عربستان در صدر جدول؛ معلوم‌ نیست چه تعداد توریست به ایران آمده

رسانه‌های عربستان از کسب رتبه اول این کشور در رشد جذب گردشگر در سال ۲۰۲۳ خبر دادند. طبق این گزارش که روز جمعه منتشر شد، سازمان جهانی گردشگری، عربستان سعودی را در رتبه‌بندی گردشگری سازمان ملل به دلیل رشد ۵۶ درصدی ورود گردشگران بین‌المللی در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ۲۰۱۹ در صدر قرار داده است.

 

در این گزارش اعلام شده بود که در سال ۲۰۲۳ از مجموع ۲۷ میلیون نفر گردشگر ورودی به عربستان، ۴۵ درصد گردشگر مذهبی و ۲۰ درصد گردشگر تفریحی بوده‌اند در حالی که طبق قوانین عربستان، ورود به دو شهر مکه و مدینه برای غیر مسلمانان ممنوع است. اعطای رتبه اول به عربستان بابت رشد تعداد گردشگر ورودی در حالی است که سال ۲۰۲۲، بیش از ۱۶ میلیون گردشگر به این کشور رفته بودند و در این سال هم عربستان در گزارش سازمان جهانی گردشگری رتبه دوم جذب گردشگر نسبت به سال ۲۰۱۹ را کسب کرد در حالی که در سال ۲۰۲۲ کشور‌های فرانسه، اسپانیا، امریکا، ترکیه، ایتالیا، مکزیک، انگلیس، آلمان، یونان و اتریش به ترتیب در ۱۰ ردیف اول جدول جذب گردشگر جهان قرار داشتند.

 

اعطای رتبه اول رشد تعداد گردشگر به عربستان در گزارش ۲۰۲۳ سازمان جهانی گردشگری در حالی است که این کشور فقط ۶ اثر و چشم‌انداز ثبت شده در میراث جهانی یونسکو دارد و بنابراین در مقایسه با کشور‌های اروپایی که همواره در ردیف‌های اول مقاصد گردشگری جهان بابت تعداد آثار و ابنیه تاریخی هستند، حرفی برای گفتن ندارد، اما طبق گزارش رسانه‌های عربستان، دولت این کشور با هدف کاهش اتکا به درآمد نفت، برای جذب ۷۰ میلیون گردشگر ورودی تا سال ۲۰۳۰ برنامه‌ریزی کرده و برای دستیابی به این هدف، درصدد اجرای پروژه‌ای موسوم به «نئوم» است؛ ساخت کلانشهری با سرمایه ۵۰۰ میلیارد دلاری معروف به «ابرشهر» به عنوان یک مقصد گردشگری در شمال غربی عربستان و مجهز به فناوری‌های هوشمند که قرار است تا سال ۲۰۲۵ تکمیل شود. طبق اعلام محمدبن سلمان؛ ولیعهد عربستان، این کلانشهر هوشمند ۲۶ هزار کیلومتر مربعی از استقلال قضایی و سیاسی برخوردار خواهد شد.

 

اما فقط عربستان نیست که برای دستیابی به رشد صنعت گردشگری هدف‌گذاری کرده و درصدد افزایش جذابیت‌ها برای توریست‌هاست.

 

پایان تابستان امسال اعلام شد که در کشور قطر هم تعداد گردشگران ورودی در ۸ ماهه سال ۲۰۲۳ و نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۲ رشد ۱۵۷ درصدی داشته و در سال ۲۰۲۱ درآمد حاصل از توریسم در این کشور معادل ۱۰درصد از تولید ناخالص داخلی قطر بوده است.

۱۰۰ میلیارد دلاری از صنعت گردشگری هدف‌گذاری کرده و به طور مشخص، قرار است شهر استانبول در سال جاری میلادی خود را برای میزبانی از ۲۰ میلیون گردشگر آماده کند که این هدف‌گذاری، حدود ۳ میلیون نفر بیشتر از تعداد گردشگران سال ۲۰۲۳ استانبول است.

آذر ماه امسال سرپرست دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی به خبرگزاری ایسنا گفت که سفر به ایران در هشت ماه نخست امسال با ۴۸.۵ درصد رشد روبه‌رو بوده و در این مدت ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر به انگیزه‌های تجارت، درمان، زیارت و توریستی به ایران سفر کرده‌اند که مسافرانی از مبدا بحرین، کویت، عراق، عربستان، ترکیه، تاجیکستان، آذربایجان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، افغانستان، چین، روسیه و هند بوده‌اند.

 

این مقام مسوول در اشاره‌ای کوتاه گفت که در ۶ ماه ابتدای امسال ۶۶۰۰ سوئدی و ۱۲ هزار آلمانی هم به ایران آمده‌اند که البته عدد مسافران اروپایی در مقایسه با آمار ۴ میلیون نفری مسافرانی از مبدا کشور‌های عضو اکو و خاورمیانه و همسایگان شرقی و غربی و جنوبی، باید مساوی با صفر تلقی شود.

 

از نیمه دوم پارسال و به دنبال اعتراضات مردمی در ایران، توریست‌های اروپایی، کانادایی و امریکایی که برای تمام مقاصد گردشگری جهان، مهم‌ترین مسافران فرهنگی محسوب می‌شوند، ایران را از مقصد سفرشان حذف کردند چنانکه مسوولان حوزه تورگردانی، اوایل پاییز پارسال از لغو ۹۰ درصد تور‌های ورودی از کشور‌های اروپایی خبر دادند و اواسط زمستان هم گفتند که هیچ رزروی برای تعطیلات نوروز از مبدا اروپا و امریکا ندارند.

 

البته پیش از این هم آمار گردشگران ورودی به ایران چندان جذاب نبوده و حداقل از سال ۱۳۹۷ و به دنبال برخی رخداد‌های سیاسی و اجتماعی در کشور، سهم حضور توریست فرهنگی که با انگیزه تفریح، به سفر می‌رود در جمع گردشگران ورودی به ایران، کاهش یافته است. به عنوان نمونه، سال ۱۳۹۷ از مجموع ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار گردشگر ورودی به ایران، حدود ۶۸۷ هزار نفر (۸.۸ درصد از کل مسافران ورودی در این سال) ویزای جهانگردی داشتند، ۴ میلیون نفر از قانون لغو روادید با ایران استفاده کرده‌اند و حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر (۲۱.۶ درصد از مجموع مسافران ورودی به کشور در این سال) ویزای زیارتی گرفته‌اند که اگر تعداد زائران را به گردشگران دارای ویزای جهانگردی اضافه کنیم، مجموع توریست‌های ورودی به ایران در سال ۱۳۹۷ بیش از ۳۰ درصد کل مسافران نبوده که به نظر می‌رسد دلیل بالا نبودن تعداد توریست‌ها در این سال، به خروج رییس‌جمهور امریکا از معاهده بین‌المللی برجام (اردیبهشت ۱۳۹۷) و بازگشت تحریم‌های سیاسی و اقتصادی امریکا علیه ایران (آبان ۱۳۹۷) مربوط باشد.

 

در سال ۱۳۹۸ هم از مجموع ۸ میلیون و ۸۰۰ هزار مسافر ورودی به کشور، ۷ میلیون نفر از قانون لغو روادید با ایران استفاده کرده‌اند، اما در این سال تعداد مسافران دارای ویزای زیارتی هم نسبت به سال ۱۳۹۷ حدود ۵۸ درصد کاهش یافته و از ۲۱.۶ درصد، به ۸ درصد (۷۱۱ هزار نفر) رسیده علاوه بر اینکه تعداد مسافران با ویزای جهانگردی هم نسبت به سال ۱۳۹۷ با کاهش ۳۸.۴ درصدی مواجه بوده و به ۴.۷ درصد (۴۲۳ هزار نفر) رسیده است.

 

با توجه به اینکه ماه پایانی سال ۱۳۹۸، همه‌گیری کرونا در جهان خبرساز شد، کاهش گردشگر زیارتی و سیاحتی را نمی‌توان به شیوع کرونا ربط داد، چون ۲۸ بهمن ۱۳۹۸ اولین اخبار از فوت و ابتلای بیماران کرونا در ایران منتشر شد، اما به نظر می‌رسد وقایع دیگری بر کاهش تعداد توریست‌ها در ایران تاثیرگذار بوده و از جمله می‌توان به اعتراضات مردمی بعد از گرانی قیمت بنزین (۲۴ آبان ۱۳۹۸) و رخداد‌های تلخ بعد از شلیک به هواپیمای اوکراینی (۱۸ دی ۱۳۹۸) اشاره کرد.

 

اما حتی در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ هم سیمای گردشگری ورودی به ایران چندان متنوع نبود چنانکه طبق گزارش‌های وزارت میراث فرهنگی، تعداد گردشگران ورودی از اتحادیه اروپا در سال ۱۳۹۵ حدود ۲۸۹ هزار نفر و در سال ۱۳۹۶ حدود ۲۵۷ هزار نفر بود، اما در سال ۱۳۹۷ از مجموع ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار مسافر ورودی به ایران، فقط ۱.۳۲ درصد معادل ۸۶ هزار نفر از مبدا اروپا (آلمان، ایتالیا و فرانسه) بودند که در سال ۱۳۹۸ تعداد این گردشگران ورودی کاهش یافته و از مجموع ۸ میلیون و ۸۰۰ هزار مسافر ورودی ۰.۶۶ درصد و معادل ۵۸ هزار نفر، از سه کشور آلمان، ایتالیا و فرانسه به ایران آمده بودند.

 

گزارش وزارت میراث فرهنگی نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۸ تعداد زیادی از مسافران ورودی به ایران، اتباع جمهوری آذربایجان، افغانستان، ترکیه، پاکستان، ارمنستان، ترکمنستان، عمان، بحرین، کویت، هندوستان، چین، گرجستان، روسیه، لبنان، عربستان و عراق بوده‌اند که اتباع عراقی هم، به دلیل ارزانی قیمت بسیاری از مایحتاج روزانه در ایران برای خرید خرده یا عمده کالا‌های مصرفی به ایران می‌آمده‌اند و بنابراین مسافر فرهنگی محسوب نمی‌شوند.

 

آمار دیگری که فرضیه تاثیر محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی بر تصمیم توریست‌های فرهنگی برای سفر به ایران را تقویت می‌کند، بخش دیگری از گزارش سال ۱۳۹۸ وزارت میراث فرهنگی است که طبق این گزارش، در سال ۱۳۹۸ از مجموع ۸ میلیون و ۸۰۰ هزار مسافر ورودی به ایران، بیش از ۶ میلیون مرد هستند در حالی که تعداد زنان مسافر به ایران در این سال حدود دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر بوده است.

 

ناکافی بودن امکانات برابر با تعریف‌ها و استاندارد‌های بین‌المللی هم از دیگر دلایلی است که رغبت مسافران و توریست‌های فرهنگی برای سفر به ایران را کاهش می‌دهد.

 

صرف‌نظر از اعتراض همیشگی مسافران ایرانی و غیرایرانی نسبت به وضعیت فاجعه‌بار و خجالت‌آور سرویس‌های بهداشتی بین راهی و جاده‌ای، خدمات ارایه شده در هتل‌ها و مسافرخانه‌ها هم معمولا با استاندارد این خدمات همخوانی ندارد که صرف‌نظر از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های مذهبی اعمال شده در مراکز اقامتی، دلیل مهم این اختلاف به‌طور مستقیم با افت و خیز قیمت ارز و نابسامانی اقتصادی به دلیل تغییرات روزانه و ساعتی قیمت کالا‌ها و خدمات مرتبط است چنانکه طبق گزارش سال ۱۳۹۸ وزارت میراث فرهنگی از مجموع بیش از ۶۰۰۰ هتل و مسافرخانه و مهمانپذیر و متل و پانسیون و اقامتگاه سنتی و مجتمع گردشگری دارای مجوز و فعال، فقط حدود ۴۲۰ واحد خدماتی مطابق با استاندارد ارایه داده اند.

 

هفته گذشته علی‌اصغر شالبافیان؛ معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی از رشد ۵۲درصدی ورود گردشگران خارجی به کشور در ۱۰ ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه پارسال خبر داد و گفت: «در ۱۰ ماهه نخست امسال ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار گردشگر خارجی به ایران سفر کردند.»

 

اعلام‌هایی از این دست البته بی‌سابقه نیست. آبان ۱۳۹۷ هم علی‌اصغر مونسان؛ رییس وقت سازمان میراث فرهنگی گفت: «در ۶ ماهه اول امسال شاهد رشد ۵۱ درصدی ورود گردشگران خارجی هستیم که اگر امسال همین روند ادامه داشته باشد به آمار حدود ۷ میلیون گردشگر خارجی دست پیدا می‌کنیم.

 

سال گذشته هم در مجموع ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار گردشگر خارجی وارد کشور شدند و در حوزه گردشگری اگرچه با کاهش ورود توریست‌های اروپایی مواجه شدیم، اما با تمهیدات انجام شده در حوزه توریست منطقه‌ای رشد داشته‌ایم که توریست منطقه‌ای وارد شده به کشورمان عمدتا در حوزه توریست سلامت هستند که از توریست اروپایی ارزآورتر است.»

 

ایرادی که کارشناسان حوزه سفر به آماری از این دست وارد می‌دانند، صرف‌نظر از مبالغه هدفمند و مستتر در این اعداد راستی‌آزمایی نشده، این است که به دلیل فقدان حساب اقماری، همچنان ادعای افزایش تعداد گردشگر ورودی بی‌اساس است، چراکه گردشگر و توریست، یک تعریف مشخص دارد و الزاما هر فردی با ملیت غیرایرانی که پا از مرز هوایی، زمینی و دریایی ایران به داخل گذاشت را نمی‌توانیم گردشگر بدانیم درحالی که سال‌هاست مسوولان وزارت میراث فرهنگی، بابت هر مهر ورودی که ازسوی پلیس مرزی بر گذرنامه‌های غیرایرانی می‌خورد، یک عدد به تعداد گردشگران ورودی کشور اضافه می‌کنند.

طبق گزارشی که اخیرا از سوی شرکت تحقیقاتی «یورومانیتور» درباره پربازدیدترین شهر‌های گردشگرپذیر جهان منتشر شده و خبرگزاری ایسنا هم آن را بازنشر داده، در سال ۲۰۲۳ هیچ یک از شهر‌های ایران در فهرست ۱۰۰ مقصد جذاب گردشگری دنیا نبودند.

 

این فهرست برمبنای جاذبه‌های گردشگری و توریستی، وضعیت اقتصادی، امنیت و خدمات سلامت تهیه شده و شهر‌های پاریس، دوبی، مادرید، توکیو، آمستردام، برلین، رم، نیویورک، بارسلونا و لندن به ترتیب پربازدیدترین شهر‌ها در سال ۲۰۲۳ بوده‌اند و در ادامه فهرست هم نام شهر‌هایی همچون مونیخ، میلان، سئول، دوبلین، وین، لس‌آنجلس، لیسبون، پراگ، استانبول، فرانکفورت، فلورانس، آتن، میامی، ونیز، ابوظبی، استکهلم به چشم می‌خورد.