تکان‌دهنده‌ترین فیلم‌های «مستند» سال 2024 که نباید از دست بدهید

در آستانه اعلام فهرست کوتاه نامزدهای اسکار، در اینجا نگاهی داریم به برخی از بهترین مستندهای سال 2024؛ فیلم‌هایی که در بزرگ‌ترین جشنواره‌های سال مانند برلیناله، ساندنس، کن، ونیز و تلوراید درخشیده‌اند.

به گزارش فرادید؛ این فیلم‌ها ترکیبی از روایت‌های تکان‌دهنده و الهام‌بخش هستند؛ از آثار عمیق سیاسی گرفته تا جستجوهایی در فراز و نشیب‌های یک زندگی شخصی؛ فیلم‌هایی درباره جدایی و پیوند دوباره، دربارۀ عدالت و تلاش و دربارۀ خاطرات و تجربه‌های انسانی.

با ما همراه باشید تا با ۱۰ مستند برتر امسال که احتمالاً در فهرست کوتاه اسکار نیز قرار خواهند گرفت، آشنا شوید.

1. خاطرات جعبه سیاه (Black Box Diaries)

کمتر مستندی در این فهرست به‌اندازه فیلم تکان‌دهنده و تحقیقی شیوری ایتو، شخصی و دردناک است. این فیلم که به‌نوعی مانند پتکی بر سیستم قضایی مردسالار ژاپن است، داستانی تأثیرگذار از تلاش ایتو برای رسیدن به حقیقت است. ایتو خبرنگار موفقی است که در سال ۲۰۱۵، توسط رئیسش، نوریوکی یاماگوچی، رئیس سابق دفتر واشنگتن شبکه پخش توکیو مورد تجاوز قرار گرفت.

ایتو در سال ۲۰۱۶ شکایتی به پلیس ارائه داد و در سال ۲۰۱۷ دعوایی مدنی علیه او مطرح کرد. هر دو تلاش با ناکامی مواجه شد. برای محافظت از خود، ایتو شروع به ضبط مکالماتش با دادستان‌ها و پلیس کرد. این فایل‌های صوتی، همراه با واکنش‌های فرهنگی و رسانه‌ای زن‌ستیزانه به پرونده او، ستون فقرات مستندی جامع را تشکیل می‌دهند که نه تنها تعصب سیستماتیک علیه بازماندگان خشونت جنسی را نشان می‌دهد، بلکه عزم ایتو برای سکوت نکردن را نیز به تصویر می‌کشد.

2. داهومی (Dahomey)

فیلم منتخب سنگال برای جوایز اسکار یکی از برترین مستندهای سال نیز به شمار می‌آید. فیلم داهومی، ساخته ماتی دیوپ، اثری جذاب و در عین حال شگفت‌انگیز با مدت‌زمان ۶۸ دقیقه است که فیلم‌سازی واقع‌گرایانه را به نحو جسورانه با داستان‌سرایی تخیلی ترکیب می‌کند. این فیلم درباره تصمیم فرانسه در سال ۲۰۲۱ برای بازگرداندن ۲۶ شیء تاریخی است که در سال ۱۹۰۲ از پادشاهی داهومی به سرقت رفته و حالا به کشور بنین کنونی بازمی‌گردند.

این سفرِ بازگشت با دقت توسط دیوپ به تصویر کشیده شده است؛ کارگردانی که پیش‌تر با فیلم مهاجرتی خود با عنوان «آتلانتیک» مورد تحسین گسترده قرار گرفته بود. دیوپ به شیء بیست‌وششم صدایی خشن و اسرارآمیز می‌بخشد و آن را وادار می‌کند تا درباره بازگشت به خانه فکر کند. همچنین، دیوپ به صدای جوانان بنین گوش می‌دهد که میان دو احساس مردد هستند: شادی برای بازگشت این اشیاء، یا خشم از بازگرداندن تنها بخشی کوچک از هزاران میراث دزدیده‌شده.

دیالوگ‌های تخیلی میان این اشیاء باعث می‌شود این مستند به اثری زنده، جذاب و خیال‌انگیز تبدیل شود.

3. دختران (Daughters)

فیلم «دختران» به کارگردانی ناتالی رائه و آنجلا پتن که برنده جایزه تماشاگران جشنواره فیلم ساندنس امسال شد، دربارۀ رقص و خانواده است. برای چهار دختر سیاه‌پوست کوچک، رقصیدن با پدرانشان کار ساده‌ای نیست؛ چرا که پدرانشان در زندان هستند. اما به لطف برنامه‌ای منحصربه‌فرد به نام «رقص پدر و دختر» در یک مرکز اصلاح و تربیت در واشنگتن دی‌سی، این دختران می‌توانند برای یک روز به آنجا بیایند و چند ساعت عادی را با پدران خود بگذرانند.

در این مستند، رائه و پتن تیم قدرتمندی تشکیل می‌دهند. رائه با سکوت، صحنه‌هایی صمیمی و بی‌نهایت زیبا را فیلم‌برداری می‌کند، در حالی که پتن، بنیان‌گذار سازمان «دختران برای تغییر»، به ترس‌ها و نگرانی‌هایی که دختران و پدران در آماده شدن برای روز خاص خود احساس می‌کنند، می‌پردازد.

«دختران» هرچند مستندی ساده و به سبک مشاهده‌گر است، اما احساسی عمیق و تکان‌دهنده ایجاد می‌کند، به‌ویژه وقتی که می‌بینیم نسل‌های مختلف خانواده دستانشان را در هم گره می‌کنند و در حرکت رقصی آرام با یکدیگر سهیم می‌شوند.

4. ارنست کول: گمشده و پیدا شده (Ernest Cole: Lost and Found)

از مستند عمیق «لومومبا: مرگ یک پیامبر» گرفته تا اثر برنده جایزه اسکارش با عنوان «من سیاه‌پوستِ تو نیستم»، رائول پک همیشه با سبکی خاص، شخصیت‌های برجسته تاریخ سیاه‌پوستان را به تصویر کشیده است. جدیدترین سوژه او، عکاس افسانه‌ای اهل آفریقای جنوبی، ارنست کول است. کول که دوران آپارتاید را با شفافیتی تکان‌دهنده ثبت کرد، به خاطر آثارش تبدیل به یک پناهنده دائمی شد.

در این مستند، صدای ارنست کول به‌زیبایی توسط لاکیت استنفیلد (بازیگر نامزد جایزه اسکار) روایت می‌شود. پک و استنفیلد با استفاده از فیلم‌نامه‌ای خلاقانه که از نوشته‌های خود کول و شهادت دوستانش الهام گرفته شده، زندگی او را از آفریقای جنوبی تا آمریکا دنبال می‌کنند و عکاسی سیاه و سفید شگفت‌انگیز او را در مرکز توجه قرار می‌دهند.

5. هیچ سرزمین دیگری (No Other Land)

این فیلم اثری تکان‌دهنده دربارۀ آوارگی چندین دهه‌ای مردم یک روستای فلسطینی است؛ فیلمی که برنده جایزه برتر جشنواره فیلم برلیناله ۲۰۲۴ نیز شد. این روستا مانند بسیاری دیگر در کرانه باختری، چرخه‌ای دردناک را تجربه می‌کند: مواجهه با نیروهای نظامی متجاوز، مراجعه به دادگاه برای اثبات مالکیت زمین، جلوگیری موقت از نابودی به‌واسطه پوشش رسانه‌ای، تجربه آرامشی کوتاه‌مدت و سپس بازگشت نیروهای متجاوز.

باسل عدرا، سازندۀ فیلم، به همراه خانواده‌اش این چرخه‌های تلخ را به مدت ۲۰ سال با دوربین‌های خانگی ضبط کرده‌اند. این تصاویر ناگوار، از جمله جستجوی ساکنان میان آوارها و تخریب اجباری مدرسه‌ای که کودکان در آن حضور داشتند، به‌عنوان شواهدی غیرقابل انکار به کار گرفته شده‌اند تا تاکتیک‌های غیرانسانی رژیم اشغالگر برای ایجاد یک مرکز آموزش نظامی را نشان دهند.

6. قطعه به قطعه (Piece by Piece)

اگر به دنبال مستندی هستید که حالتان را خوب کند، «قطعه به قطعه» به کارگردانی مورگان نویل، یک انتخاب عالی است. این بیوگرافی رنگارنگ و خلاقانه درباره فارل ویلیامز، موسیقی‌دان و تهیه‌کننده مشهور، به روشی کاملا خلاقانه و با استفاده از «لِگو» ساخته شده است. این مستند جسورانه، مخاطبان را از سال‌های شکل‌گیری شخصیت ویلیامز تا دوران موفقیت‌های بزرگ او، با روایت خودش همراهی می‌کند.

فیلم نه‌تنها خاطرات ویلیامز را بازسازی می‌کند، بلکه تخیلات او را نیز به تصویر می‌کشد. برای مثال، یکی از صحنه‌های برجسته فیلم، ویلیامز را در حال شنا در اعماق دریا و ملاقات با خدای رومی نپتون نشان می‌دهد که سپس از آب بیرون می‌پرد و روی اسکله شهر زادگاهش، ویرجینیا بیچ، یک رقص بزرگ برگزار می‌کند.

در حین مرور زندگی ویلیامز، بازسازی موزیک‌ویدئوهای کلاسیک او برای آهنگ‌های محبوبش مانند Drop it Like It’s Hot، Get Lucky  و Happy نیز به نمایش درمی‌آید. همچنین حضور هنرمندانی مانند اسنوپ داگ، جی-زی، گوئن استفانی و دیگران، این مستند را به تجربه‌ای سرشار از سرگرمی‌های سبک و دلپذیر تبدیل کرده است.

7. زندگی شگفت‌انگیز ایبلین (The Remarkable Life of Ibelin)

اگر «قطعه به قطعه» ساخته شده تا لبخند بر لبان شما بیاورد، «زندگی شگفت‌انگیز ایبلین» با همان سبک انیمیشنی، انگار برای جاری کردن اشک‌ها طراحی شده است. البته این بدان معنا نیست که فیلم بنجامین ری درباره ماتس استین (مردی نروژی که با بیماری نادر دیستروفی عضلانی متولد شده بود) فقط غم‌انگیز است. این مستند در عین حال بسیار الهام‌بخش و زندگی‌بخش نیز هست.

«زندگی شگفت‌انگیز ایبلین» با رویکردی متفاوت، ابتدا از دیدگاه والدین عزادار ماتس که به تازگی درگذشته است روایت می‌شود. سپس آن‌ها متوجه می‌شوند که پسر معلولشان در دنیای مجازی بازی World of Warcraft زندگی‌ای غنی و پرماجرا داشته است. فیلم با استفاده از متن گفتگوهای ماتس در بازی و بازسازی محیط مجازی آن، زندگی پرشور و تاثیرگذار او را به تصویر می‌کشد و داستانی از استقامت، همدلی و ماجراجویی را روایت می‌کند.

8. جداشده (Separated)

فیلم دیگری که مستند را با عناصر داستانی ترکیب می‌کند، «جداشده» به کارگردانی ارول موریس است که تصویری خشم‌برانگیز و کاملا پژوهش‌شده از سیاست جداسازی خانواده‌ها در دوران دولت ترامپ را ارائه می‌کند. سیاست «تحمل صفر» ترامپ در سال ۲۰۱۷ به‌شدت اجرا شد و عمدتاً خانواده‌های پناه‌جوی کشورهای در معرض خطر مانند گواتمالا، السالوادور و هندوراس را هدف قرار داد.

با مصاحبه‌هایی با مقامات پیشین دولت مانند الین دوک و جاناتان وایت و همچنین خبرنگار جیکوب سوبوروف که کتاب او الهام‌بخش موریس برای ساخت این فیلم بود، واقعیت هولناک این سیاست و حواشی بی‌رحمانه آن آشکار می‌شود. موریس به‌طور ماهرانه‌ای این شهادت‌ها را با صحنه‌هایی از بازیگران که نقش مهاجران در حال عبور از مرز و جداسازی را بازی می‌کنند ترکیب کرده است.

9. نیشکر (Sugarcane)

این فیلم که برنده جایزه بهترین کارگردانی مستند در جشنواره ساندنس ۲۰۲۴ شد، به کارگردانی جولیان بریو نویزکت و امیلی کَسی، تحقیقی تکان‌دهنده درباره تاریخ دردناک سیستم مدارس شبانه‌روزی بومیان کانادا است. داستان این مستند پس از کشف قبرهای بی‌نشان در نزدیکی مدرسه شبانه‌روزی سنت جوزف شکل می‌گیرد و با سه روایت متفاوت که به ماهیت این تدفین‌ها پاسخ می‌دهند به هم متصل می‌شود: تحقیقات ملت ویلیامز لیک، خاطرات دردناک ریک گیلبرت، رئیس پیشین ملت‌های بومی، و داستان جولیان (یکی از کارگردانان فیلم) و پدرش.

این روایت‌های تلخ، جنایات ویرانگر سیستم مدارس شبانه‌روزی را بازگو می‌کنند: جدایی‌های اجباری از خانواده و سوءاستفاده‌های جسمی و جنسی که زندگی بومیان را برای همیشه تحت تأثیر قرار داده یا نابود کرده است. این شهادت‌های دردناک با فیلم‌های آرشیوی تبلیغاتی مدارس و مواجهه‌ای صمیمانه میان یکی از شاهدان و یک کشیش ترکیب شده است تا نشان دهد چگونه جامعه‌ای زخم خورد اما هرگز نشکست.

10. اتحادیه (Union)

کارگردانان برت استوری و استیون ماینگ در مستند شجاعانه خود با عنوان «اتحادیه»، قدرت سازماندهی جمعی را به تصویر می‌کشند. این مستند داستان کارگران سابق و فعلی انبار آمازون در استاتن آیلند را دنبال می‌کند که تلاش می‌کنند اتحادیه کارگری آمازون را تشکیل دهند.

تمرکز اصلی فیلم بر روی کریس اسمالز، یک سازمان‌دهنده پرشور است که در سال ۲۰۲۰ به دلیل برنامه‌ریزی و شرکت در اعتصاب به دلیل شرایط ایمنی دوران همه‌گیری از آمازون اخراج شد. این مستند به جای رویکرد ملودرام، روایتی بی‌پرده و دقیق از مسیر کند و سیستماتیک لازم برای سازمان‌دهی را ارائه می‌دهد.

علاوه بر ثبت تظاهرات پرشور، فیلمسازان جلسات طولانی ویدئویی و مناظرات دقیق اعتصاب‌کنندگان درباره رویکردهایشان را به تصویر می‌کشند. این فیلم نشان می‌دهد که برای ساختن یک «اتحاد» با چه مشکلات بزرگی باید دست و پنجه نرم کرد و مخالفان اتحاد چه تاکتیک‌ها و توطئه‌هایی برای شکستن آن به کار می‌برند.

سه دیدگاه دربارۀ «خدا»؛ خداباوری، همه‌خدایی، همه‌درخدایی

بیشتر بخوانید:

لحظه غافلگیر شدن و دستگیری راننده مهاجم به بازار کریسمس در آلمان (فیلم)

تماشاخانه

ادعای تازه روزنامه‌نگار ترکی : آخرین خیانت اسد / فروش اسرار نظامی به اسراییل (فیلم)

جز من به هیچ خری فکر نکن! نویسنده‌ای که از دل جنگ به صلح رسید (فیلم)

فیلم های دیگر