از پیرمردی که آسمان را پولکی کرد تا نجات شاهزاده از چنگال هیولای دریایی!

به گزارش ایسنا، بارش شهابی پرساوشی (Perseid Meteor Shower)، یکی از مشهورترین و زیباترین بارش‌های شهابی نیمکره شمالی است. این بارش نام خود را از صورت فلکی پرسئوس گرفته است که گفته می‌شود پرسئوس فرزند زئوس و دانائه، قهرمانی است که مدوسا یا عفریته مارموی غار گورگن را کشت تا سوار بر پگاسوس یا اسب بالدار، شاهزاده آندرومدا دختر کاسیوپیه و قیفاووس را از چنگال هیولای دریایی یا قیطس نجات دهد، گرفته است.

کانون بارش پرساوشی در نزدیکی ستاره اتا-پرساوش است و عامل بوجود آورنده این بارش ذرات جامانده از دنباله دار ۱۰۹P/Swift-Tuttle با دوره تناوب ۱۳۳ ساله است که در سال ۱۸۶۲ میلادی کشف شد. به طور کلی هر ساله در بازه زمانی ۱۹ تا ۲۲ امردادماه بهترین زمان برای رصد شهاب‌های پرساوشی است؛ چراکه زمین در حرکت مداری سالیانه خود در این بازه به توده برجای مانده از این دنباله دار نزدیکتر می‌شود)، که در صورت صاف بودن آسمان و نبود نور مزاحم ماه از نیمه‌های شب به بعد با طلوع این صورت فلکی در محدوده شمال-شرقی آسمان می‌توانیم به تماشا، شمارش و عکاسی این شهاب باران بپردازیم.

این بهانه‌ای شد تا گروه منجمان آماتوری پا در کویر چاه جم بگذارند تا در میان عبور شهاب‌های این بارش، و عبور شهاب‌ها و ماهواره‌هایی که پرفروغ و بی صدا و آرام عبور می‌کردند، به جستجوی اجرام آسمانی بگردند.

هر چند به دلیل ابرهای پراکنده ابتدای شب؛ امکان رصد اجرامی از صور فلکی کماندار، کژدم، مارافسای و... میسر نشد، اما پس از اسلایدشوی آموزشی توسط کارشناسان برنامه از جمله مهندس مسعود عتیقی و امین دالوند، شهاب‌هایی از بارش پرساوشی، کمان ابروی آسمان و کهکشان‌ها، خوشه‌ها و سحابی‌هایی از فهرست مسیه از جمله: M۱۰۳, M۵۷, M۲۷, M۷۱, M۱۵, M۳۱, M۳۴, M۴۵, M۱ M۳۸, M۳۶, M۳۷, ،M۴۲  و M۴۳ به همراه حلقه‌های سیاره حلقه بر گردن کیوان، سیاره سرخ بهرام و غول سامانه خورشیدی هرمز و یا همان مشتری، از درون تلسکوپ ۱۰ اینچ Meade انجمن نجوم آماتوری، رصد شدند.

امین دالوند، عضو انجمن نجوم آماتوری ایران در این رصد آسمان تاریک، تاکید می‌کند تنها کهکشانی که با چشم غیر مسلح قابل رؤیت است، کهکشان M۳۱ در صورت فلکی "آندرومدا" است و در زمانی که هوا پاک و آلودگی نور کم باشد، همانند یک لکه کوچک غبارآلود دیده می‌شود. سایر کهکشان‌ها با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیستند.

خوشه‌های ستاره‌ای در دو نوع هستند: یا کروی که به صورت تجمع کروی شکلی از ستاره‌ها که معروف‌ترین آنها خوشه کروی M۱۳ در صورت فلکی هرکول یا جاثی است و یا به صورت خوشه ستاره‌ای باز که شامل تجمعی از ستاره‌هایی در کنار هم می‌شود و معروف‌ترین آنها خوشه ستاره ای پروین یا M۴۵ در صورت فلکی گاو است، دیده می‌شوند.

برخلاف خوشه‌های کروی، خوشه‌های باز که به‌عنوان خوشه‌های کهکشانی نیز شناخته می‌شوند، شکل نامنظمی دارند. ستاره‌ها در این خوشه‌ها در گروه بی‌شکلی توسط نیروی گرانش ضعیف‌تری کنار هم قرار گرفته‌اند.

پیرمردی که آسمان تاریک ما را پولکی کرد

امین دالوند از کارشناسان و اعضای انجمن نجوم آماتوری ایران در کنار توضیحاتی از مختصات آسمان و صورت‌های فلکی از افسانه‌های نجومی می‌گوید که اطلاعات علمی در کنار افسانه‌ها و گذر شهاب‌های پرساوشی، لذت دوچندانی به رصد شبانه می‌دهد.

اولین چیزی که در تاریکی آسمان کویر خودنمایی می‌کند، نوار درخشان کهکشان راه شیری (Milky Way Galaxy) است و دالوند از آن به عنوان "راه کاه کشان" یاد می‌کند، زیرا در افسانه‌های کهن آمده است که شبی پیرمردی با گاری‌اش از این جاده آسمانی عبور می‌کرد که ذرات طلایی کاه او در مسیر آسمان ریخت و جاده کاه کشان را بر جای گذاشت و این چنین آسمان شب‌های ما از شمال شرق تا جنوب غرب با کاه‌های طلایی آن پیرمرد مسافر آسمان، درخشان شد و ما درخشش ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد ستاره درخشان را در این راه ستاره‌ای می‌بینیم. هرچند که در برخی فرهنگ‌ها کهکشان راه شیری را رودخانه‌ای نقره ای (اساطیر چین) و یا رودخانه‌ای از شیر (اساطیر یونان) می‌دانند.

وی با ما از ۱۰ ستاره درخشان آسمان شب می‌گوید و بیان می‌کند که هر چه قدر (روشنایی ظاهری) یک جرم سماوی به سمت اعداد منفی میل کند، از درخشندگی بیشتری برخوردار است.

رتبه‌های اول تا دهم ستارگان درخشان آسمان شب به این شرح است:

رتبه اول: آلفای سگ بزرگ (Sirius) یا شِعرای یَمانی که در پارسی آن را شباهنگ می نامند و اشاره به ایزد باران یا "تیشتر" دارد.

رتبه دوم: آلفای کارینا (Canapus) یا ستاره سهیل

رتبه سوم: آلفای سنتورس (Alpha Centauri)

رتبه چهارم: آلفای عوا (Arcturus)، خرسبان یا سماک رامح

رتبه پنجم: آلفای چنگ (Vega) یا کرکس نشسته

رتبه ششم: آلفای ارابه ران (Capella) یا ستاره عیوق

رتبه هفتم: بتای شکارچی (Rigel) یا قدم الجبار

رتبه هشتم: آلفای سگ کوچک (Procyon) شِعرای شامی

رتبه نهم: آلفای آخر النهر (Achernar) یا ظلیم

رتبه دهم : آلفای شکارچی (Betelgeuse)، ابط الجوزا یا خانه دوپیکران

ما یاد می‌گیریم که کوچکترین صورت‌های فلکی آسمان نیمکره شمالی روباهک (Vulpeculae)، تیر (Sagitta)، دلفین (Delphinus)، سر اسب (Equuleus) و شیر کوچک (Leo minor) هستند. چهارتای اول در محدوده مثلث تابستانه قرار دارند.

در اساطیر کهن، دلفین را نماد دوست و نجات دهنده خدایان و انسان‌ها معرفی می‌کردند و به نظر می رسد صورت فلکی تیر یادآور کوپید ایزد عشق و تیری باشد که از کمان هرکول رها شد و عقاب زئوس و دیگر مرغان ستومفالیسی (پرندگان آدمخوار در کنار دریاچه ستومفالوس در آکادریا) را کشته باشد.

علاوه بر آن، صورت فلکی روباه که تنها از سه ستاره اصلی تشکیل شده، شبیه یک "چوب لباسی" است و زیباترین جرم در محدوده آن، سحابی دمبل یا M۲۷ است.

ستاره قطبی

در اوایل شب چشم رصدگران با ستاره قطبی آشنا می‌شود. اگر پنج برابر فاصله ستارگان دبه و مراق در صورت فلکی خرس بزرگ یا "دب اکبر"  که به هفت برادران بزرگ معروف است را امتداد دهیم، در نهایت ما را به ستاره قطبی (Polaris) در انتهای دسته ملاقه خرس کوچک یا هفت برادران کوچک می‌رساند که نمایانگر قطب شمال سماوی و امتداد تصویر قائم آن بر روی زمین معادل شمال جغرافیایی ناظر است.

راه دیگر برای یافتن این ستاره استفاده از صورت فلکی ذات‌الکرسی یا M یا W است که امتداد مسیر زاویه باز آن منجر به شناسایی ستاره قطبی می‌شود.

ستاره‌ای که بر ویرانه‌های یک ابرنواختر پدید آمد

صورت فلکی ذات‌الکرسی نیز همانند W و یا M باز است. در اینجا این عضو انجمن نجوم به ما می‌گوید که حدود ۴۵۲ سال قبل یعنی در سال ۱۵۷۲ میلادی تیکوبراهه اعلام کرد که ستاره‌ای منفجر شده و اگر ستاره‌ای می‌میرد، یعنی ستاره دیگری متولد می‌شود که در آن زمان این گفته را مخالف تعالیم انجیل می‌دانستند و به آن توجهی نشد، ولی آنچه که تیکوبراهه دیده بود، یک ابر نواختر حاصل از انفجار یک کوتوله سفید در محدوده ستاره کاپا ذات‌الکرسی بود.

دختران اطلس و پلیون

خوشه پروین که به هفت خواهران نیز شهرت دارد، به تدریج در آسمان خودنمایی می‌کند. دالوند به ما می‌گوید که خوشه پروین (M۴۵) همانند ملاقه‌ای کوچک و یا علامت سوال (؟) است که امتداد انتهای آن تا افق جهت شرق جغرافیایی را به ما نشان می‌دهد. بر طبق اساطیر یونان، خوشه پروین، هفت دختر اطلس نیرومند و پلیون بودند که اوریون (یا شکارچی) به دنبالشان بود و برای نجات از دست وی، به صورت هفت کبوتر درآمدند.

تحقق آرزوها با شهاب‌ها

به تدریج با طلوع صورت فلکی پرساوش و افزایش فاصله از افق تعداد شهاب‌های پرساوشی نیز افزون‌تر می‌شود.

دالوند، عضو انجمن نجوم آماتوری ایران گفت: بر اساس باورهایی مردمان قدیم زمانی‌که یک شهاب را در آسمان می‌دیدند آرزوهای خود را با آنها در میان می‌گذاشتند که تا سال بعد آرزوها برآورده شوند و گاهی ممکن بود آنچه که در آسمان رؤیت می‌شد یک دنباله دار بوده باشد و تصویر آن را با نقاشی در دفاتری ثبت کرده باشند که امروز می‌تواند در تحقیقات مربوطه بسیار سودمند باشد.