کلینیک تغذیه عصرایران/ کاهش وزن با رژیم غذایی پر پروتئین

* دکتر حمید رضا فرشچی
متخصص تغذیه و متابولیسم، فوق تخصص چاقی و دیابت



 سوال: جدیدا یکی از دوستان من مرا به داشتن رژیم غذایی پرپروتئین ترغیب نموده. آیا این نوع رژیم برای کاهش وزن موثر است؟

رژیم های پرپروتئین -کم کربوهیدرات در سالهای اخیر به عنوان راهی موثر برای کاهش وزن گسترش فراوانی پیدا کرده اند. در این رژیم ها به طور کلی به رژیم گیرندگان توصیه می شود، بیش از 25 در صد از کل کالری دریافتی خود را از پروتئین تامین کنند.

در مقایسه با این نظریه، انجمن قلب آمریکا، برنامه آموزش ملی کلسترول و انجمن سرطان آمریکا همگی رژیمی را پیشنهاد می کنند که درصد کمتری از کالری آن از پروتئین ها تامین شود. پروتئین از مواد مغذی ضروری برای ساخت، حفظ و بازسازی بافت های بدن محسوب می گردد. رژیم Atkins یکی از نمونه های رژیم های کم کالری و پر پروتئین است.

این رژیم ها چگونه عمل می کنند؟

در این رژیم با محدود کردن شدید کربوهیدرات ها بدن وارد وضعیت متابولیکی متفاوتی شده که کتوزیس( شرایطی که بدن از چربی برای تامین انرژی استفاده می کند)، نامیده می شود. در وضعیت نرمال بدن از کربوهیدرات ها برای تامین انرژی استفاده می کند. این ماده منبع اصلی انرژی مغز، قلب و دیگر ارگانهای بدن است. شخص مبتلا به کتوزیس، انرژی خود را از کتون ها (اجزای کربنی کوچکی که سوخت تولید شده از طریق شکسته شدن ذخایر چربی هستند) تامین می کند.

وقتی بدن شما در حالت کتوزیس قرار می گیرد، کمتر احساس گرسنگی می کنید و بنابراین کمتر از گذشته غذا می خورید. با این وجود، کتوزیس می تواند موجب بروز مشکلاتی مانند نارسایی کلیوی نیز شود.

در نتیجه این رژیم، بدن شما از یک موتور سوخت کربوهیدراتی به یک موتور سوخت چربی مبدل می شود. بنابراین به جای تکیه بر مصرف مواد غنی از کربوهیدارت که معمولا برای تامین انرژی مصرف می کرده اید و ذخایر چربی شما به منبع اولیه تامین انرژی مبدل می شود. نتیجه این موضوع کاهش وزن می باشد. نکته تشویق کننده افراد چاق به داشتن رژیم غذایی پرپروتئین سرعت کاهش وزن در مراحل اولیه می باشد. ولی پس از مدتی این سیر کاهش وزن با رژیمهای متداول که حاوی کربوهیدرات بیشتر می باشد متفاوت نخواهد بود. از طرف دیگر، رژیم پرپروتئین بدلیل عدم سازگاری با شیوه معمول زندگی قابل ادامه در مدت زمان طولانی نخواهد بود.  علاوه بر این، رعایت رژیم غذایی پرپروتئین می تواند آثار سوئی را برای سلامتی شما به همراه داشته باشد.

در رژیم های پر پروتئین، کم کربوهیدرات چه خطراتی برای سلامتی وجود دارد؟

رژیم های پر پروتئین می تواند مسبب بروز برخی مشکلات برای سلامتی شما گردد، از جمله :

    * نارسایی کلیه: مصرف زیاد پروتئین به کلیه ها فشار آورده که این موضوع فرد را مستعد بیماری کلیوی می کند.

    * کلسترول بالا: این موضوع به خوبی شناخته شده است که رژیم های پر پروتین (محتوی گوشت قرمز، محصولات لبنی پرچرب و دیگر غذاهای چرب) با کلسترول بالا مرتبط می باشند. مطالعات، کلسترول بالا را با خطر بیماری قلبی-عروقی و سرطان مرتبط دانسته اند.

    * سنگ های کلیوی: رژیم های پر پروتئین موجب می شوند افراد نسبت به وضعیت نرمال، کلسیم بیشتری را از طریق ادارشان دفع کنند.  در طولانی مدت، این موضوع می تواند خطر پوکی استخوان (استئوپروزیس) و سنگهای کلیوی را افزایش دهد.

    * سرطان: یکی از دلایلی که رژیم های پر پروتئین خطر بروز مشکلاتی را برای سلامتی افزایش می دهند، عدم مصرف غذاهای محتوی کربوهیدرات و در نتیجه ویتامین ها، مینرال ها، فیبرها و آنتی اکسیدان های موجود در کربوهیدرات ها می باشد. بنابراین حائز اهمیت است که شما پروتئین مورد نیاز خود را از یک رژیم غذایی غنی از غلات کامل، میوه جات و سبزیجات تامین کنید؛ در این شرایط نه تنها نیاز شما تامین می شود بلکه این موضوع به شما کمک می کند تا خطر گسترش سرطان را نیز کاهش دهید.

    * شرایط متابولیکی ناسالم (کتوزیس): رژیم های کم کربوهیدارت به دلیل اینکه باعث می شوند بدن چربی را به جای گلوکز برای تامین انرژی بسوزاند، بدن را وارد یک وضعیت متابولیکی خطرناک به نام کتوزیس می کند. در طول کتوزیس، بدن موادی را که تحت عنوان کتون شناخته شده است می سازد، این ماده مسبب نارسایی ارگان های بدن شده و می تواند باعث ایجاد نقرس، سنگهای کلیوی یا نارسایی کلیه شود. کتون ها همچنین می توانند اشتهای فرد را از بین برده و موجب حالت تهوع و تنفس بدبو شوند. مصرف حداقل صد گرم کربوهیدرات در روز می تواند از بروز کتوزیس جلوگیری کند.

 با توجه به اثر این نوع رژیم در کاهش وزن، آیا این رژیم برای من که سالها از چاقی رنج می برم، مناسب است؟

      بیشتر متخصصین نگران این موضوع هستند که رژیم های پرپروتئین- کم کربوهیدرات مسبب بروز مشکلات زیادی به ویژه برای گروهی که در معرض خطر بیماری قلبی قرار دارند، شوند. علاوه بر آن، این برنامه غذایی اجازه مصرف مقادیر زیاد سبزیجات و میوه جات که توسط متخصصان تغذیه به دلیل فوائد زیاد آن توصیه می شود، را نمی دهد.

      متخصصین تغذیه بر این باورند، که برای رسیدن به یک کاهش وزن پایدار، شما باید روش زندگی تان را تغییر دهید. این به معنی رعایت یک رژیم کم کالری محتوی غلات، میوه جات و سبزیجات همراه با فعالیت بدنی منظم می باشد.

      نکته اساسی که باید به آن توجه داشت که شاید راههای مختلفی برای کاهش وزن باشد ولی توجه به عوارض رژیم های غذایی در طول سالهای گذشته خیلی از رژیمها را منسوخ نموده است. رژیم غذایی پرپروتئین سالهای متمادی استفاده می شده ودر طی سالهای اخیر با توجه به اصرار بیماران و اثرات بالقوه این نوع رژیم غذایی مورد توجه مجدد متخصصین و دانشمندان قرار گرفته است. مطالعات اخیر نشاندهنده تاثیر مثبت این نوع رژیم غذایی در کاهش وزن بویژه در بعضی افراد مقاوم به درمان بوده است. این تاثیر در بیماران دارای مقاومت به انسولین و نیز در بعضی از بیماران دیابتی به اثبات رسیده است.

 ولی نکته اساسی آنست که شما قبل از شروع این نوع رژیم  و یا هر رژیم دیگری، با پزشکتان مشورت کنید تا اطمینان حاصل کنید کدام روش برای شما مناسب تر است. رژیم های پر پروتئین بویژه بدلیل عوارض بالقوه اولا باید برای مدت محدود و ثانیا زیر نظر پزشک متخصص تجویز و کنترل گردد. نکته آخر آن که خیلی از رژیمهایی که ادعای پرپروتئین بودن را دارند در عمل این طور نیستند. لذا در شروع و انتخاب این نوع رژیم بدون نظر متخصص عمل ننمایید.