تبعات توفان‌های نمکی دریاچه ارومیه؛ از بیماری‌های جسمی تا مشکلات روان

مسئول سابق دفتر نظارت و پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه ضمن اشاره به تبعات بی‌شمار خیزش توفان نمک ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه تنها راه جلوگیری از این توفان را احیای دریاچه دانست و گفت: با گفتمان مشترک، همدلی وهمراهی همه دستگاه‌های متولی بخش آب و به دور از رقابت‌های جناحی و سیاسی می‌توان دریاچه ارومیه را احیا کرد و جلوی بروز این پدیده خطرناک را گرفت.

علیرضا شریعت در گفت و گو با ایسنا به ترکیبات ریزگردهای توفان‌های نمکی دریاچه ارومیه اشاره و اظهارکرد: بر اساس گزارش‌های مطالعات صورت گرفته توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی تبریز و ارومیه - که در همان ابتدای شروع فعالیت ستاد صورت گرفت - ذرات موجود در ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه حاوی ترکیبات کلسیم، آهن، آلومنیوم و منیزیم هستند. کلسیم موجود در محیط خطر ابتلا به سنگ کلیه، گرفتگی مجاری کلیه و رگ‌های خونی را بالا می‌برد. آهن موجود در این ریزگردها نیز ممکن است منجر به ورم و بروز آسیب‌های چشمی شود و جذب آن از طریق تنفس طولانی‌مدت نیز التهاب ریه را در پی دارد.

وی افزود: تنفس منیزیم موجود در ریزگردها باعث افسردگی، گیجی و ضعف عمومی می‌شود اما درباره آلومینیوم وضع از این هم بدتر است و حتی تنفس کوتاه‌مدت ذرات حاوی آلومینیوم باعث سرفه، تحریک شش و صدمه به دستگاه تنفسی می‌شود. اگرچه خشکی دریاچه ارومیه طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها یا اختلالات را موجب می‌شود اما مهم‌ترین و شایع‌ترین این اختلالات متوجه ریه، مری، سیستم عصبی و دستگاه‌های داخلی خواهد شد.

مسئول سابق دفتر نظارت و پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: متاسفانه موضوعی که همیشه مغفول می‌ماند، بی‌توجهی بسیاری از مسئولان و حتی دلسوزان در خصوص اثرات مخرب خشک شدن دریاچه ارومیه و دیگر دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها بر بهداشت روانی مردم است چراکه همه این نعمات خداوندی به منظور ایجاد آرامش روحی و روان انسان‌ها آفریده شده است و نابودی آن‌ها علاوه بر مشکلات جسمانی، عوارض روحی و روانی بسیاری دارد و می‌بایست به عنوان یک موضوع مهم مورد توجه قرار گیرد.

شریعت با اشاره به نتایج یک پیمایش توضیح داد: نتایج یک پیمایش آماری - که در ستاد احیای دریاچه ارومیه و با همکاری پلیس راه منطقه انجام گرفت - نشان داد پرآبی دریاچه ارومیه باعث کاهش بسیار تصادفات رانندگی در مسیر جاده حاشیه دریاچه ارومیه و حتی کاهش دعواهای خیابانی در شهر ارومیه شده و این روند بهنگام خشک شدن دریاچه ارومیه به‌طور کامل برعکس شده بود. این موضوع نشان می‌دهد که" آب" یک ماده چند وجهی است که علاوه بر جنبه‌های اقتصادی، بهداشت و سلامت و ... وجه بهداشت روانی هم دارد .

وی به گستره‌ توفان نمک دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: توفان نمک دریاچه ارومیه علاوه بر تحت تاًثیر قرار دادن استان‌های همجوار دریاچه، تا هزاران کیلومتر دورتر یعنی تا شمال شرق ایران را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد و گستره آن به استان‌های تهران، قم، خراسان شمالی، خراسان رضوی و سمنان هم می‌رسد. در بهترین حالت حدود ۶ میلیون نفر از جمعیت ساکن در حاشیه این دریاچه را مجبور به ترک منطقه خواهد کرد.

دبیر فدراسیون آب ایران افزود: این ۶ میلیون به کجا مهاجرت خواهند کرد؟ هزاران میلیارد تومان باید صرف اسکان و زندگی این افراد در مناطق دیگر شود. آیا به این فکر کرده‌ایم که اگر در احیای دریاچه ارومیه احیا نشود و این جمعیت ۶ میلیون نفری مجبور به مهاجرت به استان‌های دیگری شوند چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا زیرساخت‌های لازم برای استقرار این جمعیت در دیگر استانها وجود دارد؟ قطعا خیر!

این کارشناس آب با اشاره به تاثیر گرد و غبار نمک بر کشورهای همسایه تاکید کرد: این پدیده علاوه بر مناطقی در ایران، کشورهای همسایه را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

وی با توجه به آسیب‌های ناشی از توفان نمک و راهکارهای جلوگیری از آن گفت: هر چه رطوبت دریاچه ارومیه بیشتر باشد، امکان خیزش گرد و غبار نمک از سطح آن کمتر خواهد بود. در صورت تداوم خشکی دریاچه و تغییر بافت بستر دریاچه ، این ذرات نمکی با کمترین میزان باد هزاران کیلومتر از غرب تا شمال شرق کشور را در بر خواهند گرفت. به علاوه نشستن این گرد و غبار روی برگ درختان و گیاهان باعث نابودی آن‌ها نیز می‌شود. مواد و املاح این گرد و غبار از نظر شیمیایی به‌گونه‌ای است که بر حیات گونه‌های جانوری منطقه هم اثرگذار است.

شریعت در ادامه تاکید کرد: ابتدا باید بپذیریم که نمی‌توان جلوی توفان نمک را گرفت بلکه لازم است دریاچه ارومیه را از حالت بی‌آبی خارج کرد.

وی به پیش‌بینی مرحوم پرفسور پرویز کَردُوانی - جغرافی‌دان و پدر کویرشناسی ایران- درباره عدم احیای دریاچه ارومیه اشاره و اظهار کرد: او معتقد بود که دریاچه ارومیه احیا نخواهد شد چراکه از نظر مهندسی قابل انجام نیست و برای جلوگیری از تبعات خشک شدن دریاچه مانند خیزش گرد و غبار نمک باید روی کل دریاچه یک لایه خاک ریخت. در همان مقطع بنده معتقد بودم که سخنان پرفسور کردوانی در خصوص عدم احیای دریاچه ارومیه کاملا بجاست ولی از یک منظر دیگر .

شریعت ادامه داد: آنچه که او به عنوان مسایل تکنیکال و مهندسی به عنوان چالش احیای دریاجه ارومیه مطرح می‌کرد، به نظر من می‌توانست به‌گونه ای دیگری بیان شود چراکه چالش اصلی عدم احیای دریاچه ارومیه عوامل غیر مهندسی و غیر تکنیکال هستند و عامل اصلی آن به‌طور قطع عدم باور، اعتقاد و همراهی همه دستگاه‌های حاکمیتی اعم از قوای سه گانه و نهادها و سازمانهای مختلف همچنین تعارض منافع است که به آن بخشی‌نگری و ماموریت‌محوری بخشهای مختلف را می‌توان اضافه کرد. به تعبیری دریاچه ارومیه به محلی برای منازعات حزبی و سیاسی و استانی تبدیل شد که امیدوارم هر چه سریع‌تر و با تغییر پارادایم و در یک محیط کاملا غیر احساسی و ملی به داد این دریاچه زیبا و حیاتی برسیم.

این کارشناس آب به بخشی از فعالیت‌های انجام شده در ستاد احیای دریاچه ارومیه به منظور احیای دریاچه ارومیه اشاره و اظهارکرد: مهم‌ترین اقدامی که در تاریخ آب کشور بی سابقه بود و برای اولین بار با درایت چیت‌چیان - وزیر اسبق وزارت نیرو - و پیگیری ستاد اتفاق افتاد موضوع «الزام به رعایت دقیق حق‌آبه محیط زیستی دریاچه ارومیه» از طرف این وزارتخانه بود که تا آن مقطع علیرغم وجود مصوبات قانونی به آن عمل نمی‌شد و همین موضوع تاثیر شگرفی در رهاسازی حق‌آبه به دریاچه و آبگیری تالاب‌ها داشت ولی متاسفانه در اواخر دولت دوازدهم و تحت فشارهای سیاسی و همینطور تفکر استانی به‌طور ناقص انجام گرفت.

شریعت افزود: از اقدامات دیگر می‌توان به مصوبه کارگروه نجات دریاچه ارومیه به جلوگیری از توسعه کشاورزی و یا طرح‌های انتقال آب و تغییر الگوی کشت اشاره کرد که این فعالیت‌ها هم در دوره گذار دولت دوازدهم و شروع دولت سیزدهم رها شد و اعتبارات لازم برای انجام این فعالیت‌ها پرداخت نشد البته امیدوارم که در دوره جدید و در کارگروه فعلی مسئله احیای دریاچه ارومیه دوباره به عنوان یک مسئله ویژه در دستور کار قرار گیرد.

وی در ادامه اظهارکرد: به‌طور قطع هر کار جدیدی خالی از اشکال نیست و فعالیت‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه کاستی‌هایی داشت ولی باید بپذیریم همین که بعد از مدت‌ها توانست مسئله آب و محیط زیست را در صدر توجه قرار دهد و همه دستگاههای مرتبط را دور یک میز جمع کند، به عنوان یک دستاورد بزرگ باید مورد توجه قرار گیرد و صد البته در همان مدت فعالیت ستاد، علیرغم همه مشکلات و تنگناها دریاچه به تثبیت رسید و همین که در حال حاضر با الگوبرداری و تجارب حاصله از این ستاد، ستاد احیای زاینده رود هم شکل گرفته نشاندهنده آن است که تجارب این مجموعه باید مورد توجه جدی قرار گیرد .

مساله آب را جناحی نکنیم

شریعت افزود : با توجه به چند وجهی بودن موضوع آب، اگر بتوانیم موضوعات مربوط به " آب و محیط زیست " را در یک محیط تعاملی و گفت وگو محور و استفاده از همه ظرفیت‌های ملی شامل دستگاه حاکمیتی، بخش خصوصی و ذی‌نفعان حل کنیم به‌طور قطع حل موضوعات دیگر کشور خیلی راحت‌تر خواهد بود.

دبیر فدراسیون صنعت آب ایران باتوجه به مسئله بحران کم‌آبی اظهارکرد:« موضوع آب را نباید سیاسی و جناحی کنیم بلکه باید گفتمان ملی برای آن شکل دهیم.»

وی ضمن اظهار اشاره به اقدامات یکی دو ماه اخیر دولت سیزدهم و پیگیری و ادامه عملیات اجرایی تعدادی از پروژه های ستاد احیای دریاچه ارومیه شامل انتقال پساب شهرهای ارومیه و تبریز به پیکره دریاچه و تکمیل پروژه سد و تونل انتقال آب زاب گفت: به‌طور قطع در کنار فعالیت‌های اجرایی و سازه‌ای ، مهم‌ترین و اساسی‌ترین فعالیت‌ها برای احیای دریاچه ارومیه جلوگیری از توسعه کشاورزی بی‌رویه، کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی با تغییر الگوی کشت با توجه در نظر گرفتن معیشت کشاورزان و حمایت از آنان در بازه زمانی این تغییر و تضمین خرید محصولات از کشاورزان ، جلوگیری از استقرار صنایع پر آب بر، احترام به حق‌آبه زیست‌محیطی دریاچه و از همه مهمتر پیگیری و استقرار دقیق مدیریت واحد حوضه آبریز دریاچه ارومیه است.

شریعت در پایان خاطر نشان کرد : تغییر ساختار وزارت نیرو از مدیریت آب استانی به مدیریت حوضه های آبریز ، توسعه متوازن و التزام به آمایش سرزمین - که مدت‌هاست مطرح است و بدان توجه نشده - باید به عنوان یک اصل مهم در دستور کار دولت سیزدهم قرار گیرد .

بیشتر بخوانید:

خشک شدن بزرگترین دریاچه چین

تماشاخانه

قسمت دوم : از کشف مقبره یک زمین‌دار تا زرهی از قرن هفدهم و یافته‌های جدید از دروازه ایشتار در بابل (فیلم)

چشم من باش..! راهکاری برای گشودن جهانی تازه برای آن‌هایی که نمی‌توانند ببینند / حالا می‌توانید چشم دیگران باشید (فیلم)

فیلم های دیگر