پرویز داوودی؛ ‌۱۸ نکته درباره معاون اولی که از رییس خود برید

   عصر ایران؛ مهرداد خدیر- امروز دوشنبه سوم اردیبهشت 1403 است و از اعلام خبر درگذشت ناگهانی دکتر پرویز داوودی معاون اول رییس جمهوری در دورۀ نخست محمود احمدی‌نژاد (84 تا 88) چهار روز می‌گذرد.

   با این حال غیبت رییس جمهوری سابق -هم در مراسم تشییع جنازه و هم ترحیم و هم حتی پرهیز از پیام تسلیت ( تا لحظه نگارش این متن)- برای مرد شمارۀ دو دولت اول خود و جایگاه معاون اول رییس جمهوری که بعد از حذف سمت نخست‌وزیر در قانون اساسی 1368 در نظر گرفته شده اقتضا می‌کند با درگذشت مرحوم پرویز داوودی با تأمل بیشتر مواجه و به این بهانه برخی نکات را یادآور شویم که البته نخستین آنها بی‌اعتنایی نصب‌کننده و مافوق اوست به خاطر اتفاقاتی که بعدتر رخ داد و کافی است یادآور شویم همان روز یک رییس جمهوری سابق دیگر (سید محمد خاتمی) به مراسم ترحیم همسر معاون (مهر علی‌زاده) رفت تا بدانیم کاری که احمدی‌نژاد در قبال درگذشت معاون اول خود انجام داده تا چه حد با عرف سیاسی و شاید اخلاقی ناسازگار باشد.

    این را هم بدانیم بد نیست که احمدی نژاد در سال ۹۳ در مراسم ترحیم پدر دکتر داوودی شرکت کرد اما ۱۰ سال بعد به ختم خودش نرفت!

  درباره جایگاه و عنوان «معاون اول رییس جمهوری» می توان گفت هر چند تازه است ولی بعد از حذف نخست‌وزیر -که در تاریخ ایران با عنوان رییس الوزرا و صدراعظم قدمت بسیار دارد - تدبیری بود تا اعضای شورای بازنگری قانون اساسی به کار بستند زیرا بدون نخست‌وزیر هم اداره جلسات دولت در غیاب رییس جمهوری دچار مشکل می‌شد هم استقبال رسمی از نخست‌وزیران خارجی چون رییس جمهوری ایران همتای آنان به لحاظ پروتکلی نیست و از این رو معاون اول رییس جمهوری در نظر گرفته شد که هر چند منزلت و احترام و جایگاه نخست‌وزیر را دارد اما قدرت او را ندارد و به تعبیر اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهوری در دوران حسن روحانی در طول رییس جمهوری تعریف می‌شود و اختیار عزل و نصب بدون نظر رییس‌جمهوری را ندارد بر خلاف نخست‌وزیر خاصه در دهه ۶۰ که مرد اول اجرایی بود کما این‌که در دوران ریاست‌جمهوری بنی‌صدر و آیت‌الله خامنه‌ای دولت‌ها به نخست‌وزیران (‌محمد علی رجایی و میر حسین موسوی‌) منتسب می‌شوند. مراد از دولت شهید رجایی هم دولت او در زمان نخست‌وزیری است نه ریاست جمهوری چون اولا دوران ریاست جمهوری او بسیار کوتاه بود (‌کمتر از ۴۰ روز: مرداد تا ۸ شهریور ۱۳۶۰) و تازه نخست‌وزیر دوره او هم دکتر باهنر بود.

  به اشتباه اما تصور می‌شود مراد از دولت رجایی دولت دوران ریاست جمهوری اوست. در حالی که یک سال نخست‌وزیری زمان ریاست جمهوری بنی‌صدر مد‌نظر است و می‌دانیم سران حزب جمهوری اسلامی او را به اولین رییس جمهوری تحمیل کردند (‌به خاطر در اختیار داشتن اکثزیت کرسی های مجلس اول).

   پرویز داوودی، سومین معاون اول رییس جمهوری به حساب می آمد: بعد از حسن ابراهیم حبیبی ( دو رییس جمهور: هاشمی رفسنجانی و خاتمی) و محمد‌رضا عارف ( دوره دوم خاتمی). بعد از او هم شاهد 4 معاون اول دیگر بوده‌ایم: اسفندیار رحیم مشایی، محمد رضا رحیمی، اسحاق جهانگیری ( دو هر دو دوره حسن روحانی)‌و محمد رضا مخبر ( معاون اول فعلی در دولت ابراهیم رییسی).   عمر معاون اولی رحیم مشایی البته بسیار کوتاه - در حد چند روز- بود و با توصیه یا نهی رهبری احمدی‌نژاد ناچار شد او را از معاونت اولی کنار بگذارد و محمد رضا رحیمی را جانشین او کرد.

   با محاکمه و زندانی شدن رحیمی بعد از دولت جایگاه معاون اول آسیب دید و اسحاق جهانگیری کوشید آن را ترمیم کند و دفاع جانانه از رییس جمهوری در مناظره ها و انصراف به سود حسن روحانی در خاطره ها مانده است.

    پرویز داوودی البته از جنس مردان احمدی‌نژاد نبود و به سفارش سید محمود هاشمی شاهرودی رییس وقت قوه قضاییه معاون اول شد و احمدی‌نژاد می‌خواست با قبول پیشنهاد هاشمی شاهرودی از نفوذ او به نفع دولت خود استفاده کند. استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی دانش‌آموختۀ دانشگاهی در آمریکا بود و در دوران هاشمی شاهرودی معاونت اقتصادی قوه قضاییه را بر عهده داشت و در واقع اولین و آخرین معاون اقتصادی قوه قضاییه بود چون بعد از او و هاشمی شاهرودی برچیده شد. مرحوم هاشمی شاهرودی علاقه خاصی به امور اقتصادی داشت و این انتصاب را می‌توان در آن راستا هم دانست.

  احمدی نژاد بعد از انتصاب اسفندیار رحیم مشایی به معاون اولی هم آقای داوودی را از دولت کنار نگذاشت و به عنوان مشاور عالی و رییس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری نصب کرد.

 ۱۸نکته دربارۀ معاون اول و مشخصاً پرویز داوودی این بحث را کامل می‌کند:

۱. این که از ۶۸ به این سو و طی ۳۵ سال تنها ۷ نفر بر این کرسی نشسته‌اند و مرد شماره دو دولت به حساب می‌آید توجه بیشتر به کارنامه پرویز داوودی را توضیح می‌دهد: حسن حبیبی (۱۲ سال)، محمد رضا عارف (۴ سال)، پرویز داوودی ( ۴ سال)، اسنفدیار رحیم مشایی (‌۵ روز)، محمد رضا رحیمی (‌۴ سال)، اسحاق جهانگیری (‌۸سال) و محمد رضا مخبر ( از ۱۴۰۰ تا کنون).

۲. پرویز خان بیش از این که یار این محمود (احمدی‌نژاد) باشد یار آن محمود (هاشمی شاهرودی) بود. چندان که معاون اقتصادی او در دوران قوه قضاییه و بعد از خروج از دولت هم رییس دفتر هاشمی شاهرودی در مجمع تشخیص شد که جانشین هاشمی رفسنجانی شده بود و البته به خاطر بیماری در این جایگاه زیاد دوام نیاورد و هر چند شأن معاون اول سابق هم رییس دفتری رییس مجمع تشخیص مصلحت نبود. در گذشته نخست‌وزیران سابق رییس دانشگاهی در حد دانشگاه تهران یا رییس شرکت ملی نفت یا وزیر دربار می‌شدند نه این که رییس دفتر مقام دیگری شوند!

۳. مرحوم داوودی در دولت احمدی‌نژاد جانشین محمدرضا عارف شد و جالب این که در انتخابات اسفند ۱۳۹۴ مجلس در فضای امید پسابرجام روحانی رقیب او شد. انتخابات هم با شور و شوق فراوان انجام و عارف با رای بالا نفر اول تهران شد داوودی هم کاندیدا بود و ناکام ماند و اصلا کسی به یاد ندارد او نامزد بوده! همین نامزدی نشان داد که به رغم چهار سال معاون اولی عنصر عمیق سیاسی نبوده و  گرنه رقیب لیست امید نمی شد یا شاید همچنان زیاده از حد روی حمایت خاص هاشمی شاهرودی حساب می‌کرد.

۴. انتصاب او به عنوان مشاور عالی احمدی‌نژاد در اوج اعتراضات 88 نشان می‌دهد رابطه او محدود به ۸۴ تا ۸۸ نبوده و تا پایان با او بوده در حالی که وانمود کرد رابطه خود با او را بعد از سال ۹۰ گسسته است. در این فقره هم احتمالا نظر هاشمی شاهرودی یا مصباح یزدی را اجرا کرد.

۵. امضای بیانیه سال ۹۷ مهم‌ترین دلیل خشم احمدی‌نژاد از اوست. همان بیانیه که شماری از مردان احمدی‌نژاد حساب خود را از او جدا کردند و اتفاقا همان باعث شد ابراهیم رییسی برخی از آنها را به کار گیرد. مرحوم داوودی اما ترجیح داد بی عضویت رسمی برای جبهه پایداری برنامه اقتصادی بنویسد. در آن بیانیه رییس خود را که گفته بود آسان گیر نیاورده تا راحت از دست بدهد این گونه توصیف و در واقع متهم کرده است:  «التهاب‌آفرینی در جامعه، خودحق‌پنداری و استفاده از شیوه‌های خارج از روال قانونی که موجب خسارت به کشور و مردم است، فاصله گرفتن از شعارهای انقلابی که مبنای میثاق و رأی مردم بود، انقلابی‌نمایی به جای انقلابی‌گری و استفاده ابزاری از عدالت، تکرار ادعاهای بی‌اساس فتنه‌گران و رسانه‌های معاند و ضدمردمی پیش‌بینی بی‌پایه در مورد اتفاقات و تحولات آتی، حال آنکه در گذشته نیز در مواردی از رخدادهایی سخن گفته شد که هرگز تحقق نیافت.»

۶. چندان اهل اظهار نظر سیاسی نبود و شاید نوع رفتار و سلوک دکتر حسن حبیبی طی سه دوره معاون اولی (در ۸ سال ریاست جمهوری هاشمی و ۴ سال خاتمی) این سنت را جا انداخت که معاون اول نباید زیاد دیده شود. عارف هم این سنت را ادامه داد و داوودینیز در همین مسیر بود. هر چند در سال ۸۸ و در اواخر دوران معاون اولی گفت: ما آقای احمدی نژاد را آسان گیر نیاورده‌ایم تا به راحتی از دست بدهیم!

۷. در سال ۹۶ و در رقابت روحانی با رییسی از رییسی حمایت کرد و پشت سر رییس سابق خود - احمدی نژاد- که رد صلاحیت شده بود نایستاد.

۸. مردم در سال ۹۲ به روحانی رای دادند. در ۹۴ هم به همفکران او در مجلس. در ۹۶ هم روحانی را ابقا کردند اما لایحه پیوستن ایران به گروه ویژه اقدام مالی یا اف ای تی اف را باید مخالفان روحانی در مجمع تشخیص تصویب می کردند و این مدل دموکراسی در دنیا همتایی ندارد که رییس جمهوری و مجلس تصویب کنند و رقبای شکست خورده در انتخابات وتو کنند. ربط قضیه به مرحوم این است که اف‌ای‌تی‌اف را مثل کاپیتولاسیون می دانست و موضع محسن رضایی را تقویت می کرد.

۹. همان طور که احمدی نژاد استاندار دولت هاشمی رفسنجانی بود و بر رییسِ رییس خود شورید داوودی هم معاون وزیر اقتصاد در دولت هاشمی رفسنجانی بود اما در مجمع تشخیص مصلحت در جبهه مخالفان رییس مجمع قرار داشت.

۱۰. از جملات ماندگار مرحوم این است که دولت مهرورزی نه تنها مبتلا به فساد نیست بلکه کمترین فساد را تحمل نمی کند. او صندلی خود را اما به محمد رضا رحیمی سپرد که به اتهام فساد بازداشت و زندانی شد. (‌اگر ۵ روز معاون اولی رحیم مشایی از ۲۷ تیر تا ۲ مرداد ۸۸  را نادیده بگیریم رحیمی جانشین اوست و البته عملکرد او ربطی به مرحوم داوودی ندارد)

۱۱. در دورانی که رییس بنیاد ملی نخبگان بود به خاطر اشتغالات دیگر اداره بنیاد را به زلفی گل سپرد و همین سابقه موجب شد در دولت رییسی وزیر علوم شود و از این حیث وزیر فعلی علوم وام دار مرحوم است.

۱۲. با این که چهره‌ای تکنوکرات بود اما دوست داشت حرف های خاص مذهبی بر زبان آورد. از جمله در ۱۴ تیر ۱۳۸۶ گفت: الگوی ما سیاست های اهل بیت است و فاطمه زهرا. در حالی که در طول ۲۵۰ سال امامت ۱۲ امام شیعه تا قبل از غیبت تنها در سه دوره کوتاه قدرت را در اختیار داشتند. امام علی کمتر از ۵ سال، امام حسن کمتر از یک سال و امام رضا هم دو سال ولیعهدی تشریفاتی. با این نگاه مشخص نبود منظور او چیست. درامور اخلاقی و دینی طبیعی است و ربطی به این دولت و آن دولت ندارد ولی در مقام دولت بیشتر حرفی برای جلب خوشایندها به نظر می رسید زیرا دولت زیر مجموعه نظام است و کلیت نظام از باور به امامت و ولایت شیعه مشروعیت می گیرد و دولت خاص تافته جدا بافته نبود و حتی رییسان جمهوری روحانی چنین مدعایی نداشتند.

۱۳. در اول خرداد ۱۳۸۶ به گونه‌ای  به استقبال تحریم‌ها رفت که از یک استاد اقتصاد بعید بود. 

۱۴. در اردیبهشت ۸۸ و در آستانه انتخابات ریاست جمهوری  در سفر به تانزانیا ۶۰ نفر را با خود برد. یک هیات ۶۰ نفری برای سفر به کشوری چون تانزانیا این گونه توجیه شد که چون رییس جمهوری درگیر انتخابات شده و خود نمی تواند به سفر برود معاون اول به جای او رفته در حالی که معمولا رییس جمهور می‌رود و معاون اول می ماند. در دولت روحانی و دولت فعلی هم این گونه است.

۱۵. در ۱۴ تیر ۱۳۸۶ لوح تقدیری به مادر سید حسن نصرالله تقدیم کرد. از تاسف های مرحوم داوودی این بود که احمدی‌نژاد از تکریم و تجلیل مادر سید حسن نصر‌الله شیعه و روحانی به تسلیت به مادر هوگو چاوز در اسفند ۹۱ رسیده که به اعتقاد احمدی‌نژاد با عیسی مسیح بازمی گردد!

۱۶. احمدی نژاد از او در احکام انتصاب با این صفات یاد کرده بود: اندیشمند، متعهد، دل سوز، فداکار.... همه این توصیفات را به خاطر امضای بیانیه در سال ۹۷ نادیده انگاشت و به مرگ او هم توجه نکرد.

۱۷. برخی معتقدند بی‌توجهی احمدی‌نژاد به نظر معاون اول برای معرفی حسین صمصامی به عنوان وزیر اقتصاد هم به اختلافات او با پرویز داوودی دامن زد. احمدی‌نژاد تحت تاثیر ایده سید شمس‌الدین حسینی برای یارانه نقدی که تلفیقی از طرح ۵۰ هزار تومانی مهدی کروبی در سال ۸۴ و جمشید پژویان اقتصاددان برای حذف یارانه غیر مستقیم بود به جای «صمصامی مزرعه آخوند» سید شمس الدین حسینی را برای وزارت اقتصاد در نظر گرفت و یارانه نقدی را به اجرا گذاشت. این در حالی است که برای تمدید دوران سرپرستی صمصامی از رهبری کمک خواستند. (این شایعه هم درگرفته بود که آقای صمصمامی نسبتی با آقای داوودی دارد).

۱۸. در حالی که از مرحوم به عنوان تئوریسین جبهه پایداری یاد می‌شود اما به احتمال زیاد رابطه تشکیلاتی نداشتند و بیشتر از تخصص خود استفاده کرده و برای آنها برنامه اقتصادی نوشته هر چند کاش در حیات از او می‌پرسیدند آنچه در دولت رییسی و مجلس انقلابی شاهدیم با آن برنامه انطباق دارد و اصلا وضعیت فعلی حاصل برنامه است یا بی‌برنامگی؟ به بیان روشن‌تر کو برنامه؟کدام برنامه؟

بیشتر بخوانید:

«حسین صمصامی»؛ آقای دلار ارزان این بار در مجلس/ یک طرح با 6 قدم

حضور کاظم صدیقی در مراسم ختم مرحوم پرویز داودی (عکس)

مراسم ترحیم معاون اول احمدی نژاد بی حضور رییس جمهور پیشین

پرویز داوودی؛ درگذشت یار محمودها و پایداری

تماشاخانه

هیجان و جنون یکی از پرفرازونشیب‌ترین روزهای خرید / جمعه سیاه چطور به وجود آمد؟ (فیلم)

شکوه فرش ایرانی از دوره صفوی در اروپا ؛ هیجان مدیر گالری کریستی هنگام تعریف کردن را ببینید (فیلم)

فیلم های دیگر