تلاش شرکت های تعاونی خودروساز، رقابت یا انحصار؟

بولتن نیوز: بند 3 صورتجلسه مورخ 28فروردین 90 مركز ملي شوراي رقابت، شركت هاي عمودي را از خريد سهام شركت هاي اصلي منع نمود.براین اساس این پرسش اساسی مطرح است که آیا خرید سهام دولتی خودروسازان توسط شرکت های تعاونی خاص و کارکنان خودروساز مشمول تعریف شرکت های عمودی می شود و آنها از این معاملات منع می شوند یا همچنان می توانند مشتری عمده سهام دولتی باشند. در این صورت، این نوع معاملات رقابت محسوب می شود یا انحصار؟

براساس این بند، به منظور جلوگیری از ایجاد تمرکز عمودی در بازار خودرو و در اجرای مواد 46 و 47 مورد 6 بند ط از ماده 45  قانون مقرر می شود که بنگاه هایی که رابطه عمودی با شرکت های خودرو ساز دارند از قبیل قطعه سازان و تشکل های آنها مجاز به داشتن عضو در هیات مدیره شرکت های فوق الذکر نمی باشند.

این بند این پرسش را مطرح می کند که وضعیت سهام و ترکیب هیات مدیره شرکت های ایران خودرو، سایپا و رنا  چگونه باید باشد؟ آیا شرکت های زیر مجموعه ایران خودرو، سایپا و رنا می توانند در معاملات سهام دولتی این شرکت ها حاضر شوند و بعد از خرید سهام آنها، در هیات مدیره نماینده داشته باشند؟

برخی کارشناسان براین اساس معتقدند که تشکل های عمودی مانند تعاونی خاص ایران خودرو که زیر مجموعه این شرکت است و بسیاری از امور مالی وصنعتی را برای ایران خودرو انجام می دهد، نمی تواند در هیات مدیره ایران خودرو عضو داشته باشد ویا سهام ایران خودرو را بخرد واز این طریق عضو درهیات مدیره داشته باشد.

اگر چه در شصت و سومین جلسه شورای رقابت مورخ 90.1.28 به طور واضح به رابطه شرکت هایی مانند تعاونی خاص ایران خودرو برای خرید سهام ایران خودرو اشاره نشده، اما مفهوم شرکت های عمودی می تواند برای ایران خودرو و شرکت های تعاونی خاص نیز استفاده شود. زیرا چنانچه شرکت زیرمجموعه ایران خودرو سهام دولتی ایران خودرو را بخرد و از این طریق نماینده آن در هیات مدیره حضور داشته باشد، تاحدودی شرط رقابتی بودن فضای این دو شرکت را تحت تاثیر قرار می دهد .

تعدادی از کارشناسان و برخی قطعه سازان معتقدند که نحوه رفتار یک سال اخیر تعاونی خاص ایران خودرو رقابتی نبوده است و  نشان می دهد که معامله خرید سهام ایران خودرو توسط تعاونی خاص نیز مصداق شرکت های عمودی است.

این منتقدان معتقدند که معاملات گسترده شركت هاي تعاوني خاص و اعتبار ايران خودرو،  با شركت ايران خودرو و شركت هاي زير مجموعه آن از مصاديق بارز شركت هاي عمودي است، به طور مثال سالانه چند صد ميليارد تومان از خودروهاي توليدي گروه صنعتي ايران خودرو از طريق شركت ليزينگ ايرانيان كه متعلق به شركت تعاوني خاص ايران خودرو است معامله مي شود و چك هاي اعتباري حاصل از فروش محصولات شركت ايران خودرو توسط اين شركت و شركت هاي تابعه آن وصول مي گردد و بسياري از اقلام ضروري شركت ايران خودرو از طريق شركت تعاوني خاص تامين مي شود و باز پرداخت بدهي مشتريان از طريق تعاوني اعتبار ايران خودرو انجام مي شود.

به عبارت ديگر با نگاهي گذرا می توان دریافت که اكثر معاملات اين دو شركت صرفاً با گروه صنعتي ايران خودرو در جريان است و این شرکت ها در مجموع عمودی محسوب می شوند .

 بلوك 18 درصدي سهام ايران خودرو در تير ماه سال گذشته از طريق سازمان خصوصي سازي عرضه و توسط تعدادی از قطعه سازان و تعاونی خاص ایران خودرو خریداری شد و گروه عظام از اصلي ترين قطعه سازان توسط شركت سپهر بازرگاني كيش ايرانيان در این واگذاری شرکت کرد. اماپس از واگذاری بلوک 18 درصدی، فشار تعاونی خاص ایران خودرو به گروه عظام، به حدی بود که مقدمات خروج این قطعه ساز را از این کنسرسیوم فراهم نماید.

منتقدان این نوع فشارها را مغایر شرط رقابت می دانند. برخی شنیده ها حاکی از آن است که این فشارها حتي قراردادهاي قبلي اين قطعه سازان كه در طول 20 سال گذشته با ايران خودرو ارتباط  داشته اند را نیز شامل می شود و اين روند تا حدي بود كه يكي از اعضاي اصلي كنسرسيوم خريد بلوك 18 درصدي ايران خودرو عليرغم غيرقانوني بودن خروج اين شركت از كنسرسيوم، سهام خود در سپهر كيش ايرانيان را به تعاوني خاص ايران خودرو واگذار نمود.

فشارها تا آن جا ادامه دارد كه وكالت نامه مجمع اين آرا به مدير عامل تعاوني خاص و يا مدير عامل ايران خودرو اعطا گردد و قطعه ساز ديگر نيز از كنسرسيوم بالاجبار خارج شود.

این سوال وجود دارد که آیا صرف نظر از نحوه تامين منابع مالي خريد سهام هاي فوق، خريد مذكور مصداق بارز شركت هاي عمودي است ؟

شورای رقابت در مصوبه خود آورده است: به منظور جلوگیری از ایجاد تمرکز عمودی در بازار خودرو و در اجرای مواد 46 و 47 مورد 6 بند ط از ماده 45 قانون مقرر می شود که بنگاه هایی که رابطه عمودی با شرکت های خودرو ساز دارند از قبیل قطعه سازان و تشکل های آنها مجاز به داشتن عضو در هیات مدیره شرکت های فوق الذکر نمی باشند.

براین اساس باید مشخص شود که آیا شرکت هایی که خودروسازان در آن سهام دارند و یا سهام آنها متعلق به کارکنان سایپا، ایران خودرو و رنا است شامل این تعریف شرکت های عمودی می شوند؟ یاخیر. تا هر گونه ابهام در این زمینه برطرف شود و ادامه حرکت و حضور این شرکت های تعاونی و زیر مجموعه خودروسازان در عرصه رقابت، مشخص و شفاف باشد.