فراسوی زبان مادری در عصر ارتباطات

یکی از اعضا بنیاد ایرانشناسی، شنبه شب تماس گرفت و یادآوری کرد، که چرا به مناسبت دوم اسفندماه ، روز زبان مادری در ایرنای شهرکرد امسال چیزی ننوشته اید.

زبان مادری نه تنها برای این ایرانشناس که رییس دانشگاه است ، بلکه برای همه انسان های جامعه بشری ،بسیار با اهمیت است ،آنقدر که سازمان یونسکو برای حفظ و احیای زبان مادری ملل، این روزها بد جور دست به دامان هنرمندان شده است.

در ارتباطات جهانی یا 'Global Communications' تمدنهای بشری همواره مورد تهدید و از دست رفتگی قرار دارد،اما تمدنهایی که قدرت ماندگاری در برابر پدیده های جهانی شدن را دارند، بدون تردید اصالت خود را حفظ خواهند کرد.

از این رو، یکی از زیرساخت های تمدنی بشر در ارتباطات منطقه ای و بومی، حفظ زبان مادری است،که برای بسیاری از مردم جهان هنوز به عنوان یک میراث و گنج بین نسلی مطرح است.

همین چند روز پیش 'الهام بابایی' خبرنگار خرم آباد می گفت، نسل جوان لر این روزها، نه مانند گذشته، بلکه کمتر با زبان لری با هم حرف می زند و این تکلم نکردن به زبان مادری تنها به لرستان ختم نمی شود، بلکه در مناطق زاگرس نشین دیگر از جمله چهارمحال و بختیاری و کرمانشاه نیز مشهود است.

زبان، پویاترین عنصر ارتباطی در جهان است، که به واسطه آن انسان با هم دیگر ارتباط برقرار می کنند و این ابزار ارتباطی انسانی، بخشی از رفتارهای اجتماعی یک جامعه را نیز رقم می زند.

اهمیت زبان مادری به گونه ای است که سازمان ملل متحد 21فوریه را به عنوان روز پاسداشت زبان های مادری نام نهاده، چرا که زبان مادری شناسنامه و هویت فرهنگی و تاریخی اقوام و ملت هاست.

ˈزبان مادریˈ به عنوان یکی از عناصر مهم فرهنگ شفاهی جهان از سوی سازمان ملل متحد و یونسکو به رسمیت شناخته شده، به همین دلیل در تقویم جهانی نیز روزی به عنوان پاسداشت زبان مادری تعیین شده است.

زبان مادری، هویت شفافی هر ملت است و اقوام و قومیت ها در پناه زبان، هویت و فرهنگ خویش را حفظ می کنند اگر چه در بین عوام به هر نوع گفتار رایج در بین مردم ˈزبانˈ گفته می شود،اما در بحث تخصصی،' زبان ' به عنوان عامل اصلی ارتباط و یکی از شاخصه های مهم انسانی و انسان شناسی مطرح است.

زبان،به عنوان عامل پیوند دهنده انسان ها و ایجاد کننده وحدت ملی در کشورها شناخته می شود و عامل حفظ هویت و شناسنامه هر قومی زبان مادری آن است.

یکی از چالش ها و تهدیدات زبان مادری می تواند ˈجهانی شدنˈ باشد که در صورت ضعف در پاسداشت و نگهداشت زبان مادری ،این عامل ارتباطی، در بین چرخه دنده های جهانی شدن تضعیف شده و از بین خواهد رفت.

در صورت کم توجهی به زبان مادری، نسل های آینده با زبان مادری و فرهنگ ناشی از آن ، بیگانه خواهند شد و آن را به فراموشی خواهند سپرد.

پژ‍وهش های صورت گرفته نشان می دهد، در دوران گذشته بیش از شش هزار زبان در جهان وجود داشته که این تعداد به سه هزار زبان کاهش یافته است.

زبان مادری یک گنجینه گرانبهای فرهنگی برای نسل های مختلف است و باید در حفظ و نگهداشت آن برای نسل های مختلف تلاش کرد.

این روزها با افزایش گسترده ابزار ارتباطی، احتمال آسیب پذیری زبان های پایه در جوامع افزایش یافته است.

ابزار مدرن روز به روز در حال تحول است و ورود فناوری های جدید با خود مفاهیم قراردادی را به همراه می آورد،که در صورت بی توجهی به این تولید مفاهیم صنعتی و ماشینی، خرده فرهنگ ها و خرده زبان ها و گویش ها آسیب می بیند.

تاثیر فرهنگ ناشی از جهانی شدن اقتصاد، بی تردید بر زبان های منطقه ای و بومی تاثیرگذار است،به همین دلیل سازمان ملل متحد در برابر پدیده جهانی شدن، بر حفظ اصالت زبان مادری تاکید دارد.

این روزها،با گسترده تر شدن دامنه فراگیری شبکه های اجتماعی مانند وایبر و واتس آپ و شبکه های دیگر،واژه های نامتجانس به شدت در حال همه گیر شدن است و این یک تهدید نه تنها برای زبان مادری که حتی برای زبان معیار نیز می باشد.

در چشم انداز سواد رسانه ای اگر چه برای حفظ زبان معیار برنامه ریزی شده است اما زبان مادری و قومی اکنون در این شبکه ها

حتی گاهی مورد بی مهری و هجمه قرار می گیرد.

در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران،قانون اساسی به عنوان قانون بالادست بر رسمیت زبان فارسی و عمومیت آن صراحت دارد به گونه ای که در اصل 15 قانون اساسی بر گسترش و ترویج زبان فارسی و احترام به گویش های بومی و محلی نیز تاکید کرده است.

یکی از ایرانشناسان و رییس بنیاد ایرانشناسی و رییس دانشگاه فرهنگیان چهارمحال و بختیاری می گوید:ادبیات عامه و شفاهی ایران، از استحکام و قوام تاریخی برخوردار است.

'عباس قنبری عدیوی ' روز یکشنبه در گفت وگو با ایرنا افزود:زبان مادری باید به شکل دانشنامه ای برای نسل های آینده تدوین شود ،تا در برابر فناوری های نوین ارتباطی از جمله اینترنت و شبکه های جهانی دستخوش تغییرات نشود.

وی گفت:گویش های منطقه مرکزی ایران از جمله گویش سمنانی، خور و بیابانک، کاشان، منطقه چهارمحال وبختیاری از قدیمی ترین گویش های ایران است و گویش بختیاری ریشه در زبان پهلوی دارد.

به گفته وی،رسانه های به ویژه صدا و سیما و سینما در تولیدات خود باید جایی برای زبان مادری اختصاص دهند و در آموزش و پرورش نیز بخشی از تعلیم و آموزش به صورت زبان مادری صورت گیرد.

به گزارش ایرنا، وی افزود: متاسفانه با هجوم ابزارهای ارتباطی مدرن ،زبان مادری مورد تهدید قرار گرفته است به گونه ای در استانی مانند چهارمحال و بختیاری اکنون جوانان روز به روز کمتر با زبان مادری خود تکلم می کنند.

به گفته وی، باید به واسطه ساخت انیمیشن های کوتاه و فیلمهای رده سنی کودک و نوجوان ،این نسل را با زبان مادری بیش از گذشته آشنا کرد و این نسل را نسبت به اهمیت این گنج بزرگ حساس کرد.

وی که دانش آموخته دانشگاه تاجیکستان است یادآوری می کند: مردم تاجیک زبان پارسی را بهترین زبان دنیا می دانند از این رو برای حفظ این زبان ،عزم خود را به صورت همگانی جزم کرده اند.

هم اکنون برخی از جوانان در گفتمان و گفتار روزانه خود کمتر از زبان مادری استفاده می کنند و گونه های جدید در حال جایگزینی این عامل مهم فرهنگی است.