روایت پزشک ایرانی از تجربه ابولا در آفریقا : چگونه ابولا نگیریم؟

عصرایران - این روزها خبرهای خارجی از شیوع و گسترش ویروی مرگبار ابولا حکایت دارد، واقعه ای که کشورهای آفریقایی را به صورت وحشتناکی در معرض خطر قرار داده و برخی شواهد ابتلای آن نیز در سایر کشورها مشاهده شده است. از این رو داشتن اطلاعات و اطلاع رسانی درباره این ویروس مرگبار مطالبه عمومی بوده و اذهان عمومی به دنبال کسب اطلاعات در این خصوص هستند.

به گزارش عصرایران، از این رو دکتر سید ناصر عمادی، متخصص پوست، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، عضو جامعه جهانی پزشکان بدون مرز و عضو جمعیت هلال احمر ایران در نوشتاری به تجربیات خود در کشورهای آفریقایی در خصوص بیماری های همه گیر پرداخته و اطلاع جامع و کاملی در خصوص این ویروس مرگبار ارائه کرده است.

وی نوشته است: آموخته ها، دانسته ها و تجربیات درمانی 6 ساله اینجانب در کشورهای آفریقایی بعنوان متخصص پوست، پزشک بدون مرز ایرانی و داوطلب هلال احمر نکته ای را برایم به ارمغان داشت اینکه:  بزرگترین هدیه الهی برای بندگان مخلوقش سلامتی و تندرستی است و نیز بزرگترین هدیه و کرامت الهی به طبیبان و پزشکان، تلاش و کوشش صادقانه و خالصانه  آنان برای حفظ و ارتقا سلامتی و تندرستی بیماران از هر گوشه دنیا فارغ از نژاد، رنگ، مذهب و ملیت است.

 سالها زندگی ام با مردم آفریقا علتی شد تا همیشه با درد، رنج و آلام آنان مانوس و آشنا باشم و هرگاه خبری از درد و بیماری آنان بر گوش و چشمم می آید بیدرنگ برای همدردی با آنان یا در آفریقا به سراغشان میروم و یا هر چه میدانم از بلا و مصیبت آنان مینویسم تا شاید دل رئوف انسانهای شریف و متدین متوجه آنان شود.

 اما این بار ابولا این ویروس کشنده در غرب آفریقا  مرا بر آن نمود تا تجربيات علمی و عملي كسب شده از  این بیماری را به همراه آخرين اطلاعات علمي از بزرگترين مركز مبارزه  بيماري هاي واگيردار در جهان یا (C.D.C)  را پس از ترجمه در اختیار هموطنان عزیز کشورم قرار دهم.
 
همانا که حضرت علی (ع) میفرمایند: تجربه آن نیست که بتوان آنرا در راحت روزگار بدست آورد بلکه آن از پیش آمدها و جزر و مدهای روزگار بدست می آید. لذا آنانکه از تجارب خود میاموزند اینها خردمندانند و آنانکه از تجربیات دیگران می آموزند سعادتمندانند و آنانکه نه از تجربه خود و نه از تجربه دیگران می آموزند اینها از واماندگان روزگارند.  بنابراین ما پزشکان ایرانی بر اساس رسالت والای پزشکی باید چشمی بینا ، گوشی شنوا ، زبانی ناطق، فکری اندیشمند و وجودی مهربان و دلسوز برای ارتقاء سلامتی مردم عزیز کشورمان و همه دنیا باشیم و بر اساس این گفته سقراط بزرگ : که ایرانیان اولین کسانی در دنیا بودند که بیمارستان را برای سلامتی بیماران بنا نهادند  وظیفه خود میدانیم که حافظ این میراث دینی و ملی در سراسر دنیا باشیم. .
 
ابولا چیست؟ و عامل آن اولین بار چگونه شناخته شد؟
 
بیماری  عفونی خطرناک با عامل ویروسی از خانواده Filoviridae  ویروس که اولین بار در سال 1976 در جمهوری کنگو از قاره آفریقا کشف گردید. نام ابولا بر این ویروس از آن جهت بود که اولین بیماران و قربانیان آن ساکنین حاشیه رودخانه ای بنام ابولا در جمهوری کنگو بودند. از آن پس تاکنون پنج زیر گروه دیگر از ویروس ابولا با نامهای زئیر ابولا- سودان ابولا- بندی بوگو ابولا- و نوع غیر انسانی بنام رستون ابولا شناخته شد.

منظور از اپیدمی ایبولا چیست و اکنون کدام نواحی دنیا در اپیدمی ایبولا میباشند؟

هر گاه تعداد بیماران مبتلا به یک بیماری خاص در یک منطقه خاص بیش از حد انتظار باشد کلمه اپیدمی به آن بیماری اضافه میشود. بعنوان مثال شما انتظار آنفولانزای خوکی یا فلج اطفال را در شهر خود ندارید بنابراین با مشاهده حتی یک بیمار مبتلا به فلج اطفال یا آنفولانزای خوکی میتوان اپیدمی بیماری فوق را اعلام نمود. یا شیوع بیماری وبا در فصل تابستان در مناطقی از کشور تعداد 100 یا 200 نفر میباشد حال اگر 2000 نفر به بیماری وبا مبتلا شوند میتوان مدعی اپیدمی بیماری وبا بود. در گذشته کشورهای گابون، سودان جنوبی، اوگاندا، کنگو، آفریقای جنوبی دوره هایی از اپیدمی ابولا را پشت سر گذاشته اند.

طی ماههای اخیر در چهار کشور آفریقایی، اپیدمی ابولا اعلام گردیده که تعداد بیماران مبتلا و قربانیان آن به شرح ذیل میباشد.

1-    لیبریا با 1378 مبتلا و 694 کشته  2- سیرالئون 1026 مبتلا و 422 کشته  3- گینه 482 مبتلا و 430 کشته  4- نیجریه 17 مبتلا و 6 کشته 

اپیدمی اخیر (2014 ) در چهار کشور فوق از نوع ویروس شناخته شده قبلی یعنی زئیر ابولا با تغییرات قابل توجه میباشد.


علائم و نشانه های بیماری ابولا چیست؟

اولین و مهمترین علامت تب بالای 38.6 درجه میباشد که متعاقب آن فرد مبتلا به سردرد شدید، دردهای عضلانی، ضعف شدید، اسهال، تهوع، درد شکم بخصوص در ناحیه معده، بی اشتهایی میشود  و در موارد شدید و پیشرفته مبتلا به خونریزی گوارشی و پوستی میگردد.
 
 
راههای انتقال بیماری چست؟

اگرچه تاکنون کاملا مشخص نمیباشد. اما محققین معتقد میباشند تماس مستقیم و یا غیر مستقیم با خون و ترشحات بدن فرد آلوده میتواند موجب انتقال بیماری گردد. ترشحات بدن شامل آب دهان و بزاق بیمار، ادرار، ترشحات تناسلی (اسپرم) و حتی عطسه و سرفه بیمار میباشد که ذرات معلق آن در محیط میتواند موجب آلودگی گردد. بنابراین باید دانست هر منفذ ورودی مانند زخم کوچک در پوست یا تنفس در محیطی که فرد مبتلا عطسه و یا سرفه نموده میتواند به آسانی سایر افراد سالم را آلوده نماید.
 

 
مدت زمان ورود ویروس به بدن و آغاز علائم بیماری چند روز میباشد؟

بر اساس تحقیقات بعمل آمده از زمان تماس ویروس تا بروز علائم بیماری حداقل 2 روز و حداکثر 21 روز زمان لازم است. به همین دلیل فردی که تماس مشکوک با فرد مبتلا به ایبولا داشته  زمانی می تواند از سلامت خود مطمئن شود که  حتما 21 روز از زمان تماس را سپری نموده باشد. بعبارت دیگر افراد حاضر در مناطق اپیدمی از ابولا پس از بازگشت به کشور یا شهر خود میبایست 21 روز از تماس با افراد دیگر جددا خودداری نموده و در منطقه قرنطینه نگه داری شوند. این از آن جهت میباشد که فردی ممکن است در حال حاضر مبتلا به ابولا باشد اما علائمی از بیماری را نداشته باشد. بنابراین بعنوان منبع مخفی بیماری میتواند موجب انتقال بیماری به دیگران گردد. اگرچه محققین اعلام نموده اند بیماری زمانی قابل سرایت به دیگران میباشد که فرد مبتلا دارای علائم بیماری باشد. اما نکته مهم اینجاست که بسیاری بی توجه به سردرد و تب بوده و براحتی تا شدت علائم در محیط زندگی و کار فعال میباشند. در عین حال طول دوره متوسط بیماری در اکثر بیماران 8 تا 10 روز اعلام شده است.
 
چه کسانی امکان ابتلا آنان بیشتر و چه کسانی کمتر میباشد؟

افراد پرخطر و یا های ریسک کسانی میباشند که به احتمال بالا به ابولا مبتلا میشوند که شامل افراد زیر میباشند:

1-    کسانیکه سوزن و یا وسائل تیز آلوده به خون فرد مبتلا به ابولا به دست یا پوست بدن آنان نفوذ کرده باشد.

2-    تماس مستقیم با خون و یا ترشحات فرد مبتلا ( حضور بدون ماسک و لباس محافظ در اتاق بیمار و در آغوش گرفتن بیمار)

3-    تماس مستقیم ( بدون پوشش محافظتی) با بدن فرد مرده

4-    تنفس در فضای کمتر از یک متر در حالی که فرد مبتلا عطسه یا سرفه نموده
 
اما افراد با خطر کمتر کسانی میباشند که با احتمال کمتری مبتلا به ابولا میگردند:

1-    افرادی که در یک اتاق با فرد بیمار در فاصله بیش از یک متر میباشند

2-    دست دادن با فرد مبتلا

3-    قدم زدن با فرد مبتلا برای دقایقی کوتاه  بدون دست دادن
 
4-    تماس با وسائل شخصی فرد مبتلا
 
چگونه میتوانیم از ابتلا افراد به ابولا مطمئن شویم؟

اگرچه تشخیص آن در مراحل اولیه بسیار دشوار میباشد اما 3 را عمده و اساسی میتواند در تشخیص بسیار موثر باشد.

1-    شرح حال و پرس و جو از مسافرتهای اخیر و حال و احوال جسمی. بعنوان مثال اگر کسی اخیرا از غرب آفریقا مسافرت نموده و یا با یکی از دوستانش که از غرب آفریقا بوده در هر گوشه از دنیا ملاقات داشته را بعنوان فرد مشکوک در نظر میگیریم. برای روشن تر شدن موضوع:  بعنوان مثال شما با یکی از دوستان کانادایی که چند روزی در غرب آفریقا توقف داشته در شهر دوبی از کشور امارات ملاقات داشته اید. این بدان معنا میباشد که شما و آن دوست کانادایی حلقه مشکوک از بیماری میباشید با این تفاوت که فرد کانادایی حلقه اول و قویتر مشکوک به بیماری و شما حلقه دوم با احتمال کمتر میباشید. و لازم است تمام کسانی که از منطقه خطر (غرب آفریقا) سفر داشته اند از تماس های او با افراد مشکوک به هر کسالت جسمی در غرب آفریقا پرسیده شود که آیا با کسی که سردرد یا سرماخوردگی داشته در تماس بوده یا خیر؟ اینکه تاکید میشود بیماران مشکوک باید زودتر شناسایی شوند از آن جهت میباشد که درمان اولیه و سریع آنان بخصوص قبل شروع علائم نقش اساسی در نجات آنان دارد.
 
2-    شروع علائم و نشانه های بیماری: همانطور که گفته شد آغاز بیماری با تب خفیف و سپس سردرد، ضعف عضلانی، اسهال، استفراغ و خونریزی میباشد. بنابراین تب و چشمان قرمز را جدی بگیریم بخصوص اگر ساعاتی بعد سردرد و ضعف عضلانی به آن اضافه شود.

3-    انجام آزمایشات تشخیصی: که به  دو دسته تقسیم میشوند: دسته اول آزمایشاتی که در چند روز اول بعد از تماس قابل انجام و کمک کننده میباشند مانند الیزا، پی سی آر، جدا کردن ویروس از خون و یا ترشحات. دسته دوم آزمایشات زمانی میباشد که در یدن هورمونهای ضد ویروس برای مقابله با ویروس ترشح میشوند که اصطلاحا به آن آنتی بادی ضد ویروس ابولا میگویند که از هفته ها تا ماهها و سالها بعد ممکن است در بدن فرد نجات یافته شناخته و پایدار باشد.
 
 
چگونه میتوان از بیماری ابولا پیشگیری نمود؟
1-    پرهیز از مسافرت به مناطق اپیدمی ( 4 کشور اعلام شده)
2-    پرهیز از ملاقات نزدیک و طولانی با افرادی که از این مناطق گذر نموده و یا توقفی داشته اند
3-    شستن دستها قبل و بعد تماس با افراد مشکوک
4-    شستن دستها و استحمام تما بدن بعد از در آوردن لباس محافظتی ( برای تیم پزشکی مشغول به درمان در منطقه مشکوک)
5-    جلوگیری از تماس با خون و ترشحات بدن فرد مبتلا یا مرده
6-    به وسائل، کتاب و پول و اسناد فرد مبتلا دست نزنیم
7-    بدن فرد بیمار را حتی برای آنکه بدانیم تب دارد یا خیر  لمس نکنیم
8-    پرهیز جدی از ورود بی دلیل به خانه یا مراکز درمانی که فرد مبتلا به ایبولا در آن بستری میباشد
9-    فرد مشکوک و مسافر از مناطق اپیدمیک را تشویق به عدم ارتباط با دیگران به مدت 21 روز نمایید.
10-    فرد مشکوک را حتی برغم میل خودش به مراکز بهداشتی معرفی و دوستانه ایشان را از مصلحت انجام کار مطلع نمایید
 
 
موثرترین و بهترین درمان ابولا چه میباشد؟
یک اصل در درمان بیماران مبتلا به ابولا بسیار مهم میباشد. درمان سریع و اولیه امکان نجات بیمار را بیشتر می نماید.

اما اقدامات موثر درمانی تاکنون به شرح زیر میباشد:
1-    تنظیم آب و الکترولیت های بدن و تزریق سرم های مناسب با نظر پزشک در اسرع وقت
2-    کنترل علائم حیاتی بیمار به منظور تنظیم ضربان قلب، تنفس و فشار خون بیما
3-    در دسترس بودن کپسول اکسیژن و اکسیژن رسانی مناسب به بیمار
4-    درمان سایر بیماریهای همراه (اگر فرد مبتلا به دیابت یا مشکل قلبی میباشد)
5-    ایزوله نمودن بیمار در اتاق مناسب و دور از رفت و آمد دیگران
6-    به حداقل رساندن آزمایشات و پرهیز از آزمایشات غیر ضروری ( زیرا هر سرنگ و یا لوله آزمایش حامل خون بیمار منبع آلودگی به محیط یا افراد دیگر میباشد)
7-    بیمار تا 21 روز ایزوله و تحت نظر باشد.
8-    در حال حاضر بهترین دارو زی مپ (Zmapp) میباشد که اثر درمانی آن قطعی نمیباشد.
9-    تقویت روحیه بیماران و توجه ویژه به آنان در حالیکه امید به ادامه حیات در آنان از رفتار و سخنان پزشکان و اطرافیان  آشکار باشد در نجات بیمار موثر میباشد.

آیا تاکنون کسانی از این بیماری نجات یافته اندو احتمال مرگ و میر در افراد مبتلا چند درصد میباشد؟
میزان مرگ و میر در افراد مبتلا با توجه به فقر درمانی و مشکلات بهداشتی نزد بیماران آفریقایی نزدیک به 80 درصد میباشد. اما نجات 2 پزشک آمریکایی مبتلا شده به ابولا در ماه گذشته نشان داد درمان سریع و تمهیدات درمانی وسیع به میزان قابل توجهی از مرگ و میر میکاهد. به همین دلیل شروع درمان در آغاز تب و سردرد که اولین علامت بیماری میباشد بسیار موثرتر از آغاز درمان در آخرین علائم بیماری یعنی خونریزی پوستی و گوارشی میباشد.
 
 
آیا واکسنی برای ابولا کشف شده؟
متاسفانه تاکنون خیر. بیماریهای ویروسی بعلت ماهیت جهش و تغییر ساختار ویروسی در هر اپیزود یا عود و اپیدمی بیماری، دانشمندان را با مشکل تولید یک واکسن مشخص مواجه می نمایند.
 
 توصیه در مقابل بیماریهای ویروسی چیست؟
امروزه در عصر تمدن صنعت، مسافرتها و مهاجرت ها در کمتر از یک روز و شب از شمال به جنوب و غرب به شرق کره خاکی میسر گردیده و به موازات این پیشرفت لازم است بدانیم هر آنچه از خوب و بد  که آگاهانه و یا نا آگاهانه در وجودمان نهادینه گردیده به آسانی با وجودمان به همه دنیا در کمتر از روز و شب  پرواز میکند. بنابراین برای سلامت خود و دیگران کوشا و ساعی باشیم و برای دانستن اندکی کوتاهی نکنیم .  بنابراین قبل از هر مسافرت از بیماریهای منطقه ای کاملا آگاه باشیم.