«سیاست ارضاء» یعنی چه؟

عصر ایران - "سیاست ارضاء" یا "باج‌دهی" (Appeasement) یعنی گذشتن از پاره‌ای حقوق، برای تسکین دشمن یا جلوگیری از وقوع جنگ.

البته واژۀ Appeasement به معنای دلجویی یا تسکین است ولی در ادبیات سیاسی دلالت دارد بر باج‌دهی یا سیاست ارضاء و یا کوتاه آمدن برای فرونشاندنِ زیاده‌خواهیِ دشمن.

این واژه یا اصطلاح سیاسی، ریشه در کوتاه آمدن بریتانیا و فرانسه در برابر هیتلر، قبل از وقوع جنگ جهانی دوم دارد.

مراسم امضای توافق مونیخ

دولت‌های بریتانیا و فرانسه به هیتلر اجازه دادند تا چیزی را که می‌خواهد، بدست آورد به این امید که چیز بیشتری نخواهد. ناظران و مطبوعات سیاسی، این سیاست را "سیاست ارضاء" نامیدند.

آدولف هیتلر در پی آن بود که سرزمین سودت را که ناحیۀ آلمانی‌زبان چکسلواکی بود، به خاک آلمان ملحق سازد. شوروی هم مثل بریتانیا و فرانسه مخالف این خواستۀ هیتلر بود و به چکسلواکی پیشنهاد کمک داد؛ ولی طبق عهدنامۀ کمک دوجانبۀ شوروی با فرانسه و چکسلواکی، لازم بود که فرانسه نیز چنین پیشنهادی به چکسلواکی بدهد.

اما فرانسه به جای این کار، نظر مصلحت‌اندیشانۀ دولت بریتانیا را پذیرفت؛ با اینکه دولتمردان فرانسوی و بریتانیایی قلبا راضی نبودند هیتلر در خاک اروپا زیاده‌خواهی کند.

با این حال به موجب قرارداد مونیخ، کشورهای بریتانیا، فرانسه، آلمان و ایتالیا، دولت چکسلواکی را مجبور کردند که سرزمین سودت را تسلیم نازی‌ها کند، بلکه هیتلر چیز بیشتری نخواهد.

این سیاست مورد مخالفت وینستون چرچیل بود ولی او در آن زمان نخست‌وزیر بریتانیا نبود. چرچیل مدت‌ها پیش از جنگ جهانی دوم دربارۀ زیاده‌خواهیِ پایان‌ناپذیر هیتلر به سران کشورهای اروپایی و بویژه به دولتمردان بریتانیایی هشدار داده بود.

وینستون چرچیل

قرارداد مونیخ در سپتامبر 1938 منعقد شد و چرچیل در ماه مه 1940 به قدرت رسید و به "سیاست ارضاء" دولت بریتانیا در قبال آلمان خاتمه داد.

تجربه نشان داده است که "سیاست ارضاء" نهایتا بی‌فایده است و حداکثر می‌تواند آغاز جنگ را به تاخیر بیندازد. چنین سیاستی از سوی باراک اوباما در قبال زیاده‌خواهی پوتین نیز اعمال شد.

در سال 2014 که نیروهای نظامی روسیه خاک کریمه را اشغال کردند، دولت اوباما واکنش درخوری نسبت به اشغال کریمه نشان نداد. در واقع آمریکا و سایر کشورهای غربی امیدوار بودند که توسعه‌طلبی ارضی پوتین، با اشغال کریمه خاتمه یابد ولی حملۀ ارتش روسیه به اوکراین در اوایل سال 2022، ثابت کرد که باج‌دهی به دولت روسیه در سال 2014 سیاست اشتباهی بوده.

همین الان هم روسیه حاضر است در ازای تصاحب مناطق شرقی اوکراین به جنگ با این کشور خاتمه دهد. اگر دولت اوکراین و کشورهای غربی به این خواستۀ روسیه تن دهند تا روس‌ها چیز بیشتری نخواهند، دقیقا به "سیاست ارضاء" روی آورده‌اند.

در میانۀ دهۀ 1320 خورشیدی نیز، وقتی که احمد قوام نخست‌وزیر ایران در دیدار با استالین، به وی قول داد که امتیاز استخراج نفت شمال ایران را به شوروی واگذار خواهد کرد، در واقع "سیاست ارضاء" را در پیش گرفته بود.

احمد قوام

در واقع قوام این خواستۀ استالین را پذیرفت تا استالین چیز بیشتری نخواهد. یعنی بخشی از خاک ایران را با استفاده از فرقۀ دموکرات آذربایجان، تجزیه نکند.  

البته قوام "سیاست ارضاء" را برای فریفتن استالین در پیش گرفته بود و پس از خروج ارتش شوروی از خاک آذربایجان ایران، به نمایندگان مجلس گفت، قولی که من به استالین داده‌ام، تعهدی برای شما ایجاد نمی‌کند. در نتیجه، مجلس ایران نیز به واگذاری امتیاز استخراج نفت شمال ایران به دولت شوروی، مخالفت کرد.  

بیشتر بخوانید:

اجلاس داووس چیست؟

«موج سوم دموکراسی» چه بود؟

تئوری دومینو چیست؟

دربارۀ «امپریالیسم یانکی»، «دکترین مونرو» و «دیپلماسی دلار»

تماشاخانه

فرونشست به جاده‌ها و فرودگاه‌ها رسید/ کدام فرودگاه‌ها و جاده‌ها فرونشست دارند؟ (فیلم)

چرا به ویتامین دی بیشتری نیاز دارید؟ (فیلم)

فیلم های دیگر