.png "عصر ایران")
۰۲ آذر ۱۴۰۳
به روز شده در: ۰۲ آذر ۱۴۰۳ - ۱۴:۲۰
اسطوره دوی استقامت جهان سارقان را ناکام گذاشت (فیلم) 3 گزارش از کارتن خوابی در تهران
روزنامه اعتماد: تعبير آدم ها از فصل ها خيلي غريب است. براي يك نفر، پاييز فصل عاشق شدن است و براي يك نفر، تابستان فصل سكون. يك نفر از بهار، جوانه باورهايش را به ياد دارد و يك نفر از زمستان، سكوت زمين و زمان به هنگام ريزش برف.
كارتن خواب هاي شهرمان، در ميان سيل تعبيرها، گم شده اند. گم شده اند و فراموش شده اند.
روزها كه از اتوبان چمران رد مي شوم، زير يكي از پل ها، دورتر از پاتوق هاي رودخانه، يك كارتن خواب خوابيده است. خواب هم مي بيند ؟ خواب هايش چه رنگي است؟ كسي به يادش هست ؟ اوقات بيداري، ياد گذشته هم مي افتد ؟ ياد كودكي اش و جواني اش كه عزيز بود ؟ حتي براي يك نفر ؟
نزديك ميدان فردوسي، يك كارتن خواب با كيسه خالي در دست، داخل سطل هاي زباله مي گشت تا ناني براي خوردن و زباله اي در خور فروختن پيدا كند. جوان بود. خيلي جوان. فاصله بين سطل هاي زباله، سرش پايين بود و چشم هايش، دوخته به زمين. هيچ اتفاقي در پيرامونش، اهميتي نداشت. لحظات زندگي، او را به شمار نمي آورد. ديده نشدن، فراموش شدن، بخشي از وجودش شده بود. بخشي از باورش. اگر هنوز باوري داشت...
اين گزارش، حكايت آدم هاي شهر من است: حكايتي كه با سرماي زمستان گره مي خورد ناگزير.
شاهرخ، قاسم، علي، نرگس، كه مسافران دايمي اتوبوس هاي شبانه خط تجريش - راه آهن هستند در شب هاي زمستان و شب سرد را به صبح تلخ گره مي زنند، مرداني كه در پاتوق هاي فرحزاد با قدم هاي دلسوزانه و دل هاي بزرگ شان همراه شدم، معتاداني كه زمينگير پاتوق هاي مصرف مواد فرحزاد شده بودند، مرداني كه تنها پناه شان، «سراي به سوي اميد» بود با آن نگاه هاي رنج كشيده تنها، همه، آدم هاي شهر من هستند كه شايد بار دومي براي ديدن شان در كار نباشد. سه شب، همراهي با مردان و زناني كه هر انگي هم بر پيشاني شان چسبيده باشد، اين قدرت را ندارد كه انسانيت را از وجودشان، از آن انتهايي ترين بخش وجودشان زايل كند و اين، در ميان تمام ديده ها و شنيده هاي آن سه شب، مهم ترين باور بود...
گزارش اول: فصلي براي رهايي
اتوبوس تندروي مسير راه آهن- تجريش، يك ربع بعد از نيمه شب از ميدان راه آهن حركت مي كند. شاهرخ روي صندلي قسمت بانوان نشسته. با يك ساك پلاستيكي كه دو پلوور، كيسه اي پر از مداد سياه و رنگي و خودكار، دو بسته بيسكويت، يك ليوان حلبي و چند تكه كاغذ: تمام زندگي اش را در خود جا داده است. يك كاپشن نازك و يك پلوور به تن دارد. پارگي پوزه كفش ها نشان مي دهد كه مدت هاست پولي براي «آسايش» در كار نيست. صورتش فرتوت است و نگاهش فرسوده. جاي خالي دندان ها - حاصل ٣٠ سال زندگي با هرويين- صورتش را لاغرتر از آنچه هست نشان مي دهد. پوست پشت دست هايش صفحه اي است از ترك هاي به هم پيوسته كه چرك، در شيار ترك ها رسوب كرده است.
« روزگار از اين بازي ها بسيار دارد. انجمن معتادان گمنام هم ١٠ بار مرا برد براي ترك. مهم بعد از ترك بود. توي اين سرما كجا بروم؟ چطور زنده بمانم؟ »
شاهرخ از كار شبانه برمي گردد. از جمع كردن قوطي هاي آبميوه از سطل هاي زباله و فروش آنها به ضايعاتي هاي ميدان شوش.
١٢ هزار تومان قوطي آبميوه فروخته و به اندازه سه وعده مواد پول دارد. راهي پاتوق پل كردستان است. تنها پناهگاهي كه در اين سرماي زمستان مي شناسد.
« دلم براي صداي قاشق چنگال تنگ شده. تو چه مي فهمي از حرف هاي من؟ از درد من؟»
شاهرخ ٣٠ سال است، معتاد است. شاهرخ هفت سال و ٩ ماه است كه كارتن خواب است. شاهرخ نقاش است. هنرستان درس خوانده و مينياتور مي كشد. امضايش يك دايره است با سه نقطه در دلش، قرينه هم.
«مينياتورهايم را به يك دلال مي دهم و او مي برد خيابان منوچهري مي فروشد. از من مي خرد دو هزار تومان، پنج هزار تومان. يك روز رفتم منوچهري. نقاشي هايم را پشت شيشه مغازه ديدم. قيمت خورده بود ١٥٠ هزار تومان. با اين قيافه نمي توانستم بروم داخل مغازه... »
علي، شاهرخ را مي شناسد. بعضي شب ها همسفر مي شوند در مسير طولاني ترين خيابان پايتخت و تا صبح اتوبوس سواري مي كنند تا از سرما در امان باشند.
«شما همديگر را مي شناسيد؟» من مي پرسم.
« ما ؟... نه... »
علي، با صورت پاكيزه، كفش هاي واكس خورده و دستكش هاي چرم و كاپشني ضخيم به خيابان خواب ها نمي ماند. سيگار هم نمي كشد. فقط فراري از خانه و خانواده اي است كه بعد از ٢٠ سال، اجزاي صورت شان را هم فراموش كرده است.
« دو شب گذشته را اتوبوس سواري كردم. سه شب قبل از آن در مغازه يكي از دوستان خوابيدم. پاهايم از سرما ورم كرده بود و كفش هم به پايم نمي رفت...»
علي ادبيات خوانده. دوست هم ندارد كه به او بگويند كارتن خواب.
« حتي روي كارتن هم نخوابيدم. »
اما يك سال را يادش مي آيد كه تمام چهار فصل سال توي خيابان گشت و توي خيابان ماند. از اين نوروز تا نوروز بعد... تا امشب، دو روز است نخوابيده. چشم هايش به قرمزي مي زند. سپيده صبح كه بزند و اتوبوس شلوغ تر شود، مي رود به سمت حاشيه هاي تهران و خودش هم نمي داند تا چند روز مهمان جنوب شهر خواهد بود.
« تا هر وقت كه گفتند برو... »
نرگس روي رديف انتهايي اتوبوس نشسته. از دوربين مي ترسد و نمي خواهد «فاميل»، عكسش را ببينند. او هم مثل شاهرخ، يك كيسه پلاستيكي بزرگ دارد و چند لايه لباسي كه روي هم پوشيده واضح تر از جملاتي است كه به هم مي بافد.
« توي خانه هاي مردم كار مي كنم. امشب هم رفته بودم فلاح. خانه مان ولنجك است... »
روسري را روي صورتش مي كشد. از پشت تار و پود روسري مي شود صدايش را شنيد. صميمي تر شده و حرف هاي چند لحظه قبلش را فراموش كرده.
« من از گداخانه خوشم نمي آيد. به زور مي برندمان. انگار رفته اي اجباري. سر ساعت بايد آنجا باشي. سر ساعت شام. سر ساعت حمام. سرساعت نفس بكش. سر ساعت بخواب. سر ساعت بمير... »
اتوبوس از ميدان وليعصر رد مي شود. از ميدان ونك رد مي شود. راننده اتوبوس، گوش سپرده به نجواي آرام راديو و چشم دوخته به خيابان خلوت كه هر از گاه يك اتومبيل، خوابش را مي شكند.
« اينها هم انسانند. نمي توانم بگويم سوار نشو. در اين سرما، هوا هم يخ مي زند...»
رسيده ايم پايانه تجريش. راننده، كرايه از علي و شاهرخ و نرگس نمي گيرد. علي روي صندلي هاي ايستگاه مي نشيند. شاهرخ كيسه اش را دستش مي گيرد و مي رود به سمت اتوبوسي كه نيم ساعت بعد حركت مي كند. آخرين حرف ها...
« زير آن پل آنقدر هنرمند هست كه من گم شده ام بين شان. گناهمان فقط اين است كه معتاديم. من قوطي آبميوه جمع مي كنم و با افتخار مي فروشم. افتخار مي كنم كه تا امروز جلوي يك بچه پنج ساله سيگار نكشيدم. بيا پيش ما. بيا برايشان غذا هم بياور. آنها هميشه گرسنه اند. يك چيزي بياور ته دل شان را بگيرد. مثل نان و پنير و خرما. من هم هميشه آنجا هستم. جايي ندارم بروم. آنها خانواده من هستند. مي داني؟ كارتن خوابي بي منت است. كارتن خواب كه باشي فقط آسمان روي سرت منت مي گذارد... »
كنار امامزاده چند اتومبيل پارك كرده اند. دستفروش ابتداي پايانه، داخل يك پيت حلبي آتش روشن كرده و روي ميز چوبي كنار دستش چند شمع و كبريت و سيگار مي فروشد.
«گفتند آب ناودان خانه هاي دربند يخ بسته.» دستفروش مي گويد.
«فكر كنم امشب چهار يا پنج درجه زير صفر باشد. يخ نيست كه. يك ساعت ديگر خشك مي شوي.» رفيق دستفروش مي گويد.
يك ساعت و نيم از بامداد گذشته و كنار پل پايانه، كنار يك منقل، مردان بي خواب ايستاده اند به انتظار آماده شدن كباب. پشت پل، در تاريكي كنار رودخانه، پيرمرد، تنها نشسته. كنار پاهايش پلاستيك مي سوزاند تا شعله كم جان، مانع از يخ زدنش بشود. پاي راستش را نزديك تر به آتش مي گيرد. پاي راست، از زير زانو، آهن پيچ شده و استخوان هاي پا با پلاتين به هم وصل مانده. دير رسيده و نجاري هاي بازارچه تعطيل كرده بودند.
« زودتر مي آمدم دو تكه چوب ازشان مي گرفتم آتشم گرم تر باشد. »
كارگر شهرداري بوده. يك سال و نيم پيش پايش شكست و استخوان پا خرد شد.
« خيابان ها را جارو مي زدم. رفتگر بودم.»
يك خواهر دارد در تهران.
« يك شب رفتم خانه اش. ناراحت شدند. ديگر نرفتم. »
بوي كباب تا پشت پل مي آيد. سر شب يك نفر يك ساندويچ به پيرمرد داده. نه پول دارد كه ترياك بخرد و درد پاي شكسته اش را ساكت كند، نه چوب دارد كه گرم بماند.
« اين آهن هاي توي استخوانم وقتي يخ مي زند استخوانم را مي سوزاند. هميشه هم كه نمي توانم ترياك بخورم. هميشه هم كه ندارم بخرم. »
پيرمرد ترانه اي به زبان تركي مي خواند. آوازش در صداي رودخانه گم مي شود... اتوبوس راهي راه آهن، گرماي اتوبوس راهي تجريش را ندارد. هم سرد است و هم راننده اش، عنق. لباس ها، يادم مي اندازد كه بعضي از اين مردها، مسافر اتوبوس قبلي هم بودند. مثل آن پسري كه شلوار نايلوني قرمز پوشيده. مثل آن پيرمردي كه كلاه شكاري به سر گذاشته. مثل آن خماري كه در اتوبوس قبلي هم روي صندلي يك نفره نشست تا دولاشدن و سر خوردن هاي بي هوايش مزاحمتي و اعتراضي نداشته باشد. روي رديف آخر صندلي ها قاسم به خواب رفته است: پسر ١٢ ساله اي با صورت سرما زده كه انگار پوست بي رنگ صورت، از سرما در حال تركيدن است. دو ساعت از بامداد گذشته و قاسم با نخستين موج اتوبوس روي دست انداز خيابان، از خواب مي پرد و مبهوت و با چشم هاي خوابزده، خودش را جمع تر مي كند روي صندلي هاي پلاستيكي سرد.
« از ساعت هفت شب مي آيم و بلال و لبو مي فروشم... » مي گويد كه الان راهي خانه است: خانه اي در خيابان مولوي. مي گويد يك خواهر و دو برادر كوچك تر از قاسم، سه ساعت قبل چراغ را خاموش كرده اند و خوابيده اند. از پدر چيزي نمي گويد. نمي خواهد بگويد.
« بعدا مي گويم... »
بعدي در كار نبود. قاسم بايد ايستگاه مولوي پياده مي شد. بيدارش نكرديم. اتوبوس كه رسيد ميدان راه آهن، شانه اش را تكان دادم.
چشمش را باز كرد. نگاهش را دور گرداند. نگاهي به ميدان انداخت. دوباره سرش را روي نشيمن سرد صندلي هاي پلاستيكي گذاشت و به خواب رفت...
گزارش دوم: دلي به وسعت تمام كوچه ها
مرد صورتش را بر مي گرداند كه اشك جاري روي گونه هاي فرتوتش را نبينم.
كمي مانده به ٧ غروب، آمده كه شب را در «سراي به سوي اميد» سپري كند. تنها جايي كه در اين شهر بزرگ، در اين سرماي زمستاني، پناه اوست: پناه او و ٤٠ مرد ديگر: مرداني كه اعتياد دارند يا داشتند و ماه هاست، سال هاست از خانه رميده اند. رانده شده اند و ماه هاست، سال هاست كه خيابان، با وسعت آسمانش، با تمام كوچه ها و گذرهاي پيدا و پنهانش، خانه آنهاست.
بايد تا قبل از ٩ شب خودشان را به سرا برسانند، آنها كه قديمي ترند و آشنا. تازه واردها ساعت ٩ و نيم شب مي آيند كه اگر از مهمانان شب هاي قبل كسي نيامد و تخت خالي بود، آنها هم به جمع مردان سرا اضافه شوند.
سراي به سوي اميد را انجمن «طلوع بي نشان ها» راه انداخته: انجمني كه تمام اعضاي ثابتش، سال ها و ماه ها كارتن خوابي كرده اند و طعم تلخ اعتياد و بي خانماني را خيلي خوب مي شناسند. خيلي بهتر از تمام پشت ميز نشين هايي كه شعار «مبارزه با اعتياد» مي دهند...
«من خيابان عباس آباد يك مغازه داشتم. ١١٠ متر. نرسيده به ميدان تختي. ملكش مال خودم بود. دو تا ماشين زير پايم بود. شهر را بگردي، اگر ١٠ نفر شلوار دوز ماهر باشند، من بين آن ١٠ نفرم.»
مرد حالاكمربند مي فروشد. دستفروش و خيابان گرد شده. اما هنوز نگاهش موقر است: نگاهي كه رنگ گذشته دارد و مي شود وقار سال ها و روزهاي روشن و بي دغدغه و پر خاطره را درش ديد.
مرد سه سال است خيابان خواب شده. دوستش را همراه آورده كه شايد به وساطت او، در سرا جايي بدهند به دوستش كه او هم سقفي بالاي سر داشته باشد و وعده غذايي و چاي گرمي در اين سرماي استخوان شكن زمستاني.
دوستش هم از سال ٧٩ كارتن خوابي مي كند. هر دو نمي خواهند بيشتر از چند جمله درباره وضعي كه گرفتارشان كرد حرف بزنند. درد دلشان را موكول مي كنند به «وقتي ديگر». وقتي كه شايد راه هموارتر باشد براي مرور گذشته و دل همراه تر باشد براي بلعيدن اشك ها.
«كارتن خوابي سخت است؟» من مي پرسم.
«شما چه فكر مي كني؟» مرد مي گويد.
«خيلي سخت. تنهايي اش خيلي سخت است.»
دوستش زباله جمع مي كند. مهم نيست چطور. اما يك جور همديگر را پيدا كرده اند در اين درندشتي كه سال هاست ديگر فراموش شده اند از خيال همه آنهايي كه مي شناختندشان.
«دو تا مغازه داشتم. معتاد شدم. لياقتم اين نبود. لياقتم نان خالي نبود. خودم باعث شدم. خودم از دست دادم. تك تك ما...»
چشم هايش تر مي شود و حرفش نيمه تمام مي ماند...
به جمع سه نفره ما، در همان پياده روي خيابان گمرك، روبه روي سرا، مرد ديگري ملحق مي شود. جوان تر. اما با حكايتي در همان وزن، همان قدر تلخ. بازيگر تئاتر. تئاترهاي پارس و لاله زار. پدر يك بچه كه سال هاست از دور، پنهان پشت درخت ها و شمشادهاي خيابان مي رود و نگاه مي كند قد كشيدن و مرد شدنش را.
«روزگار است ديگر. كارتن خوابي خيلي سخت است. شب توي سرما، برو اين طرف، برو آن طرف، كه يخ نزني. همان يك ذره انگيزه اي هم كه داري خشك مي شود. مي ميرد. آخر به اينجا مي رسي كه به خودت حقنه كني وقتي كسي حال من را نمي پرسد براي چه، براي كه تلاش كنم؟»
مردها سردشان است. لباس هاي نازكي به تن دارند كه جاني براي رويارويي با سرما ندارد. سرد نيست شايد آنقدر. اما وقتي قرار شد تمام روز، ٢٤ ساعت شبانه روز، هر روز و ماه ها و سال ها، خانه ات خياباني باشد با تمام زشتي ها و درندگي هايش، وقتي خيلي روزها و شب ها، تكه ناني هم براي خوردن نداري چون هر چه داشتي براي نشئگي دادي، آن وقت با يك تا و دو تا پيراهن پشمي هم در مقابل سرما كم مي آوري. و اين مردها كم آورده اند.
«ما گريه هاي مان را كرده ايم. ديگر اشكي نمانده...»
در آهني مجاور سرا، حمام است. مردها مي آيند، سلامي به مسوول سرا، يك كارتن خواب با سابقه مي دهند. مي روند حمام. داخل خوابگاه، هيچ كدام شان يادت نمي اندازند كه اينها كارتن خواب هستند. با چهره ها و لباس هاي پاكيزه، با نگاهي خسته، محروم و معصوم. خيلي هاي شان ماه هاست اعتياد را هم فراموش كرده اند. خيلي هاي شان ماه هاست كه خانواده فراموش شان كرده. خيلي هاي شان ميانسال و در آستانه پيري هستند.
«يك زماني مي آمدم توي خيابان كه تيپ سازي كنم براي تئاتر. حالاخودم از نزديك لمس مي كنم. فكر كن باران بگيرد. كجا داري بروي؟ مي داني چطوري مي شوي؟ احساست، عاطفه ات، انگار از وزن خودت بيشتر مي شود...»
شام را كه مي آورند، مردها، نه حريص و مهاجم، با تاني و ترديد - ترديدي از سر اينكه خوردن اين غذا، بقاي بيشتر، ارزشي دارد در اين تنهايي و فراموش شدگي كه هر روز، بيشتر از روز و شب قبل، گلوي شان را مي فشرد - ظرف پلو خورش را از دست بچه هاي سرا مي گيرند.
«ما آدم هاي بدبختي هستيم. هر كدام عزيز يك خانواده اي بوديم. باختيم. بد آورديم. وقتي سيل راه مي افتد جدا نمي كند. همه را مي برد. ما در مسير سيل بوديم...»
داخل خوابگاه، ده ها جفت چشم خيره مانده اند و سنگيني نگاه هاي شان آدم را خجل مي كند: نگاهي كه از تو مي پرسد «گفتن اين حرف ها به چه درد مي خورد؟» و تو هيچ جوابي نداري. چون اين حرف ها به هيچ دردي نمي خورد. اصلاشنيده نمي شود كه به دردي بخورد. ..
مرد يادش مي افتد كه خيلي ها مثل او - خودش مي گويد «همدردهاي او» - الان، همين ساعت ١٠ شب، بايد زير سرما، روي سنگ بخوابند. بدون هيچ حفاظ. بدون يك پتو.
«ما هم انسانيم.»
تنها آرزوي ترخيص كار گمرك ديدن نوه يك سال و نيمه اش است. يك سال و نيم است دنبال كار مي گردد. فقط براي اينكه با نخستين و آخرين دستمزدش، بتواند هديه اي براي نوه اش بخرد و برود خانه دخترش و نوه اش را ببيند.
«حاضرم عملگي كنم. هر جا مي روم، نگاهم مي كنند. آزاري هم به كسي ندارم. مي گويند كار نداريم. رفتم خانه خواهرم، ساعت ١١ شب، توي اين سرما، راهم نداد. به برادرم تلفن زدم، گفت ما خانه نيستيم. حالاكه ما مي خواهيم درست شويم اينها ما را نمي خواهند. اين دردها را بايد به كه گفت؟»
اين مردها از تنهايي خسته شده اند. از فراموش شدن، از فقري كه شتابش از توان دست هاي ناتوان آنها بيشتر است، از اعتياد هم خسته شده اند. بين شان پسر جواني است اهل مسجد سليمان: شهر متورم از منابع گاز و نفت و گرسنه از فرط بيكاري و فقر. سه سال و نيم پاكي از اعتياد دارد و خيابان هاي پايتخت را مي گردد دنبال كار و هرجا رفته مي گويند «اگر افغان بودي كار داشتيم.» پسر فقط به اندازه يك نقطه، با بازگشت دوباره به اعتياد فاصله دارد. مردي كه مي تواند همسن پدر پسر باشد ادامه جمله پسر را در دست مي گيرد.
«من دو سال است پاك شده ام. خياطم. هر جا رفتم دنبال كار گفتند سنت بالاست نمي خواهيم. مي روم زباله جمع كنم كه دزدي نكنم و مواد فروشي نكنم و خطا نكنم و لغزش نكنم، مامور سد معبر من را مي گيرد مي گويد قبلاچه كار مي كردي؟ برو همان كار قبلت را انجام بده. من كه از اعتياد پاك شده ام غذا نمي خواهم؟ لباس نمي خواهم؟ جاي خواب نمي خواهم؟ چون معتاد بودم بايد بميرم؟»
قانون سرا هم مثل بقيه گرمخانه هاست. ساعت شش و نيم صبح، بعد از صرف نان و چاي، مردها بايد از سرا بروند. ٦:٣٠ صبح روزهاي زمستان، آنقدر سرد و دلگير و غم زده هست كه مردها، تنهايي و فراموش شدگي شان را با وزني سنگين تر از كيسه كوچك تتمه زندگي هاي ٤٠ ساله و ٥٠ ساله و ٦٠ ساله شان روي دوش بيندازند.
«گرمخانه (... .) نرفتي؟ ساعت ٦ بعداز ظهر مي آيند ٧٠٠ نفر و ٨٠٠ نفر پشت در، توي خيابان صف مي بندند. همه كف خوابند. بايد روي پهلو بخوابي تا همه جا بشوند.»
مرداني كه اغلب بايد با جستن بين زباله ها، سرپا بمانند، خاطره هاي شان از شب هاي كارتن خوابي كدر است. يادشان نرفته و نمي رود آنچه كه در سال ها و ماه هاي كارتن خواب بودن ديده اند: خاطره هايي كه بعضي هايش بيشتر از گرسنگي، بيشتر از تنهايي، بيشتر از فراموش شدگي روح شان را مي گزد.
«توي ميدان راه آهن، هواكش هاي روي زمين باد گرم مي زند. من مي رفتم روي آن هواكش ها مي خوابيدم. يك شب كه خوابم برده بود، يك لگد آمد توي شكمم. پريدم و ديدم سرباز بالاي سرم ايستاده. بلند شدم. فحش داد. چه مي توانستم بگويم؟ فقط نگاهش كردم و گفتم دستت درد نكند...»
«پارسال زمستان، آن طرف ونك مي خوابيدم. كارتن و پتوهايم را دزديده بودند. روي زمين مي خوابيدم. يك روز صبح بيدار شدم. ديدم صورتم چسبيده به زمين يخ زده. يك چاي فروش رد مي شد. يك ليوان چاي ريخت روي زمين تا توانستم صورتم را از زمين جدا كنم.»
«سرماي پارسال زمستان را كه يادت هست. آن موقع روي يك تپه بالاي چهار ديواري مي خوابيدم. يك پالتوي بلند مشكي داشتم. يك شب، حدود ٢:٣٠ شب، يك دختر ١٤ يا ١٥ ساله، عملي بود. آمد. نشست. گفت خيلي سردم است. بغضم گرفت. از بچه خودم كوچك تر بود.»
گزارش سوم: زندگي در سرازيري
دره سياه بود. زير پايمان را نمي ديديم. نمي ديديم كجا پا مي گذاشتيم. مرد گفت: «جاي پاي من پايت را بگذار.» پاي مرد را نمي ديدم. دستش را گرفتم كه سر نخوريم با هم. هنوز دره سياه بود. مرد گفت: «حرف نمي زني. صدايت در نمي آيد. نفهمند كه تو زني.»
حرف نزدم. صدايم در نيامد. از دور رنگ آتش را مي ديديم. چهار بوته آتش يعني چهار گروه. هركدام ١٠ يا ١٥ نفر. سراشيبي دره تمام شد. رسيديم به وسعت گل و لاي. دور شعله ها چمباتمه زده بودند. هشت نفر. ١٠ نفر. پنج نفر. پير و كودك بين شان نبود. همه جوان. جوان تر از تمام عمر من. همه خمار و نشئه. زرورق ها دست به دست مي گشت. از سر رفاقت براي هم آتش مي تكاندند...
كيسه هاي ساندويچ دست مان بود. مرد تعارف شان مي كرد و با محبت ساندويچ مي داد. كلاه روي سرم هم نتوانست گول شان بزند.
«خانم دستت درد نكند كه ياد ما هستي...»
تنها زن پاتوق «كف دره» جدا نشسته بود. دورتر از همه. پلاستيك مي سوزاند كه سردش نشود. به ديواره دره تكيه داده بود و شعله هاي قد بلند گروه مردها را نگاه مي كرد با حسرت. شعله پلاستيكي اش كم جان بود و با وزش باد مي رقصيد... .
بالاي دره، پشت ديوار آجري، انتهاي يك كوره راه تاريك، پاتوق «ممد دراز» بود.
مردها گفتند: «معروف ترين پاتوق تهران است.»
مردها خودشان هم هفت سال و ١٠ سال كارتن خواب بودند. مردها بعد از پاك شدن، عهد كردند كه هر يك شنبه از درآمدشان روي هم بگذارند و غذا بياورند براي پاتوق ها.
مردها گفتند: «كيسه غذا را دستت بگير تا لذت معنويش را بفهمي.»
لته در آهني را كه باز كرديم صداي مسلح شدن اسلحه آمد. پنج نفر بوديم. پنج ستون نور به سمت مان نشانه رفت. اسم شبي در كار نبود. جلوي در آهني ايستاديم. كنار غارهايي كه براي مخفي شدن درست كرده بودند. چند قدم مانده به چاهي كه براي ناشناس ها كنده بودند.
از همان فاصله داد زديم: «غذا آورده ايم براي بچه ها.»
چوبدارها از همان فاصله داد زدند:
«يكي يكي بياييد.»
يك نفر مي رفت. كيسه ساندويچ ها را زير و رو مي كردند. نفر بعدي اجازه رفتن مي گرفت. پنج نفرمان رفتيم داخل پاتوق. هفت شعله آتش درست كرده بودند. اينجا زرورق نبود. اينجا همه شيشه مي كشيدند.
مردها گفتند: «خودت غذا را بهشان تعارف كن.» تعارف مي كردم. آنها هم تشكر مي كردند. هر نفر يك ساندويچ برداشت. نه بيشتر. يك نفر را اشتباهي گرفتم. ساندويچش را نشان داد.
« من گرفتم.»
چوبدارها از دست مان ساندويچ نگرفتند. زن هاي اين پاتوق بيشتر بودند. زن ها چكمه هاي تا زير زانو به پا داشتند. راه پاتوق ماشين رو نبود.
مردها گفتند: «اين زن ها تا صبح اينجا هستند.» ساندويچ ها را كه داديم مردها گفتند : «زود برويم. نمانيم.» از ساقي پاتوق مي ترسيدند. ترس در صدايشان مي لرزيد. كسي جواب خداحافظي مان را نداد. كنار كوره راه، ورودي پاركينگ روي يك خانه بود. زباله گردها آمده بودند براي فروش ضايعات شان. كيسه هاي ٥٠ كيلويي و ٨٠ كيلويي از پشت وانت مي آمد پايين و مي رفت توي حياط خانه. سرايدار خانه افغان بود. سرايدار گفت: «براي خانه هم غذا مي دهي؟»
«خانه» دو اتاق روي سر هم بود. كف اتاق همكف فرش انداخته بودند و يك زن و يك پسربچه خواب بودند. سرايدار براي زن و بچه اش ساندويچ برداشت.
از اتاق بالاسري يك نفر سرك كشيد و سرايدار صدايش زد كه بيايد و غذا بگيرد. بوي پلاستيك سوخته تا حياط خانه سرايداري هم مي آمد. هيچ صدايي نبود.
كارتن خواب هاي شهرمان، در ميان سيل تعبيرها، گم شده اند. گم شده اند و فراموش شده اند.
روزها كه از اتوبان چمران رد مي شوم، زير يكي از پل ها، دورتر از پاتوق هاي رودخانه، يك كارتن خواب خوابيده است. خواب هم مي بيند ؟ خواب هايش چه رنگي است؟ كسي به يادش هست ؟ اوقات بيداري، ياد گذشته هم مي افتد ؟ ياد كودكي اش و جواني اش كه عزيز بود ؟ حتي براي يك نفر ؟
نزديك ميدان فردوسي، يك كارتن خواب با كيسه خالي در دست، داخل سطل هاي زباله مي گشت تا ناني براي خوردن و زباله اي در خور فروختن پيدا كند. جوان بود. خيلي جوان. فاصله بين سطل هاي زباله، سرش پايين بود و چشم هايش، دوخته به زمين. هيچ اتفاقي در پيرامونش، اهميتي نداشت. لحظات زندگي، او را به شمار نمي آورد. ديده نشدن، فراموش شدن، بخشي از وجودش شده بود. بخشي از باورش. اگر هنوز باوري داشت...
اين گزارش، حكايت آدم هاي شهر من است: حكايتي كه با سرماي زمستان گره مي خورد ناگزير.
شاهرخ، قاسم، علي، نرگس، كه مسافران دايمي اتوبوس هاي شبانه خط تجريش - راه آهن هستند در شب هاي زمستان و شب سرد را به صبح تلخ گره مي زنند، مرداني كه در پاتوق هاي فرحزاد با قدم هاي دلسوزانه و دل هاي بزرگ شان همراه شدم، معتاداني كه زمينگير پاتوق هاي مصرف مواد فرحزاد شده بودند، مرداني كه تنها پناه شان، «سراي به سوي اميد» بود با آن نگاه هاي رنج كشيده تنها، همه، آدم هاي شهر من هستند كه شايد بار دومي براي ديدن شان در كار نباشد. سه شب، همراهي با مردان و زناني كه هر انگي هم بر پيشاني شان چسبيده باشد، اين قدرت را ندارد كه انسانيت را از وجودشان، از آن انتهايي ترين بخش وجودشان زايل كند و اين، در ميان تمام ديده ها و شنيده هاي آن سه شب، مهم ترين باور بود...
گزارش اول: فصلي براي رهايي
اتوبوس تندروي مسير راه آهن- تجريش، يك ربع بعد از نيمه شب از ميدان راه آهن حركت مي كند. شاهرخ روي صندلي قسمت بانوان نشسته. با يك ساك پلاستيكي كه دو پلوور، كيسه اي پر از مداد سياه و رنگي و خودكار، دو بسته بيسكويت، يك ليوان حلبي و چند تكه كاغذ: تمام زندگي اش را در خود جا داده است. يك كاپشن نازك و يك پلوور به تن دارد. پارگي پوزه كفش ها نشان مي دهد كه مدت هاست پولي براي «آسايش» در كار نيست. صورتش فرتوت است و نگاهش فرسوده. جاي خالي دندان ها - حاصل ٣٠ سال زندگي با هرويين- صورتش را لاغرتر از آنچه هست نشان مي دهد. پوست پشت دست هايش صفحه اي است از ترك هاي به هم پيوسته كه چرك، در شيار ترك ها رسوب كرده است.
« روزگار از اين بازي ها بسيار دارد. انجمن معتادان گمنام هم ١٠ بار مرا برد براي ترك. مهم بعد از ترك بود. توي اين سرما كجا بروم؟ چطور زنده بمانم؟ »
شاهرخ از كار شبانه برمي گردد. از جمع كردن قوطي هاي آبميوه از سطل هاي زباله و فروش آنها به ضايعاتي هاي ميدان شوش.
١٢ هزار تومان قوطي آبميوه فروخته و به اندازه سه وعده مواد پول دارد. راهي پاتوق پل كردستان است. تنها پناهگاهي كه در اين سرماي زمستان مي شناسد.
« دلم براي صداي قاشق چنگال تنگ شده. تو چه مي فهمي از حرف هاي من؟ از درد من؟»
شاهرخ ٣٠ سال است، معتاد است. شاهرخ هفت سال و ٩ ماه است كه كارتن خواب است. شاهرخ نقاش است. هنرستان درس خوانده و مينياتور مي كشد. امضايش يك دايره است با سه نقطه در دلش، قرينه هم.
«مينياتورهايم را به يك دلال مي دهم و او مي برد خيابان منوچهري مي فروشد. از من مي خرد دو هزار تومان، پنج هزار تومان. يك روز رفتم منوچهري. نقاشي هايم را پشت شيشه مغازه ديدم. قيمت خورده بود ١٥٠ هزار تومان. با اين قيافه نمي توانستم بروم داخل مغازه... »
علي، شاهرخ را مي شناسد. بعضي شب ها همسفر مي شوند در مسير طولاني ترين خيابان پايتخت و تا صبح اتوبوس سواري مي كنند تا از سرما در امان باشند.
«شما همديگر را مي شناسيد؟» من مي پرسم.
« ما ؟... نه... »
علي، با صورت پاكيزه، كفش هاي واكس خورده و دستكش هاي چرم و كاپشني ضخيم به خيابان خواب ها نمي ماند. سيگار هم نمي كشد. فقط فراري از خانه و خانواده اي است كه بعد از ٢٠ سال، اجزاي صورت شان را هم فراموش كرده است.
« دو شب گذشته را اتوبوس سواري كردم. سه شب قبل از آن در مغازه يكي از دوستان خوابيدم. پاهايم از سرما ورم كرده بود و كفش هم به پايم نمي رفت...»
علي ادبيات خوانده. دوست هم ندارد كه به او بگويند كارتن خواب.
« حتي روي كارتن هم نخوابيدم. »
اما يك سال را يادش مي آيد كه تمام چهار فصل سال توي خيابان گشت و توي خيابان ماند. از اين نوروز تا نوروز بعد... تا امشب، دو روز است نخوابيده. چشم هايش به قرمزي مي زند. سپيده صبح كه بزند و اتوبوس شلوغ تر شود، مي رود به سمت حاشيه هاي تهران و خودش هم نمي داند تا چند روز مهمان جنوب شهر خواهد بود.
« تا هر وقت كه گفتند برو... »
نرگس روي رديف انتهايي اتوبوس نشسته. از دوربين مي ترسد و نمي خواهد «فاميل»، عكسش را ببينند. او هم مثل شاهرخ، يك كيسه پلاستيكي بزرگ دارد و چند لايه لباسي كه روي هم پوشيده واضح تر از جملاتي است كه به هم مي بافد.
« توي خانه هاي مردم كار مي كنم. امشب هم رفته بودم فلاح. خانه مان ولنجك است... »
روسري را روي صورتش مي كشد. از پشت تار و پود روسري مي شود صدايش را شنيد. صميمي تر شده و حرف هاي چند لحظه قبلش را فراموش كرده.
« من از گداخانه خوشم نمي آيد. به زور مي برندمان. انگار رفته اي اجباري. سر ساعت بايد آنجا باشي. سر ساعت شام. سر ساعت حمام. سرساعت نفس بكش. سر ساعت بخواب. سر ساعت بمير... »
اتوبوس از ميدان وليعصر رد مي شود. از ميدان ونك رد مي شود. راننده اتوبوس، گوش سپرده به نجواي آرام راديو و چشم دوخته به خيابان خلوت كه هر از گاه يك اتومبيل، خوابش را مي شكند.
« اينها هم انسانند. نمي توانم بگويم سوار نشو. در اين سرما، هوا هم يخ مي زند...»
رسيده ايم پايانه تجريش. راننده، كرايه از علي و شاهرخ و نرگس نمي گيرد. علي روي صندلي هاي ايستگاه مي نشيند. شاهرخ كيسه اش را دستش مي گيرد و مي رود به سمت اتوبوسي كه نيم ساعت بعد حركت مي كند. آخرين حرف ها...
« زير آن پل آنقدر هنرمند هست كه من گم شده ام بين شان. گناهمان فقط اين است كه معتاديم. من قوطي آبميوه جمع مي كنم و با افتخار مي فروشم. افتخار مي كنم كه تا امروز جلوي يك بچه پنج ساله سيگار نكشيدم. بيا پيش ما. بيا برايشان غذا هم بياور. آنها هميشه گرسنه اند. يك چيزي بياور ته دل شان را بگيرد. مثل نان و پنير و خرما. من هم هميشه آنجا هستم. جايي ندارم بروم. آنها خانواده من هستند. مي داني؟ كارتن خوابي بي منت است. كارتن خواب كه باشي فقط آسمان روي سرت منت مي گذارد... »
كنار امامزاده چند اتومبيل پارك كرده اند. دستفروش ابتداي پايانه، داخل يك پيت حلبي آتش روشن كرده و روي ميز چوبي كنار دستش چند شمع و كبريت و سيگار مي فروشد.
«گفتند آب ناودان خانه هاي دربند يخ بسته.» دستفروش مي گويد.
«فكر كنم امشب چهار يا پنج درجه زير صفر باشد. يخ نيست كه. يك ساعت ديگر خشك مي شوي.» رفيق دستفروش مي گويد.
يك ساعت و نيم از بامداد گذشته و كنار پل پايانه، كنار يك منقل، مردان بي خواب ايستاده اند به انتظار آماده شدن كباب. پشت پل، در تاريكي كنار رودخانه، پيرمرد، تنها نشسته. كنار پاهايش پلاستيك مي سوزاند تا شعله كم جان، مانع از يخ زدنش بشود. پاي راستش را نزديك تر به آتش مي گيرد. پاي راست، از زير زانو، آهن پيچ شده و استخوان هاي پا با پلاتين به هم وصل مانده. دير رسيده و نجاري هاي بازارچه تعطيل كرده بودند.
« زودتر مي آمدم دو تكه چوب ازشان مي گرفتم آتشم گرم تر باشد. »
كارگر شهرداري بوده. يك سال و نيم پيش پايش شكست و استخوان پا خرد شد.
« خيابان ها را جارو مي زدم. رفتگر بودم.»
يك خواهر دارد در تهران.
« يك شب رفتم خانه اش. ناراحت شدند. ديگر نرفتم. »
بوي كباب تا پشت پل مي آيد. سر شب يك نفر يك ساندويچ به پيرمرد داده. نه پول دارد كه ترياك بخرد و درد پاي شكسته اش را ساكت كند، نه چوب دارد كه گرم بماند.
« اين آهن هاي توي استخوانم وقتي يخ مي زند استخوانم را مي سوزاند. هميشه هم كه نمي توانم ترياك بخورم. هميشه هم كه ندارم بخرم. »
پيرمرد ترانه اي به زبان تركي مي خواند. آوازش در صداي رودخانه گم مي شود... اتوبوس راهي راه آهن، گرماي اتوبوس راهي تجريش را ندارد. هم سرد است و هم راننده اش، عنق. لباس ها، يادم مي اندازد كه بعضي از اين مردها، مسافر اتوبوس قبلي هم بودند. مثل آن پسري كه شلوار نايلوني قرمز پوشيده. مثل آن پيرمردي كه كلاه شكاري به سر گذاشته. مثل آن خماري كه در اتوبوس قبلي هم روي صندلي يك نفره نشست تا دولاشدن و سر خوردن هاي بي هوايش مزاحمتي و اعتراضي نداشته باشد. روي رديف آخر صندلي ها قاسم به خواب رفته است: پسر ١٢ ساله اي با صورت سرما زده كه انگار پوست بي رنگ صورت، از سرما در حال تركيدن است. دو ساعت از بامداد گذشته و قاسم با نخستين موج اتوبوس روي دست انداز خيابان، از خواب مي پرد و مبهوت و با چشم هاي خوابزده، خودش را جمع تر مي كند روي صندلي هاي پلاستيكي سرد.
« از ساعت هفت شب مي آيم و بلال و لبو مي فروشم... » مي گويد كه الان راهي خانه است: خانه اي در خيابان مولوي. مي گويد يك خواهر و دو برادر كوچك تر از قاسم، سه ساعت قبل چراغ را خاموش كرده اند و خوابيده اند. از پدر چيزي نمي گويد. نمي خواهد بگويد.
« بعدا مي گويم... »
بعدي در كار نبود. قاسم بايد ايستگاه مولوي پياده مي شد. بيدارش نكرديم. اتوبوس كه رسيد ميدان راه آهن، شانه اش را تكان دادم.
چشمش را باز كرد. نگاهش را دور گرداند. نگاهي به ميدان انداخت. دوباره سرش را روي نشيمن سرد صندلي هاي پلاستيكي گذاشت و به خواب رفت...
گزارش دوم: دلي به وسعت تمام كوچه ها
مرد صورتش را بر مي گرداند كه اشك جاري روي گونه هاي فرتوتش را نبينم.
كمي مانده به ٧ غروب، آمده كه شب را در «سراي به سوي اميد» سپري كند. تنها جايي كه در اين شهر بزرگ، در اين سرماي زمستاني، پناه اوست: پناه او و ٤٠ مرد ديگر: مرداني كه اعتياد دارند يا داشتند و ماه هاست، سال هاست از خانه رميده اند. رانده شده اند و ماه هاست، سال هاست كه خيابان، با وسعت آسمانش، با تمام كوچه ها و گذرهاي پيدا و پنهانش، خانه آنهاست.
بايد تا قبل از ٩ شب خودشان را به سرا برسانند، آنها كه قديمي ترند و آشنا. تازه واردها ساعت ٩ و نيم شب مي آيند كه اگر از مهمانان شب هاي قبل كسي نيامد و تخت خالي بود، آنها هم به جمع مردان سرا اضافه شوند.
سراي به سوي اميد را انجمن «طلوع بي نشان ها» راه انداخته: انجمني كه تمام اعضاي ثابتش، سال ها و ماه ها كارتن خوابي كرده اند و طعم تلخ اعتياد و بي خانماني را خيلي خوب مي شناسند. خيلي بهتر از تمام پشت ميز نشين هايي كه شعار «مبارزه با اعتياد» مي دهند...
«من خيابان عباس آباد يك مغازه داشتم. ١١٠ متر. نرسيده به ميدان تختي. ملكش مال خودم بود. دو تا ماشين زير پايم بود. شهر را بگردي، اگر ١٠ نفر شلوار دوز ماهر باشند، من بين آن ١٠ نفرم.»
مرد حالاكمربند مي فروشد. دستفروش و خيابان گرد شده. اما هنوز نگاهش موقر است: نگاهي كه رنگ گذشته دارد و مي شود وقار سال ها و روزهاي روشن و بي دغدغه و پر خاطره را درش ديد.
مرد سه سال است خيابان خواب شده. دوستش را همراه آورده كه شايد به وساطت او، در سرا جايي بدهند به دوستش كه او هم سقفي بالاي سر داشته باشد و وعده غذايي و چاي گرمي در اين سرماي استخوان شكن زمستاني.
دوستش هم از سال ٧٩ كارتن خوابي مي كند. هر دو نمي خواهند بيشتر از چند جمله درباره وضعي كه گرفتارشان كرد حرف بزنند. درد دلشان را موكول مي كنند به «وقتي ديگر». وقتي كه شايد راه هموارتر باشد براي مرور گذشته و دل همراه تر باشد براي بلعيدن اشك ها.
«كارتن خوابي سخت است؟» من مي پرسم.
«شما چه فكر مي كني؟» مرد مي گويد.
«خيلي سخت. تنهايي اش خيلي سخت است.»
دوستش زباله جمع مي كند. مهم نيست چطور. اما يك جور همديگر را پيدا كرده اند در اين درندشتي كه سال هاست ديگر فراموش شده اند از خيال همه آنهايي كه مي شناختندشان.
«دو تا مغازه داشتم. معتاد شدم. لياقتم اين نبود. لياقتم نان خالي نبود. خودم باعث شدم. خودم از دست دادم. تك تك ما...»
چشم هايش تر مي شود و حرفش نيمه تمام مي ماند...
به جمع سه نفره ما، در همان پياده روي خيابان گمرك، روبه روي سرا، مرد ديگري ملحق مي شود. جوان تر. اما با حكايتي در همان وزن، همان قدر تلخ. بازيگر تئاتر. تئاترهاي پارس و لاله زار. پدر يك بچه كه سال هاست از دور، پنهان پشت درخت ها و شمشادهاي خيابان مي رود و نگاه مي كند قد كشيدن و مرد شدنش را.
«روزگار است ديگر. كارتن خوابي خيلي سخت است. شب توي سرما، برو اين طرف، برو آن طرف، كه يخ نزني. همان يك ذره انگيزه اي هم كه داري خشك مي شود. مي ميرد. آخر به اينجا مي رسي كه به خودت حقنه كني وقتي كسي حال من را نمي پرسد براي چه، براي كه تلاش كنم؟»
مردها سردشان است. لباس هاي نازكي به تن دارند كه جاني براي رويارويي با سرما ندارد. سرد نيست شايد آنقدر. اما وقتي قرار شد تمام روز، ٢٤ ساعت شبانه روز، هر روز و ماه ها و سال ها، خانه ات خياباني باشد با تمام زشتي ها و درندگي هايش، وقتي خيلي روزها و شب ها، تكه ناني هم براي خوردن نداري چون هر چه داشتي براي نشئگي دادي، آن وقت با يك تا و دو تا پيراهن پشمي هم در مقابل سرما كم مي آوري. و اين مردها كم آورده اند.
«ما گريه هاي مان را كرده ايم. ديگر اشكي نمانده...»
در آهني مجاور سرا، حمام است. مردها مي آيند، سلامي به مسوول سرا، يك كارتن خواب با سابقه مي دهند. مي روند حمام. داخل خوابگاه، هيچ كدام شان يادت نمي اندازند كه اينها كارتن خواب هستند. با چهره ها و لباس هاي پاكيزه، با نگاهي خسته، محروم و معصوم. خيلي هاي شان ماه هاست اعتياد را هم فراموش كرده اند. خيلي هاي شان ماه هاست كه خانواده فراموش شان كرده. خيلي هاي شان ميانسال و در آستانه پيري هستند.
«يك زماني مي آمدم توي خيابان كه تيپ سازي كنم براي تئاتر. حالاخودم از نزديك لمس مي كنم. فكر كن باران بگيرد. كجا داري بروي؟ مي داني چطوري مي شوي؟ احساست، عاطفه ات، انگار از وزن خودت بيشتر مي شود...»
شام را كه مي آورند، مردها، نه حريص و مهاجم، با تاني و ترديد - ترديدي از سر اينكه خوردن اين غذا، بقاي بيشتر، ارزشي دارد در اين تنهايي و فراموش شدگي كه هر روز، بيشتر از روز و شب قبل، گلوي شان را مي فشرد - ظرف پلو خورش را از دست بچه هاي سرا مي گيرند.
«ما آدم هاي بدبختي هستيم. هر كدام عزيز يك خانواده اي بوديم. باختيم. بد آورديم. وقتي سيل راه مي افتد جدا نمي كند. همه را مي برد. ما در مسير سيل بوديم...»
داخل خوابگاه، ده ها جفت چشم خيره مانده اند و سنگيني نگاه هاي شان آدم را خجل مي كند: نگاهي كه از تو مي پرسد «گفتن اين حرف ها به چه درد مي خورد؟» و تو هيچ جوابي نداري. چون اين حرف ها به هيچ دردي نمي خورد. اصلاشنيده نمي شود كه به دردي بخورد. ..
مرد يادش مي افتد كه خيلي ها مثل او - خودش مي گويد «همدردهاي او» - الان، همين ساعت ١٠ شب، بايد زير سرما، روي سنگ بخوابند. بدون هيچ حفاظ. بدون يك پتو.
«ما هم انسانيم.»
تنها آرزوي ترخيص كار گمرك ديدن نوه يك سال و نيمه اش است. يك سال و نيم است دنبال كار مي گردد. فقط براي اينكه با نخستين و آخرين دستمزدش، بتواند هديه اي براي نوه اش بخرد و برود خانه دخترش و نوه اش را ببيند.
«حاضرم عملگي كنم. هر جا مي روم، نگاهم مي كنند. آزاري هم به كسي ندارم. مي گويند كار نداريم. رفتم خانه خواهرم، ساعت ١١ شب، توي اين سرما، راهم نداد. به برادرم تلفن زدم، گفت ما خانه نيستيم. حالاكه ما مي خواهيم درست شويم اينها ما را نمي خواهند. اين دردها را بايد به كه گفت؟»
اين مردها از تنهايي خسته شده اند. از فراموش شدن، از فقري كه شتابش از توان دست هاي ناتوان آنها بيشتر است، از اعتياد هم خسته شده اند. بين شان پسر جواني است اهل مسجد سليمان: شهر متورم از منابع گاز و نفت و گرسنه از فرط بيكاري و فقر. سه سال و نيم پاكي از اعتياد دارد و خيابان هاي پايتخت را مي گردد دنبال كار و هرجا رفته مي گويند «اگر افغان بودي كار داشتيم.» پسر فقط به اندازه يك نقطه، با بازگشت دوباره به اعتياد فاصله دارد. مردي كه مي تواند همسن پدر پسر باشد ادامه جمله پسر را در دست مي گيرد.
«من دو سال است پاك شده ام. خياطم. هر جا رفتم دنبال كار گفتند سنت بالاست نمي خواهيم. مي روم زباله جمع كنم كه دزدي نكنم و مواد فروشي نكنم و خطا نكنم و لغزش نكنم، مامور سد معبر من را مي گيرد مي گويد قبلاچه كار مي كردي؟ برو همان كار قبلت را انجام بده. من كه از اعتياد پاك شده ام غذا نمي خواهم؟ لباس نمي خواهم؟ جاي خواب نمي خواهم؟ چون معتاد بودم بايد بميرم؟»
قانون سرا هم مثل بقيه گرمخانه هاست. ساعت شش و نيم صبح، بعد از صرف نان و چاي، مردها بايد از سرا بروند. ٦:٣٠ صبح روزهاي زمستان، آنقدر سرد و دلگير و غم زده هست كه مردها، تنهايي و فراموش شدگي شان را با وزني سنگين تر از كيسه كوچك تتمه زندگي هاي ٤٠ ساله و ٥٠ ساله و ٦٠ ساله شان روي دوش بيندازند.
«گرمخانه (... .) نرفتي؟ ساعت ٦ بعداز ظهر مي آيند ٧٠٠ نفر و ٨٠٠ نفر پشت در، توي خيابان صف مي بندند. همه كف خوابند. بايد روي پهلو بخوابي تا همه جا بشوند.»
مرداني كه اغلب بايد با جستن بين زباله ها، سرپا بمانند، خاطره هاي شان از شب هاي كارتن خوابي كدر است. يادشان نرفته و نمي رود آنچه كه در سال ها و ماه هاي كارتن خواب بودن ديده اند: خاطره هايي كه بعضي هايش بيشتر از گرسنگي، بيشتر از تنهايي، بيشتر از فراموش شدگي روح شان را مي گزد.
«توي ميدان راه آهن، هواكش هاي روي زمين باد گرم مي زند. من مي رفتم روي آن هواكش ها مي خوابيدم. يك شب كه خوابم برده بود، يك لگد آمد توي شكمم. پريدم و ديدم سرباز بالاي سرم ايستاده. بلند شدم. فحش داد. چه مي توانستم بگويم؟ فقط نگاهش كردم و گفتم دستت درد نكند...»
«پارسال زمستان، آن طرف ونك مي خوابيدم. كارتن و پتوهايم را دزديده بودند. روي زمين مي خوابيدم. يك روز صبح بيدار شدم. ديدم صورتم چسبيده به زمين يخ زده. يك چاي فروش رد مي شد. يك ليوان چاي ريخت روي زمين تا توانستم صورتم را از زمين جدا كنم.»
«سرماي پارسال زمستان را كه يادت هست. آن موقع روي يك تپه بالاي چهار ديواري مي خوابيدم. يك پالتوي بلند مشكي داشتم. يك شب، حدود ٢:٣٠ شب، يك دختر ١٤ يا ١٥ ساله، عملي بود. آمد. نشست. گفت خيلي سردم است. بغضم گرفت. از بچه خودم كوچك تر بود.»
گزارش سوم: زندگي در سرازيري
دره سياه بود. زير پايمان را نمي ديديم. نمي ديديم كجا پا مي گذاشتيم. مرد گفت: «جاي پاي من پايت را بگذار.» پاي مرد را نمي ديدم. دستش را گرفتم كه سر نخوريم با هم. هنوز دره سياه بود. مرد گفت: «حرف نمي زني. صدايت در نمي آيد. نفهمند كه تو زني.»
حرف نزدم. صدايم در نيامد. از دور رنگ آتش را مي ديديم. چهار بوته آتش يعني چهار گروه. هركدام ١٠ يا ١٥ نفر. سراشيبي دره تمام شد. رسيديم به وسعت گل و لاي. دور شعله ها چمباتمه زده بودند. هشت نفر. ١٠ نفر. پنج نفر. پير و كودك بين شان نبود. همه جوان. جوان تر از تمام عمر من. همه خمار و نشئه. زرورق ها دست به دست مي گشت. از سر رفاقت براي هم آتش مي تكاندند...
كيسه هاي ساندويچ دست مان بود. مرد تعارف شان مي كرد و با محبت ساندويچ مي داد. كلاه روي سرم هم نتوانست گول شان بزند.
«خانم دستت درد نكند كه ياد ما هستي...»
تنها زن پاتوق «كف دره» جدا نشسته بود. دورتر از همه. پلاستيك مي سوزاند كه سردش نشود. به ديواره دره تكيه داده بود و شعله هاي قد بلند گروه مردها را نگاه مي كرد با حسرت. شعله پلاستيكي اش كم جان بود و با وزش باد مي رقصيد... .
بالاي دره، پشت ديوار آجري، انتهاي يك كوره راه تاريك، پاتوق «ممد دراز» بود.
مردها گفتند: «معروف ترين پاتوق تهران است.»
مردها خودشان هم هفت سال و ١٠ سال كارتن خواب بودند. مردها بعد از پاك شدن، عهد كردند كه هر يك شنبه از درآمدشان روي هم بگذارند و غذا بياورند براي پاتوق ها.
مردها گفتند: «كيسه غذا را دستت بگير تا لذت معنويش را بفهمي.»
لته در آهني را كه باز كرديم صداي مسلح شدن اسلحه آمد. پنج نفر بوديم. پنج ستون نور به سمت مان نشانه رفت. اسم شبي در كار نبود. جلوي در آهني ايستاديم. كنار غارهايي كه براي مخفي شدن درست كرده بودند. چند قدم مانده به چاهي كه براي ناشناس ها كنده بودند.
از همان فاصله داد زديم: «غذا آورده ايم براي بچه ها.»
چوبدارها از همان فاصله داد زدند:
«يكي يكي بياييد.»
يك نفر مي رفت. كيسه ساندويچ ها را زير و رو مي كردند. نفر بعدي اجازه رفتن مي گرفت. پنج نفرمان رفتيم داخل پاتوق. هفت شعله آتش درست كرده بودند. اينجا زرورق نبود. اينجا همه شيشه مي كشيدند.
مردها گفتند: «خودت غذا را بهشان تعارف كن.» تعارف مي كردم. آنها هم تشكر مي كردند. هر نفر يك ساندويچ برداشت. نه بيشتر. يك نفر را اشتباهي گرفتم. ساندويچش را نشان داد.
« من گرفتم.»
چوبدارها از دست مان ساندويچ نگرفتند. زن هاي اين پاتوق بيشتر بودند. زن ها چكمه هاي تا زير زانو به پا داشتند. راه پاتوق ماشين رو نبود.
مردها گفتند: «اين زن ها تا صبح اينجا هستند.» ساندويچ ها را كه داديم مردها گفتند : «زود برويم. نمانيم.» از ساقي پاتوق مي ترسيدند. ترس در صدايشان مي لرزيد. كسي جواب خداحافظي مان را نداد. كنار كوره راه، ورودي پاركينگ روي يك خانه بود. زباله گردها آمده بودند براي فروش ضايعات شان. كيسه هاي ٥٠ كيلويي و ٨٠ كيلويي از پشت وانت مي آمد پايين و مي رفت توي حياط خانه. سرايدار خانه افغان بود. سرايدار گفت: «براي خانه هم غذا مي دهي؟»
«خانه» دو اتاق روي سر هم بود. كف اتاق همكف فرش انداخته بودند و يك زن و يك پسربچه خواب بودند. سرايدار براي زن و بچه اش ساندويچ برداشت.
از اتاق بالاسري يك نفر سرك كشيد و سرايدار صدايش زد كه بيايد و غذا بگيرد. بوي پلاستيك سوخته تا حياط خانه سرايداري هم مي آمد. هيچ صدايي نبود.
نظرات کاربران
لینک کوتاه: کپی لینک
انسداد جاده چالوس تا ۱۰ آذر / ترافیک سنگین در هراز محمد نزال عضو ارشد حماس: انتظار نمی‌رود مذاکرات غزه در صورت از سرگیری به نتیجه‌ای برسد می گویند «تحریم مهم نیست!» ؛ از جیب کی مهم نیست؟ (فیلم) درمان بیماری ایدز در کشور رایگان است بازداشت نگهبان سفارت آمریکا در نروژ به اتهام جاسوسی برای ایران و روسیه سردار سلامی: شریان اقتصادی اسرائیل باید از زمین و دریا قطع شود واکنش عضو کمیسیون امنیت ملی به قطعنامه شورای حکام: ملاحظات هسته‌ای را کنار بگذاریم / هرچه تهدیدات بیشتر باشد، بهره مندیمان بیشتر می شود علی لاریجانی مطرح کرد / اعلام آمادگی ایران برای توافق جدید هسته ای با ترامپ ماشین انسان‌شویی ساخته شد! واژگونی اتوبوس در جاده زاهدان به زابل با ۲۸ حادثه‌دیده و ۴ مصدوم موز چسب خورده روی دیوار ۶.۲ میلیون دلار در حراجی فروخته شد موشک‌های ویژه حزب‌الله فراتر از تل‌آویو را هدف قرار دادند/ انهدام تانک مرکاوای ارتش اشغالگر کدام سامانه مرجع اصلی اطلاعات مکانی و سکونتی افراد است؟ وزیر علوم: در چند سال اخیر، ۲۵ درصد از استادان دانشگاه مهاجرت کرده‌اند /بسیاری به خاطر معیشت می روند پیش بینی آب و هوا در هفته آینده/ آغاز بارش ها از دوشنبه با ورود سامانه جدید
اخبار و تحلیل های ترکیه