فارس- عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران ضمن تشريح اهداف آموزش عالي در كشور و ترسيم ميسرهاي رسيدن به اين هدفها، برخي انتقادات را نسبت به رويههاي فعلي بيان كرد.
"اگر دانشگاهمان اداره نشود، كارمان زار است. دانشگاه؛ تمام مسائل به دست دانشگاه است. يعني اين 2 تا قطب دانشگاه و روحاني همه مقدرات مملكت تو مشت اينهاست. دانشگاهي، دانشجو، چه دانشجوي قديمي، چه دانشجوي جديد. همه مسائل توي دست اينها بايد حل بشود. اينها قوه متفكره يك ملت هستند.
اگر دانشگاه را ما سست بگيريم و از دست ما برود، همه چيزمان از دستمان رفته است. يك مسئلهاي است كه نبايد شما بنشينيد كه من عمل بكنم؛ و نه من هم بايد بنشينم كه شما تنها، ما هر 2 بايد دست به دست هم بدهيم، آنقدري كه من ميتوانم من انجام بدهم آنقدري كه شما ميتوانيد شما انجام بدهيد.... "
"... بايد آنهايي كه به اين كشور علاقه دارند، آنهايي كه به اين ملت علاقه دارند، آنهايي كه خودشان وابسته نيستند و خدمتگزار ابرقدرتها نيستند، آنها همت كنند به اينكه دانشگاه را يك مركزي درست كنند كه مركز علم و تهذيت باشد كه همه تخصصها در خدمت خود كشور باشد؛ نه اينكه متخصص بشود و با آن تخصصش ما را به دامن آمريكا بكشد.
متخصص بشود و با آن تخصصش به كشور ما ضربه وارد كند هر چه متخصص بدتر آن كسي كه مذهب نشده است و آن كسي كه براي كشور خودش احساس نگردد كه من براي اين كشور هستم و از اين كشور، من استفاده كردهام و استفاده علمي را بايد به اين كشور تحويل بده، اگر اين احساس نباشد و اين باور نباشد دانشگاه بدترين مركزي است براي اينكه ما را به تباهي بكشد. "
مطالب بالا سخنان بنيانگذار كبير انقلاب اسلامي است كه بر اهميت دانشگاهها و بر لزوم توجه به مسائل مرتبط با دانشگاهها تاكيد دارد. وجود همين اهميت مسئوليت افراد مرتبط با بخش آموزش عال كشور را صد چندان ميكند.
با توجه به اهميت آموزش عالي و لزوم نقد اقدامات انجام شده براي ترسيم آيندهاي بهتر به سراغ ابراهيم فياض عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران رفتيم و در گفتوگويي مشروح با وي نظام آموزش عالي در ايران را آسيب شناسي كرديم.
ابراهيم فياض در ابتداي اين گفتوگو به تشريح اهداف آموزش عالي در كشور پرداخت و ميسرهاي رسيدن به اين هدفها را ترسيم كرد.
* بايد جهان را وارد ايران كرده و ايرانياش كرد
فياض در اين زمينه با بيان اينكه كل مسئله اين است كه بايد جهان را وارد ايران كرده و ايرانياش كرد و از اين طريق ايران را پيشرفته كنيم، گفت: اكنون آموزش عالي كاملا بر عكس حركت ميكند و ايران را نوكر جهان كرده است.
* ارسال مقالات دانشگاهيان براي ISI خلاف منافع ملي و امنيت ملي است
وي با اشاره به ارسال مقالات دانشگاهيان ايراني براي ISI اظهار داشت: ما با اين اقدام تحقيقاتمان را براي آنها ميفرستيم و كارهاي علمي و پژوهشي انجام شده در كشور را تبديل به مقاله كرده و براي آنها ارسال ميكنيم و عملكردي اين چنيني كاملا خلاف منافع ملي و امنيت ملي است.
* ISI قاتل دانشمندان ايراني است
فياض 2 دانشمند ايراني ترور شده را مقتول ISI عنوان كرد و ادامه داد: قاتل اين 2 دانشمند ISI بود؛ فريدون عباسي دواني هم كه نفر سوم ترور شده بود و جان سالم به در برد، همين مسئله را بيان كرد.
عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران مسائل ذكر شده در بالا را نشان دهنده وجود سياستگذاريهاي غلط در مباحث كلان دانشگاهي توصيف و ادامه يافتن اين قبيل اقدامات را نامطلوب عنوان كرد.
* اغلب اقدامات براي آموزش عالي «وقت كشي» است
وي در ادامه گفتوگويش با بيان اينكه اغلب اقدامات فعلي براي آموزش عالي «وقتكشي» است، خاطرنشان كرد: بنده با توجه به سيستم موجود اقدامي را مشاهده نميكنم كه آموزش عالي قادر به انجام دادنش باشد؛ شوراي عالي انقلاب فرهنگي هم به شدت به بنبست خورده و مسئلهاي را پيش نميبرد.
فياض با اشاره به اينكه رئيسجمهور در جلسات شوراي عالي انقلاب فرهنگي شركت نميكند، اظهار داشت: احمدينژاد فردي اجرايي است و اكنون با ساختار شوراي عالي انقلاب فرهنگي چون اقدامي پيش نميرود، در جلسات حاضر نميشود.
* آموزش عالي تئوري ندارد
عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران در پاسخ به اين سوال كه مشكل اصلي آموزش عالي در كجاست؟ با بيان اينكه مشكل اصلي در اينجاست كه آموزش عالي تئوري ندارد، تصريح كرد: ما بايد جهان را در اين تجلي بدهيم؛ نه اينكه ايران را نوكر جهان كنيم.
وي با بيان اينكه اكنون دانشگاههاي كشور به مؤسسات تحقيقاتي براي خارجيها تبديل شدهاند، گفت: به طور مثال فعاليتهاي پژوهشي در فصل تابستان كه بر روي تهران انجام ميشود، مقالههايش در مطبوعات اروپايي و آمريكايي منتشر ميشود؛ يعني تحقيقاتي كه با پول كشور انجام شده است، توسط خارجيها مورد بهرهبرداري قرار ميگيرد و اين اصلا به صلاح كشور نيست.
* آموزش بايد دانش محور باشد
فياض با تاكيد بر اينكه آموزش بايد دانش محور باشد، خاطرنشان كرد: نظام آموزش عالي ايران كاملاً برعكس عمل ميكند و به جاي اينكه مهارت محور باشد، دانش محور است، يعني فرد زماني كه درس پزشكي ميخواند مهارت پزشكي پيدا نميكند و فقط الفاظي را فرا ميگيرد.
عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران اضافه كرد: آموزش عالي، آموزش را بلد نيست و به همين دليل فردي كه در رشتههاي فني تحصيل ميكند بعد از ورود به كارخانه مباحث مربوطه را فرا ميگيرد.
* اگر پول نفت نبود نميدانم دانشگاههاي كشور چه ميخواستند بكنند؟
وي با طرح اين پرسش اگر پول نفت نبود نميدانم دانشگاههاي كشور چه كاري ميخواستند بكنند؟ اظهار داشت: اگر نفت نداشتيم بايد در دانشگاهها را ميبستيم؛ يعني سرمايههاي دانشگاهها از طريق نفت تأمين ميشود و هيچ توليدي به درد بخوري در دانشگاهها توليد نميشود و فقط دانشهاي ابتدايي به دانشجويان آموخته ميشود.
فياض افزود: اگر دانشجويان به خارج از كشور بروند، ميتوانند تئوريها را در خارج عملي كنند اما اين تئوريها را نميتوان در داخل عملي كرد و به همين دليل مهاجرت دانشجويان بالاست؛ زيرا درسهايي كه در كشور ميخوانيم براي به كارگيري در ايران مناسب نيست و آنها را بايد در خارج به كار گرفت.
عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران در همين زمينه خاطرنشان كرد: بهترين دانشگاههاي كشور مانند صنعتي شريف، تهران و صنعتي اميركبير نقطه پرشي براي دانشجويان هستند و اغلب دانشجويان بعد از تحصيل در اين دانشگاهها از كشور خارج ميشوند.
* آموزش عالي نياز به تئوري كلان دارد
فياض در پاسخ به اين پرسش كه براي حل مشكلات موجود در آموزش عالي بايد از كجا شروع كرد و چه اقداماتي را انجام داد؟ با اشاره به اينكه نياز به يك تئوري كلان داريم، گفت: هيچگاه نظام آموزش عالي حاضر نشده است براي تحقق اين مسئله اقدامي كند.
* در دانشگاهها بايد چرخه علمي ايجاد شود
وي با تاكيد بر اينكه براي دستيابي به تئوري بايد كار كرد و حرف زدن صرف موثر نخواهد بود، خاطرنشان كرد: بايد كساني كه اهل فن هستند در اين خصوص كار كنند؛ آنگاه اگر اقدامي در جهت ايجاد دانشگاه ايراني و بومي انجام شد تا چرخه علمي در كشور به وجود بيايد، اقدام مثبتي انجام شده است.
* پول نفت را ميدهيم و علم را وارد ميكنيم
عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران ايجاد چرخه علمي را نيازمند تئوري عنوان كرد و افزود: اكنون چرخه علمي وجود ندارد، زيرا ما پول نفت را ميدهيم و علم را وارد ميكنيم و بعد از مصرف علم وارداتي در كشور افراد تربيت شده را به خارج صادر ميكنيم.
* آموزش عالي ايران براي خارجيها كار ميكند
فياض با بيان اينكه آموزش عالي در ايران داراي ساختار است اما اين ساختار براي خارجيها كار ميكند، اظهار داشت: يعني ساختار آموزش عالي ما براي ايران نيست و اين مسئله هم در پزشكي هم در رشتههاي فني و هم در علوم انساني در حال رخ دادن است.
* ساختار و اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي تغيير كنند
وي پيشنهاد عملي خود براي حل مشكلات ذكر شده را اينگونه بيان كرد كه ساختار شوراي عالي انقلاب فرهنگي بايد دچار دگرگوني شده و اعضاي اين شورا نيز بايد تغيير كنند.
* حضور نخبگان در بخشهاي مرتبط با آموزش عالي
عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران خواستار حضور تمام نخبگان در شواي عالي انقلاب فرهنگي و بخشهاي مرتبط با آموزش عالي شد و گفت: شوراي عالي انقلاب فرهنگي بعد از مقام معظم رهبري سياستگذار و برنامهريز آموزش عالي بشمار ميرود اما متاسفانه اين شورا به درستي به وظيفه خود عمل نميكند.
فياض خاطرنشان كرد: دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي يك دامپزشك است و منشي جلسه هم يك پزشك عمومي است و تمامي اين مسائل در حالي رقم ميخورد كه علوم پزشكي و علوم پايه ربطي به فرهنگ و دانش ندارد.
* در آموزش عالي از افراد باسواد استفاده نميشود
وي با بيان اينكه در علوم انساني افراد باسواد زيادي در كشور حضور دارند، تاكيد كرد: متاسفانه ساختار موجود در آموزش عالي فسيل است و از اين افراد بهره نميبرد كه اميدواريم اين ساختار فسيل شده هر چه سريعتر بريزد.
عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران با اشاره به سيستم ارتقاي اساتيد گفت: اين سيستم را بنگريد، آيا در اين سيستم جز نوكرپروري اتفاق ديگر ميافتد؛ در سيستم موجود ما نوكر كشورهاي ديگر هستيم و هر اساتيد نوكرتر باشد و ISI بيشتري توليد كند ارتقا مييابد.
* انتقاد از بيتوجهي نسبت به اقدامات علمي كه در داخل كشور انجام ميشود
فياض با ابراز انتقاد از بيتوجهي نسبت به اقدامات علمي كه در داخل كشور انجام ميشود، اظهار داشت: فعاليتهاي علمي در داخل اصلا نمره و امتيازي ندارد. به طور مثال كتابي كه بنده براي استراتژي آينده كشور نوشتم در دانشگاه تهران نمره صفر را گرفت و اعلام كردند كه اين كتاب ماخذ ندارد و بنده در پاسخ گفتم "ماخذش خودمم " و اعلام كردم كه حاضرم در خصوص اين كتاب مناظره كرده و يا كنفرانس بدهم.
وي در همين زمينه خاطرنشان كرد: اين نظام آموزش عالي است كه افراد در حالي كه حتي يك مقاله در ايران چاپ نكردند، استاد تمام شدند؛ چرا؟ چون آنها در ISI مقاله دارند و ISI اصل است.
فياض با بيان مجدد اين نكته كه مسائل ديگر كه در بعضي اوقات به عنوان مشكل در آموزش عالي مطرح ميشود «وقتكشي» است، تصريح كرد: بحثي همچون كنكور متمركز را مشاهده كنيد؛ آموزش عالي چه كار ميكند؟ مگر مشكل ما در آموزش عالي فوق ليسانس، دكترا و كنكور متمركز بود.
وي ادامه داد: اين قبيل اتفاقات به اين دليل رخ مي دهد كه تصميمگيران آموزش عالي خود را بالاتر از ديگران ميبينند و از كسي براي مشورت دعوت نميكنند تا افراد باسواد و متخصص در خصوص مسائل نظر بدهند.
* عملكرد دولت احمدينژاد مانند گذشته است
عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران در پاسخ به اين سوال كه رويكرد دولت نهم و دهم كه شعارهايش با دولتهاي ديگر متفاوت بود را چگونه ارزيابي ميكنيد؟ گفت: عملكرد اين دولت در ادامه گذاشته است و ما تغييري مشاهده نكرديم.
* دولت احمدينژاد در بازسازي و ساخت كشور بسيار زحمت كشيد
وي با اشاره به اينكه برخي تصور ميكنند چون اين دولت سركار است نبايد هيچ چيز را گفت، درحالي كه نبايد اينطور باشد، تصريح كرد: به نظر بنده بزرگترين مشكل در حوزه علوم انساني در دولت نهم و دهم بوده است؛ البته دولت احمدينژاد در بازسازي و ساختن كشور بسيار زحمت كشيد اما در علوم انساني هيچ اقدامي صورت نگرفته است.
* انتقاد از نگاه كمي به دانشگاهها
وي بخش بعدي سخنان خود را به ارزيابي نگاههاي كمي به دانشگاهها و ساخت ساختمانهاي دانشگاهي و عدم توجه به نگاه كيفي به دانشگاهها اختصاص داد و در اين زمينه گفت: در دوره هاشمي تا بحث فرهنگ مطرح ميشد، دولت اعلام ميكرد كه ما اين تعداد كتابخانه و دانشگاه ساختيم كه اين رويه در دولتهاي بعدي هم ادامه پيدا كرد.
* نبود تئوري مشكل آموزش عالي
فياض با يادآوري اينكه در دوره خاتمي شلوغ كاريهاي سياسي انجام ميشد و نامش را توسعه سياسي گذاشتند و رويكردها تفاوتي نكرد، خاطرنشان كرد: در نهايت آن چيزي كه ما نداريم فقط يك چيز است و آن نبود «تئوري» است؛ يعني تئوري كلان آموزش عالي كه در آلمان وجود دارد و دانشگاهها براساس آن حركت ميكنند و يا مثلا تئوري دِكارت كه مبنا را ميگذارد و براساس آن دانشگاه درست ميشود اما ما آن تئوري را پيدا نكرديم.
وي با بيان اينكه به طور مثال بحث حكمت كه بنياديترين بحث است و بنده آن را مقابل فلسفه غربي و عرفان شرقي مطرح ميكنم ميتواند بحث بنياني آموزش عالي باشد، گفت: در جلساتي ما را دعوت كردند و از اين مسئله سخن گفتيم و اعتنايي به آن نشد؛ همين مسئله باعث شده كه من امروز فقط در خصوص حكمت بنويسم و سخني نگويم.
* دانشگاههاي غربي فرهنگ و علم را در كنار هم دارند؛ دانشگاههاي ايران ناهمگن هستند
اين استاد دانشگاه در پاسخ به اين سوال كه اساتيد در به وجود آمدن شرايط فعلي چقدر مقصرند؟ گفت: كسي كه در خارج از كشور تربيت شده و به ايران آمده است با توجه به اينكه استادش انگليسي يا فرانسوي باشد، نحوه رفتارش نيز شبيه به اساتيدش است، حتي اگر 6 ماه به كشوري بروند و باز گردند كاملاً آن طرفي ميشوند؛ زيرا فقط در دانشگاههاي آنها علم نيست بلكه فرهنگ خاصشان نيز هست به همين دليل به شدت داراي دانشگاههاي ناهمگن هستيم.
وي اضافه كرد: آنهايي كه تربيت و تعليمشان در داخل است، هنوز نتوانستهاند ساختاري توليد كنند كه در داخل چرخه علمي توليد كند كه در اين زمينه دشمن بيشتر از ما متوجه ميشود و به همين دليل آقاي عليمحمدي را ترور كرده و بعد از آن آقاي شهرياري را نيز ترور ميكنند؛ يعني كساني كه در داخل چرخه علمي توليد ترور ميشوند.
فياض با اشاره به اينكه شهيد عليمحمدي و شهرياري در داخل كشور تحصيل كردند و دشمن اين افراد را ترور كرد، يادآور شد: اين اقدامات مانند آنچه در اوايل انقلاب رخ ميداد صورت گرفت؛ يعني مانند اول انقلاب كه مطهري را زدند چون دشمن ميداند چه كساني را بايد بزنند.
عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران با اشاره به شهيد قرني گفت: قرني قصد داشت يك ساختار ارتش بومي درست كند، مطهري ميتوانست يك فلسفه بومي درست كند، و مفتح هم وحدت حوزه و دانشگاه را دنبال ميكرد و دشمن به همين دليل آنها را ترور كرد و اين نكته بسيار مهمي است.
* دشمن به دنبال اين است كه چرخه علمي در ايران شكل نگيرد
فياض با بيان اينكه دشمن به دنبال اين است كه چرخه علمي در ايران شكل نگيرد، تصريح كرد: اين نكته مهمي است كه چرا دشمن افراد تحصيل كرده در داخل مانند شهرياري كه در بحث پرتوها هم فعاليت كرده است و آقاي عليمحمدي را ترور ميكند
* شهيدان عليمحمدي و شهرياري در حال ايجاد چرخههاي علمي در كشور بودند
وي با بيان اينكه افراد ترور شده در حال ايجاد چرخههاي علمي در كشور بودند، اظهار داشت: مطهري را ترور ميكنند تا اين چرخهها درست نشود؛ دشمن به دنبال اين است كه چرخ دندههاي چرخه علمي را بشكند، ميلههايش را شكسته و لاي اين چرخه دندهها چوب بگذارد و تمامي اين اتفاقت در حالي رخ ميدهد كه آموزش عالي با اقدامات خود بيشتر به اين روند كمك ميكند.
* آموزش عالي بايد كتاب محور باشد نه مقاله محور
اين استاد دانشگاه با اشاره مجدد به سيستم ارتقا اساتيد گفت: به اين سيستم بنگريد كه مقاله محور است و نه كتاب محور؛ اگر كتاب محور بود و آن هم كتابهايي بومي، آموزش عالي سرنوشت بهتري داشت، نه اينكه ISI مرجع باشد كه معلوم نيست مقالاتش كجا به چاپ ميرسد و چه كساني از آن استفاده ميكنند.
* كتابهاي تأليف بومي چرخه علمي توليد ميكند
فياض با بيان اينكه آنچه بايد چرخه علمي توليد كند كتابهاي تأليف بومي است، نه ترجمه، خاطرنشان كرد: اگر كتاب محوري اصل و اساس باشد و اساتيد براساس آن رتبهبندي شوند، چرخه علمي و بومي در كشور ايجاد ميشود اما زماني كه مقاله محور باشد، مقالهها نوشته شده و به خارج فرستاده ميشود و اين اقدام دستاوردي براي خارجيها ميشود.
وي با بيان اينكه با روند فعلي زحمت را دانشگاهيان ايراني ميكشند اما بهرهمندي از اين فعاليتها توسط خارجيها صورت ميگيرد، اظهار داشت: اين اقدامي است كه در حال انجام شدن است، مانند نفت؛ چطور منابع نفت، گاز، آب، خاك و معدن وجود دارد اما چرخه ايراني براي آن درست نميكنند، چرا نميتوان اين چرخه را درست كرد چون دانشگاه ارتباطي با صنعت نداريم و به همين دليل مجبوريم نفت خام صادر كنيم.
اين استاد دانشگاه ادامه داد: ما نميتوانيم مسائل را باز توليد كنيم يعني فرهنگ توليدي نداريم و تمام ساختار كشور اينگونه است، آنگاه چه اتفاقي در كشور ميافتد، درس ميخوانيم اما اين درسها به كار نميآيد.
* نظام آموزش عالي مهارتي نيست
فياض در همين زمينه با بيان اينكه هر روز دانشجوها پيش ما آمده و از ما امضا ميگيرند تا به خارج رفته و تحصيل كنند و اين بدبختي است، خاطرنشان كرد: برخي از دانشجويان باسواد از ايران خارج ميشوند، چرا؟ چون نظام آموزشي عالي مهارتي نيست و فقط تئوريك است.
* تئوريهايي كه در دانشگاهها تدريس ميشود كاربردي نيست
وي با بيان اينكه تئوريهايي كه در دانشگاهها تدريس ميشود كاربردي نيست، گفت: اگر دروس كاربردي بود غرب هم بهتر خوانده ميشد؛ نه اينكه دانشگاهيان صورتي از غربزدگي را بخوانند.
اين استاد دانشگاه با بيان اينكه ما اگر آثار ماكس وبر را ميخوانديم، شرايطمان مثل امروز نبود، گفت: وبر كسي است كه ميگويد علوم را بومي كنيد و دانش فرهنگي را مدنظر قرار داده است، با توجه به اينكه فرهنگ هر يك كشور به يك صورت خاص است در نتيجه دانشش هم به صورتي خاص خواهد بود.
فياض همچنين خاطرنشان كرد: ما نه ايران را شناختيم، نه غرب و نه جهان را و يك صورتكهايي را براي ظاهرسازي ميآوريم و دانشگاه و حوزه با اين صورتكها ميجنگد و حتي حوزه هم حاضر نيست غرب را عميق بخواند.
وي ادامه داد: ميتوان بدون ارسطو ابوعليسينا را فهميد؟ ميتوان بدون بوعليسينا در دنياي جديد غرب را فهميد؟ نه، نميتوان زيرا ارسطو آمد در بوعلي سينا و از بوعلي سينا به غرب رفت؛ آنگاه ما چرخه جهاني علمي را درك نميكنيم و شكست ميخوريم.
اين استاد دانشگاه با طرح اين پرسش كه كشورهاي ديگر مانند ژاپن و يا چين چه ميكنند؟ اظهار داشت: در برخي موارد اقدامات چينيها را كه مشاهده ميكنم، جا ميخورم، حتي از اقدامات روسها هم شگفت زده ميشوم اما چرا ما از فضاي غفلت بيرون نميآييم؟
فياض با بيان اينكه ما از چرخه دنيا بركناريم و اگر بحثهايي مانند لبنان و اسرائيل نبود فكر نميكنم ما ديگر نقش جهاني داشتيم، تصريح كرد: چرخه علمي بيشتر فراتر از اين بحثهاست و بنده با توجه به رويكرد فعلي فقط ميتوانم بگويم "براي كشور متاسفم. "
وي در پايان سخنان خود با تاكيد بر اينكه بايد جهان را در ايران شناسند و جهان را به ايران آورد و باز توليد ايراني كرد، گفت: چرخه علمي جهاني بايد در ايران رخ دهد و اين اقدامات بايد توسط حوزه و دانشگاه انجام شود كه مشكلات فعلي تغيير حوزه دانشگاههاست و نظام آموزش عالي و شوراي عالي انقلاب فرهنگي هم در آن نقش دارند.