«روش، همان ارزش نیست»؛ جملۀ سروش از زبان رییسی

   عصر ایران؛ مهرداد خدیر- «ارزش» و «روش» دو کلمۀ بسیار پر تکرار در گفت‌و‌گوی تلویزیونی چهارشنبه شب ابراهیم رییسی دربارۀ حوادث اخیر و اعتراضات بود.

   مراد رییس جمهوری که برای اولین بار بیشتر صحبت خود را به موضوعات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و نه اقتصادی و معیشتی و یارانه‌ای اختصاص داد از تکرار دو واژۀ ارزش و روش این بود که ارزش‌ها تغییر نمی‌کند اما روش‌ها را می‌توان تغییر داد و اصلاح کرد.

    هر چند مخاطب درمی‌یافت که او دربارۀ نحوۀ کنترل حجاب و گشت ارشاد صحبت می‌کند اما نه تنها نامی از گشت ارشاد نبرد بلکه به عنوان مصداق ارزش به حجاب هم اشاره نکرد بلکه به عنوان مثال از «عدالت» گفت. همان عدالت که چندان که در یادداشت دیگر هم اشاره شد در نطق سازمان ملل نیز 42 بار آن را به معنی «نفی ظلم» به کار برد و اصطلاح مورد علاقه و کلیدی اوست. همچنان که بیش از آن که از واژۀ ایران در اشارات خود استفاده کند تعبیر «جمهوری اسلامی» را به کار می‌برد.

   اگر خبرنگاری مستقل یا شاغل در غیر صدا و سیما مقابل رییس جمهوری اسلامی ایران نشسته بود می‌توانست صریح و روشن بپرسد «اکنون هم موافق گشت ارشاد هستید یا نه» و « آیا دستور انحلال آن را صادر می‌کنید» اما هم مجری ترجیح داد مستقیما به نام گشت ارشاد اشاره نکند و هم ابراهیم رییسی به تعابیر مبهم مانند «تغییر روش اجرای قانون» بسنده کرد. هر چند مجری در اینجا می‌توانست بپرسد «ارزش‌ها قابل تغییر نیست ولی آیا قانون هم قابل تغییر نیست؟»

   خیلی موارد دیگر را هم می‌توانست بپرسد منتها اگر قرار بود بپرسد او را انتخاب نمی‌کردند و طبیعی بود که نپرسد مانند انعکاس این پرسش افکار عمومی که "وضعیت اینترنت کی عادی می‌شود" یا "آیا قرار است از این فضا برای اجرای طرح صیانت استفاده شود" اما از سوی دیگر لحن مجری مانند برخی مجریان در این شب‌ها در تلویزیون تند و به قصد متهم کردن و دامن زدن به اختلافات نبود و از گفتار و لحن او حس بدی به بیننده منتقل نمی‌شد و به آرام شدن فضا کمک می‌کرد.

   از دیروز که تارنمای رسمی ریاست جمهوری در صفحه اول خود تصویر مهسا امینی را قرار داد البته مشخص بود موضع آقای رییسی در گفت‌و‌گو چه خواهد بود و پیش‌بینی می‌شد برای تلطیف فضا خواهد کوشید اما تکرار دو واژۀ ارزش و روش برای نویسندۀ این سطور یادآور یکی از مباحث دکتر سروش در قریب دو دهۀ قبل است که دربارۀ احکام اسلامی گفته بود: «احکام، روش است نه ارزش اما در فقه تبدیل به ارزش شده است. حال آن که یک روش مثلا در دبستان جواب می‌دهد و در دانشگاه نه و ارزش عام را نمی‌توان با روش خاص اعمال کرد.» و این جمله هم باز از سروش است: «روش، همان ارزش نیست».

   بیان سخن 20 سال پیش سروش از زبان رییسی البته الزاما به این معنی نیست که همان را دانسته تکرار می‌کند یا مانند سلف خود در قوۀ قضاییه اهل مطالعاتی از این دست است. چه، اطلاعات همه ما برگرفته از مفاهیمی است که با آنها رو به روییم و همان گونه که سروش از متفکران دیگر ولو منتقد آنان باشد بهره می‌برد دیگران هم اصطلاحات او را خواسته یا ناخواسته به کار می‌برند.

   در این فقره اما تفاوت و حتی مغایرت در این بود که آقای رییسی گاه ارزش را به معنی یا به جای قانون به کار می‌برد حال آن که معادل هم نیستند. چرا که قانون، قابل تغییر است یا منسوخ می‌شود. کما این که قانون منع به کار‌گیری تجهیزات ماهواره ای عملا منسوخ شده و نه تنها در حال حاضر ارزش تلقی نمی‌شود که از ابتدا هم نبوده است. 

   این که آقای رییسی برای بیان مثال ارزش به عدالت اشاره کرد که مورد قبول همه است و به بحث اعمال حجاب حداکثری با زور پلیس نپرداخت از نقاط قابل توجه بود هر چند مانند همیشه تلاش می‌کرد روی خط ابهام صحبت کند تا جایی که اگر مخالف گشت ارشاد از او سؤال کند چرا دربارۀ آن توضیح ندادید بگوید "گفتم و منظورم از تغییر روش در اجرای قانون همین بود" و اگر رادیکال‌های حامی او را متهم به عقب‌نشینی کنند بگوید "دیدید که گفتم ارزش‌ها تغییر نمی‌کند و منظورم همین بود".  (‌این مبهم‌گویی را در پرهیز از به کار گیری کلمۀ «برجام» و ترجیح «توافق» هم دیدیم.) 

    کوتاه این که تأکید بر ارزش به جای روش دست کم برای این نویسنده یادآور اصطلاحات خاص سروش بود با این تفاوت که قانون همان ارزش نیست و آقای رییسی گاه قانون را به جای ارزش به کار می‌برد ضمن این که در قانون هم دو راهکار آمده حبس یا جریمه و اگر بخواهند قانون را حداکثری اجرا کنند باید دختران و زنان زیادی را بازداشت کنند و اگر حداقلی قبض جریمه صادر کنند و متوقف کردن قرد به قصد هدایت در قانون نیامده است.

بیشتر بخوانید:

کدام تعریف از «عدالت» مد نظر آقای رییسی است؟

رئیسی: اگر برای نقد و اعتراض مراکزی در دانشگاه ها قرار دهیم اشکالی ندارد/ راه برای بررسی روش اجرای قانون باز است، اما ارزش‌ها تغییر نمی‌کند

طرح صیانت؛ تصویب لازم نبود، اجرا شد

اگر من قاضی پرونده مهسا بودم

تماشاخانه

قسمت سوم : از کشف نوشیدنی‌های تند رومی‌ها تا قدیمی‌ترین طلسم‌ها در دانمارک (فیلم)

داستان طلسم عجیبی که در آن هفت گربه مرده یک تیم آرژانتینی را بیچاره کرد / ماجرای نفرین هفت گربه چه بود؟ (فیلم)

فیلم های دیگر