فلسطین مثل آلمان و ژاپن می شود

عصر ایران؛ اهورا جهانیان - هرمیداس باوند، استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل، معقتد است با رای اخیر مجمع عمومی سازمان ملل به پذیرش فلسطین به عنوان دولت ناظر غیرعضو در این سازمان، فلسطینی ها هفتاد درصد مسیر برپایی کشور فلسطین را طی کرده اند.

 وی بر این باور است که شکل گیری "کشور فلسطین" دیرزمانی به طول نخواهد انجامید و اسرائیل لااقل برای حفظ منافع خودش، ناگزیر است فلسطین را به عنوان کشوری مستقل در همسایگی خودش بپذیرد.


ارتقاء وضعیت فلسطین از "نهاد ناظر" به "دولت ناظر غیرعضو" دقیقاً یعنی چه و چه فرصت هایی را به دولت فلسطین می دهد؟

در سال 1973 مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه ای را صادر کرد که اجازه می داد نهضت های آزادیبخش به عنوان عضو ناظر در سازمان ملل حضور داشته باشند. سازمان آزادیبخش فلسطین از آن زمان تا به امروز به عنوان عضو ناظر در سازمان ملل حضور داشته است. رای اخیر مجمع عمومی سازمان ملل، رای به  State of Palestine بود. اینکه از واژه State استفاده شده نه از واژه Government، یعنی این رای، رای به "کشور فلسطین" است. نکته دیگر اینکه، کلمه "خودگردان" هم حذف شده است. یعنی از "کشور خودگردان" حرفی به میان نیامده است. این هم به معنای تقویت بار واژه "کشور" است.

اگر واژه خودگردان حذف نمی شد، پیامدش چه بود؟

واژه خودگردان در اشاره به دولت هایی به کار می رود که تا حدی خودمختاری دارند. مثلاً "اقلیم عراق" منطقه ای خودگردان است ولی به عنوان یک کشور شناخته نمی شود. کردهای شمال عراق نوعی خودگردانی دارند.

وضعیت سیاسی فلسطینی ها تا پیش از این، شبیه کردهای عراق بود؟

بله.

یعنی به لحاظ حقوقی، به طور دقیق، یک ایالت اسرائیل بود؟

ایالت به معنای دقیق کلمه نه؛ زیرا بین اسرائیل و دولت خودگردان فلسطین، تفکیک اختیارات و مسئولیت صورت گرفته بود. اما اسرائیل برای خودش این حق را قائل بود که هر وقت تشخیص داد، در حوزه تحت اختیار فلسطین مداخله امنیتی کند؛ چنانکه در نوار غزه بارها این کار را انجام داده است.

حالا این رای چه فایده ای برای فلسطین دارد؟

مهم این است که عنوان کشور یا State شامل فلسطین شده است. در تواقفنامه اسلو هم چنین چیزی در دو مرحله پیش بینی شده بود. مرحله اول، واگذاری پاره ای اختیارات و مسئولیت ها به دولت خودگردان بود. مرحله دوم، موافقت با کشور مستقل فلسطین بود. ولی این مرحله دوم، به دلایل گوناگون، محقق نشده بود.

با موافقت سازمان ملل با درخواست اخیر دولت فلسطین، تقریباً هفتاد درصد راه تحقق مرحله دوم طی شده است. بنابراین دولت فلسطین طبق بند 6 ماده 2 منشور ملل متحد، دولت فلسطین می تواند از امکاناتی بهره مند شود که قبلاً از انها محروم بود.

 مثلاً در گذشته، که در رام الله درگیری هایی رخ داده بود، فلسطینی ها خواستار اعزام نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل شدند ولی سازمان ملل گفت نمی تواند چنین کاری کند چرا که فلسطین یک دولت یا کشور نیست. اما الان اگر چنین درخواستی شود، سازمان ملل موافقت می کند.



مرحله پس از "دولت ناظر غیرعضو"، عضویت کامل در سازمان ملل است؟

بله.

الان که فلسطین دولت ناظر غیرعضو است نسبت به کشورهایی که عضویت کامل دارند، از چه حقوقی محروم است؟

عضو ناظر می تواند در جلسات مجمع عمومی، کمیسیون های مربوطه و شورای امنیت شرکت کرده و نطق و شکایت بکند ولی حق رای ندارد.

آیا این وضعیت جدید، توان لابی کردن فلسطین را در سازمان ملل افزایش می دهد؟

بله. البته فلسطین قبلاً هم توان لابی کردن داشت ولی در شرایط جدید، وضعش از این حیث بهتر می شود.

دولت آمریکا رای مخالف به مصوبه مجمع عمومی داد با این استدلال که ارتقاء وضعیت سیاسی فلسطین در سازمان ملل، مذاکرات صلح را دشوارتر می کند. این دلیل تا چه حد موجه بود؟

این حرف بهانه است. سال های سال است که هر وقت مساله اسرائیل به شورای امنیت آمده، آمریکا با همین توجیه از حق وتو علیه فلسطین استفاده کرده است.  آمریکایی ها می گویند اگر مساله ای در قضیه فلسطین  به شورای امنیت ارجاع داده شود، یک طرفه نباید مطرح شود؛ یعنی باید خشونت فلسطینی ها علیه اسرائیلی ها هم مطرح شود.

 علاوه بر این، آمریکایی ها می گویند رسیدگی به مساله فلسطین در شورای امنیت، جریان مذاکرات صلح را مختل می کند و به همین دلیل، بارها از حق وتوی خود در شورای امنیت در این زمینه استفاده کرده اند. اما من فکر نمی کنم که طرح این موضوع در شورای امنیت موجب اخلال در جریان مذاکره و صلح شود بلکه به تقویت آن می انجامد.

ارزیابی شما از رای ممتنع بریتانیا و آلمان و رای موافق فرانسه چیست؟

فرانسه از زمان دوگل سعی می کرد خط مشی متفاوتی نسبت به آمریکا داشته باشد. در زمان سارکوزی بیشتر دنباله رو آمریکا بود و الان هم سوسیالیست ها آمده اند، تا حدی سعی کرده اند مثل دوران دوگل موضع گیری کنند. در ماجرای لیبی هم فرانسه سعی کرد جایگاه متفاوتی را برای خودش ایجاد کند. بریتانیا به طور سنتی همراه آمریکا بوده است ...

ولی بریتانیا، برخلاف آمریکا، رای ممتنع داده است.

اروپا به طور کلی درباره مساله فلسطین، حتی در شورای امنیت هم، با آمریکا همراهی نکرده است. یعنی اروپایی ها در شورای امنیت بارها به نفع فلسطین رای داده اند اما آمریکا وتو کرده است. ولی بریتانیا معمولاً همراه آمریکا است اما به این به این معنا نیست که هر رایی که آمریکایی ها می دهند، بریتانیا هم تبعیت کند.

چرا در شورای امنیت، در قبال موضوع فلسطین، بریتانیا معمولاً رای موافق می دهد و آمریکا وتو می کند؟

بریتانیا پیشاپیش می داند که آمریکا هر چه را که علیه اسرائیل در شورای امنیت مطرح شود، وتو می کند. بنابراین بریتانیا برای اینکه منافعش در جهان عرب تامین شود، به نفع فلسطینی ها رای می دهند. دولت بریتانیا می داند که با وتوی آمریکا، لطمه ای به منافع اسرائیل نمی خورد ولی رای مثبت بریتانیا، موجب ایجاد فضای مثبت در جهان عرب به نفع این کشور می شود.

کشورهای کوچکی مثل جزایر مارشال و پاناما، برای کسب امتیاز از آمریکا، رای منفی دادند؟

بله، این ها کشورهای کوچکی هستند که نیازمند سرمایه گذاری های آمریکا هستند. مارشال جزایر کوچکی بود که به آلمان تعلق داشت. بعد از جنگ جهانی اول، این جزایر از آلمان گرفته شد و تحت مدیریت ژاپن بود و پس از جنگ جهانی دوم، تحت مدیریت آمریکا درآمد. بنابراین طبیعی است که رای جزایر مارشال مثل رای آمریکا باشد.

ارتقاء وضعیت فلسطین در سازمان ملل، مهمترین رخداد سیاسی هفته گذشته بود. به نظر شما، چرا در نماز جمعه تهران به این موضوع پرداخته نشد؟

در زمان دوران اصلاحات، آقای خاتمی گفت دولت فلسطین هر تصمیمی که بگیرد، ما با آن مخالفت نمی کنیم. اما خیلی ها در ایران با ایده تاسیس دولت فلسطین در کنار دولت اسرائیل مخالفند؛ چرا که دولت اسرائیل را غاصب و نابودی اش را واجب می دانند.


 ایران اگر در رای گیری اخیر سازمان ملل رای منفی می داد، در کنار آمریکا و اسرائیل قرار می گرفت. بنابراین رای مثبت داد ولی عده ای در ایران، از این رخداد خوشحال نیستند و به همین دلیل هم واکنش چندانی به این موضوع نشان داده نشد. یعنی ارتقاء وضعیت سیاسی فلسطین در سازمان ملل به عنوان یک موفقیت مهم نلقی نشد.

دبیر کل جنبش جهاد اسلامی هم گفته است که این راه حل، باقی مانده اراضی فلسطین را تباه و راه حل های دیگر را منتفی می کند. ایران هم چنین نظری دارد؟

بله. جمهوری اسلامی دولت اسرائیل را غاصب می داند ولی این موضع ایران در مقام شعار است. وقتی که کار به رای گیری در مجمع عمومی سازمان ملل می کشد، با توجه به اینکه دولت خودگردان در تهران سفارتخانه دارد، ایران نمی توانست مثل آمریکا و اسرائیل رای منفی و یا حتی رای ممتنع بدهد.

یعنی ایران آرمانگرایانه شعار می دهد اما واقعگرایانه رای می دهد.

بله.

 حماس برخلاف جنبش جهاد اسلامی از این موفقیت استقبال کرد. چرا؟

جنبش جهاد اسلامی با اصل موجودیت اسرائیل مخالف است ولی حماس چنین موضعی ندارد. حماس معتقد است اسرائیل حسن نیت ندارد و می خواهد در قبال اخذ امتیازات گسترده، اندکی زمین به فلسطینی ها بدهد. حماس به تناسب امتیازات اسرائیل و فلسطین می اندیشد نه به نابودی اسرائیل.

در شرایط جدید، تکلیف آواره های فلسطینی چه می شود؟ آیا دولت فلسطین عملاً می تواند آنها را در کرانه باختری و نوار غزه اسکان دهد؟

محمود عباس در نطق یک ماه قبل خود، سعی کرد موضعش را در قبال مساله آوارگان تا حدی تعدیل کند؛ چرا که او می داند بازگشت پنج میلیون آواره، منوط به توافق دولت اسرائیل و دولت فلسطین است. اسکان و استقرار این جمعیت گسترده در کرانه باختری و نوار غزه، عملاً امر دشواری است. اسرائیل هم که حاضر نمی شود این پنج میلیون آواره را بپذیرد زیرا این پنج میلیون نفر در کنار دو میلیون عرب ساکن در اسرائیل، اعراب را به اکثریت مردم اسرائیل بدل می کند و بدیهی است که دولت اسرائیل حاضر به پذیرش این وضع نیست.

به نظر شما، چقدر طول می کشد تا دولت فلسطین به عضویت کامل سازمان ملل درآید؟

پیش بینی این امر، کار دشواری است. رای اخیر مجمع عمومی سازمان ملل، در کوتاه مدت به واکنش اسرائیل منجر می شود ولی در بلندمدت، زمینه را برای تشکیل کشور فلسطین فراهم می کند.

ممکن است از این مرحله تا مرحله عضویت کامل در سازمان ملل، باز هم زمانی چهل ساله پیش روی فلسطینی ها باشد؟

فکر نمی کنم. خیلی کوتاهتر خواهد بود. تحولات جهان امروز، اسرائیل را وادار می کند که دست کم برای حفظ مصالح خودش، با تشکیل کشور فلسطین موافقت کند. اما اگر هم کشور فلسطین ایجاد شود، کشوری فاقد ارتش ملی خواهد بود. یعنی دولت مستقل فلسطین فقط پلیس خواهد داشت و اسرائیل اگر تشخیص داد خطری متوجه اش است، حق مداخله امنیتی در فلسطین را برای خودش قائل خواهد بود؛ و این چیزی است که در قطعنامه اسلو هم پیش بینی شده است.    

پس در هر صورت، فلسطین کشوری مثل اکثر کشورهای جهان - که ارتش دارند - نمی شود.

نه، ولی الان آلمان و ژاپن هم ارتش ملی ندارند. آلمان در صورت موافقت ناتو و ژاپن در صورت موافقت آمریکا، می توانند ارتش داشته باشند. این دو کشور، الان ارتش ندارند ولی قرارداد امنیتی با آمریکا دارند.