیز برای شرکت‌کنندگان در نظر گرفته شده که الزامی بودن دریافت دو دوز واکسن کرونا و محدودیت سنی برای افراد بالای ۶۵ سال از جمله این شرایط است. زائرانی که از خارج از عربستان می‌آیند نیز موظفند غیر از گواهی معتبر واکسن، آزمایش PCR منفی را که ۷۲ ساعت قبل از زمان عزیمت به این کشور گرفته شده است، ارائه دهند.

 

 

مقامات و مسئولان عربستان سعودی سعی کرده‌اند تا حج امسـال را به لحاظ کمی و کیفی بسیار متفاوت‌تر از قبل برگزار کنند تا اهدافی را که از سال‌ها قبل تدوین و برنامه‌ریزی کرده‌اند گام به گام محقق سازند. برگزاری گسترده حج بعد از دو سال اجرای محدود، البته با مشکلات و مسائلی روبه‌رو شده و اعتراضاتی از سوی مسئولین مرتبط با این مراسم و مردم در کشورهای مختلف را به همراه داشته و موجب شده تا بسیاری از مشتاقان در سراسر جهان از تشرف به حج محروم شوند. افزایش ناگهانی قیمت این سفر از سوی کشور عربستان و تعیین سامانه‌های جدید برای ثبت‌نام متقاضیان در کشور‌های غربی اعزام بسیاری از داوطلبان این سفر معنوی را با مشکلات جدی روبه‌رو ساخته و آنان را از وصول به آرزوی چند ساله قلبی‌شان بازداشته است.

 

 

یکی از تصمیمات عجیب و ناگهانی مقامات سعودی این بوده که هزینه‌های حج را ۳۰۰ درصد افزایش داده‌اند که این مسأله با اعتراض بسیاری از کشورها مواجه شده است. دلایلی برای افزایش ناگهانی قیمت این سفر از سوی کشور عربستان عنوان شده که به نظر اصلی‌ترین عامل آن، تصمیم مقامات سعودی در کاهش تعداد حجاج به یک میلیون نفر است. این موضوع موجب شده تا برای جبران هزینه‌های خدمات، هزینه‌ها بالا برده شود. هزینه غذا در سه وعده و هزینه سفر و بیمه درمانی در کنار مالیات بر ارزش افزوده، عمده قیمت حج امسال را تشکیل می‌دهد.

 

علت دیگر این افزایش قیمت به بحران جهانی اقتصاد و بالا رفتن قیمت‌ها در نتیجه تورم باز می‌گردد. احمد باجعفیر، نویسنده و پژوهشگر مسائل حج عنوان داشته که افزایش قیمت حج امسال به دلیل تعیین قیمت ۸۰ دلار برای روادید و ۵۰ دلار برای بیمه هر نفر است که به این قیمت ۱۵ درصد مالیات بر ارزش افزوده را نیز باید افزود. وی افزوده که علت اصلی افزایش قیمت حج برای حجاج خارجی، کاهش عمده ارزش پول کشورهای اسلامی در برابر دلار و ریال عربستان است.

 

یکی از مصادیق این گفته نیز کشور سریلانکاست که بحران اقتصادی در آن موجب شده تا مسلمانان این کشور تصمیم به عدم حضور در مراسم حج سال ۲۰۲۲ بگیرند. از ۲۲میلیون جمعیت این کشور بودایی، حدود ۱۰ درصد را مسلمانان تشکیل می‌دهند که عربستان سهمیه ۱۵۸۵ نفری برای حج امسال این کشور در نظر گرفته بود. مؤسسه مجری تورهای حج سریلانکا در نامه‌ای به اداره امور دینی مسلمانان این کشور اعلام کرده که با توجه به شرایط بد معیشتی مردم و بحران اقتصادی این کشور برنامه‌ای برای برگزاری حج امسال نخواهد داشت و به همین دلیل هیچ مسلمان سریلانکایی به حج نخواهد رفت.

 

افزون بر این، افزایش قیمت‌های جهانی و بالا رفتن دستمزد نیروهای خدماتی نیز بر هزینه‌های حج تأثیر داشته است. عربستان مبلغ یک‌هزار و ۱۶۰ ریال سعودی برای خدمات اسکان و تغذیه در مشعر، عرفات و منا به‌ازای هر زائر طلب کرده و اعزام زائران به سرزمین وحی را منوط به واریز این هزینه از سوی کشورها به حساب عربستان کرده است. به این ترتیب حج امسال در حالی با حضور زائران خارجی برگزار می‌شود که میانگین هزینه هر زائر حدود ۴۵۰۰ دلار است و البته این قیمت در برخی از کشورها بسیار بالاتر از این رقم است.

 

برای زائران ایرانی نیز با توجه به تثبیت نرخ ارز از سال ۱۳۹۸ به‌مبلغ ۹ هزار تومان، میانگین هزینه این سفر برای هر زائر از کشورمان حدود ۴۵ میلیون تومان شده است که این افزایش قیمت موجب انصراف تعدادی از هموطنان پس از سال‌ها انتظار برای انجام مناسک حج به دلیل دشواری در تأمین هزینه‌های مازاد شده است. گفتنی است که مقامات سعودی تاکنون توضیحی درباره علت افزایش ۳۰۰ درصدی هزینه حج نداده‌اند و پاسخ کشورهای معترض را نیز نمی‌دهند.

 

 

سهمیه حج هر کشور بر اساس مصوبه سازمان همکاری‌های کنفرانس اسلامی و با توجه به جمعیت هر کشور تعیین می‌شود که به ازای هر یک هزار نفر یک حاجی در نظر گرفته می‌شود. در حج امسال از میان ۸۵۰ هزار زائر خارجی که به سرزمین وحی قدم می‌گذارند، کشور اندونزی حدود ۱۲ درصد از سهمیه کل حج را به خود اختصاص داده است. این کشور با ۱۰۰ هزار و ۵۱ نفر، بالاترین سهمیه حج تمتع را دارد و پس از آن، پاکستان با ۸۱ هزار و ۱۳۲ نفر و هند با ۷۹ هزار و ۲۳۲ زائر بیش‌ترین حضور را در حج امسال خواهند داشت. برای بریتانیا سهمیه ۱۲,۳۸۴ زائر و آمریکا ۹,۵۰۴ زائر و فرانسه ۹,۲۶۸ تعیین شده که از این تعداد عده زیادی به دلایلی که در ادامه بیان می‌شود، موفق به استفاده از این سهمیه نشده‌اند.

 

در بسیاری از کشورهای مسلمان، اعزام حجاج از طریق سازمان‌ها و نهادهای دولتی متولی این امر و در قالب کاروان‌های سامان دهی شده توسط این سازمان‌ها صورت می‌گیرد. اما در برخی کشورها از جمله کشورهای آمریکایی و اروپایی و اقیانوسیه حجاج به صورت انفرادی و با مراجعه به دفاتر گردشگری اقدام به رزو سفر حج کرده و هزینه بلیت و هتل و سایر موارد را پرداخت می‌کنند. حجاج این کشورها امسال نیز به روال سال‌های گذشته برای ثبت درخواست حج تمتع خود به دفاتر گردشگری مجاز در کشورهایشان مراجعه کرده‌اند. اما در ماه ژوئن و در فاصله اندکی تا آغاز مناسک حج، به ناگهان وزارت حج عربستان سعودی اعلام کرد که سفر زائران غربی تنها از طریق یک پورتال آنلاین مجاز دولتی به نام Motawif قابل رزرو است. هتل‌ها، بلیت هواپیما و ویزاهای ویژه همه از طریق این سیستم سازماندهی و پرداخت می‌شود و مسافرانی که بسته‌ها را از طریق روش قبلی ـ آژانس‌های مسافرتی مجاز ـ رزرو کرده‌اند، باید وجه خود را پس گرفته و از طریق این سامانه اقدام به ثبت نام کنند.

 

مقام‌های وزارت حج عربستان سعودی علت راه اندازی چنین سامانه‌ای را حذف واسطه‌ها و همچنین کلاهبرداری‌های احتمالی از درخواست‌کنندگان عنوان کرده‌اند. آن‌ها در این باره اعلام کرده‌اند که برای بهبود خدمات به زائران از جمله ایجاد سازوکار ثبت‌نام برای زائران از اروپا، آمریکای شمالی و استرالیا تمهیدات جدیدی در نظر گرفته شده است. در این پورتال ارائه خدماتی چون صدور ویزا و ثبت‌نام الکترونیک در شکل بسته‌های مسافرتی با عنوان طلایی، نقره‌‌ای و پلاتینی ارائه می‌شود، اما در این بین بسیاری از زائران حج امسال از حذف شرکت‌های واسطه‌ ارائه‌دهنده خدمات به زائران و انتقال این فرایند به درگاه آنلاین «مُطوف» و مواردی از جمله مشکل در تغییر تاریخ سفر، نبود پرواز و هتل و قیمت بسته‌های مسافرتی شکایت داشته‌اند. حتی در برخی کشورها از جمله انگلستان، طوماری برای بازگشت به روش‌های سنتی ثبت‌نام برای سفر حج تهیه شد و بسیاری از مسلمانان مقیم آن کشور آن را امضا کردند.

 

بعد از بروز مشکلاتی برای کاربران در ثبت نام، مقامات سعودی اعلام کردند که افراد می‌توانند به سایت «تراویزی» که یکی از شرکت‌های بزرگ در زمینه گردشگری و مستقر در امارات متحده عربی است، مراجعه کنند. این موضوع نیز سبب شده تا برای کسانی که از مدت‌ها قبل سفرشان را رزرو کرده بودند و حالا مجبور بودند از این سیستم جدید استفاده کنند، مشکلاتی ایجاد شود.

 

این نکته نیز حائز اهمیت است که رابطه شرکت تراویزی با سامانه مُطوف از موضوعات جالب توجه است. زیرا که خبرهایی درباره روابط مالی گسترده این شرکت استارتاپی با موضوع حج و سرمایه‌گذاران آن به رسانه‌ها درز کرده است. به هر حال آن چه که ماحصل این فرایند بوده، جا ماندن بسیاری از داوطلبان حج در کشورهای آمریکایی، اروپایی و استرالیا و عدم امکان مشارکت آنان در مراسم حج تمتع امسال بوده است.

 

گرچه عبدالفتاح مشاط، معاون وزیر حج در خصوص سامانه مطوف عنوان داشته که با راه اندازی آن نیاز به واسطه‌ها از میان رفته و قیمت‌ها را تا بیش از ۳۰ درصد پایین می‌آورد، اما به نظر می‌رسد که چنین موضوعی در عمل برخلاف این ادعا بوده است.

 

این موضوع را نیز نباید از قلم انداخت که در سال‌های گذشته نیز بسیاری از مسلمانان به دلایل مختلف از سوی عربستان موفق به حضور در حج نشده‌اند و عربستان چندان به موضوع سهمیه‌بندی تعیین شده پایبند نبوده است. به طوری که در برخی سال‌ها، زائران حج تمتع از کشورهای امارات و کویت بیش از سهمیه مصوب بوده است و کشورهایی همچون ایران، پاکستان و مالزی با وجود تعداد متقاضیان بالا، با کمبود سهمیه مواجه بوده‌اند.

 

در برخی سال‌ها نیز عربستان مانع تشرف زائران بعضی کشورها می‌شود؛ به طوری که زائران سوری چند سال از تشرف به حج تمتع محروم بوده‌اند و در حال حاضر نیز امور اعزام داوطلبان سوری در اختیار گروه‌های معارض قرار داشته و دولت عربستان همکاری با دولت سوریه در این زمینه ندارد. در سال‌های گذشته برخی از زائران قطر با توجه به قطع روابط دیپلماتیک با عربستان از تشرف به حج تمتع محروم شدند. زائران کشورهای لیبی، یمن و حتی فلسطینیان خارج از فلسطین نیز به دلیل اهمال سعودی‌ها و سیاسی‌کاری در این سال‌ها با معضلاتی در سفر به عربستان و حضور در مراسم حج روبه‌رو بوده‌اند.