اقساط بانکی و ترفندهایی که به ضرر شما تمام می‌شود!

همشهری نوشت: تلفن نادر زنگ می‌خورد. روی صفحه نمایش تلفن همراهش، شماره‌ ثابتی را می‌بیند؛ شماره‌ای که نمی‌شناسدش اما به‌نظرش آشناست. نادر تلفن را جواب می‌دهد. مردی که پشت خط است خودش را معرفی می‌کند. معاون تسهیلات شعبه بانکی است که نادر در آنجا حساب دارد.

او مدتی ‌است که درخواست وام داده؛ وامی که برای تمام کردن خانه در حال ساختش به آن نیاز شدیدی دارد. معاون بانک به نادر می‌گوید که نوبت وام او رسیده و او باید هرچه سریع‌تر برای طی مراحل اداری به بانک برود. نادر نمی‌داند از خوشحالی چه کار کند. بلافاصله به همسرش خبر می‌دهد و سپس به ضامن‌هایی که پیش‌تر با آن‌ها صحبت کرده بود.

چند روز بعد، نادر خوشحال و خندان در بانک نشسته است. مراحل اداری وام او طی می‌شود و آقای رئیس شعبه، یکی از باجه‌ها را به نادر نشان می‌دهد تا برای گرفتن دفترچه اقساط به پشت آن برود. نادر با قدم‌هایی که انگار روی ابرهاست به سمت باجه بانک می‌رود و درخواستش را مطرح می‌کند.

دفترچه آماده می‌شود. نادر آن را تحویل می‌گیرد و نگاهی به داخل آن می‌اندازد. در هر صفحه آن رقمی به‌ عنوان قسط ماهانه نوشته شده که پر از اعداد خرد است. اعداد خرد برای نادر مهم نیستند؛ حتی خود رقم هم برای او مهم نیست؛ مانند قراردادی که پیش از گرفتن وام امضا کرده است. حالا مهم‌ترین چیز برای نادر وامی است که او قرار است از بانک بگیرد؛ اما چند‌ماه بعد، ذهن نادر پر از سؤال می‌شود: اقساط وام من چگونه محاسبه شده؟

چرتکه بانک‌ها، این طور کار می‌کند

فرمول جدید:

بانک‌ها برای محاسبه مبلغ اقساط وام فرمول مشخصی دارند که کمی پیچیده است. فرض ‌کنیم میزان وام ۱۰میلیون تومان است و سود آن هم در قالب قرارداد مشارکت مدنی، ۲۸درصد تعیین شده است. مدت بازپرداخت وام را هم ۳۶‌ ماه درنظر می‌گیریم و با استفاده از فرمول مبنا، میزان اقساط وام را محاسبه می‌کنیم: براساس فرمول، میزان هر قسط تقریبا برابر است با ۴۱۴۰۰۰۰ ریال. سود کل تسهیلات هم به‌طور تقریبی برابر است با ۴۹۰۰۰۰۰۰ ریال.

نخستین ویژگی‌ این فرمول این است که با در نظر گرفتن زمان بیشتر برای بازپرداخت، میزان کل مبلغی که باید در قالب اقساط بازپرداخت شود بیشتر می‌شود.

مثال:

قرار است شما وام را در ۱۲قسط ۹۶۵هزار تومانی پرداخت کنید. حالت دیگر این است که وام را در ۶۰قسط ۳۱۱هزارتومانی پرداخت کنید. اگرچه شما در حالت دوم نزدیک به ۷ میلیون تومان بیشتر می‌پردازید اما از آنجا‌ که این معامله در مدت زمان طولانی‌تری انجام می‌شود، از نظر اقتصادی تفاوت چندانی ندارد. ارزش پول در ۴سال آینده کمتر از ارزش آن در امروز است و بانک با این کار مانع از ضرر می‌شود.

فرمول قدیم:

فرمول محاسبه سود بانک‌ها، پیش از این تفاوت زیادی با فرمول موجود داشت. یعنی ابتدا سود وام محاسبه و سپس مبلغ اقساط تعیین می‌شد. اگر وامی که پیش از این با فرمول جدید محاسبه کردیم را با این فرمول محاسبه کنیم، به تفاوت‌های آن‌ها پی‌ می‌بریم.

در مثالی که گفتیم مدت زمان پرداخت ۳۶‌ماه، نرخ سود ۲۸درصد و اصل وام برابر بود با ۱۰میلیون تومان؛ سود آن هم برابر می‌شد با ۴۰۰۸۳۳۳تومان؛ یعنی اندکی بیشتر از ۴ میلیون تومان، درصورتی که سود همین وام با همین مشخصات در فرمول جدید، برابر است با ۴میلیون و ۸۰۰ هزار تومان. از طرفی، اقساط ماهانه با فرمول قدیمی، برای وامی که گفتیم برابر است با رقم ۳۹۰هزار تومان. درحالی‌که این اقساط با استفاده از فرمول جدید، برابر است با ۴۱۴هزار تومان.

ترفندهای بانکی که به ضرر شما تمام می‌شود

درست است که بانک‌ها در پرداخت وام و تعیین اقساط فرمول مشخصی دارند اما در این تعامل، ممکن است اتفاق‌هایی بیفتد که چندان برای وام‌گیرنده به‌صرفه نیست. این اتفاقات از این قرارند:

گرفتن سود، پیش از موعد

وقتی شما از بانکی وامی دریافت می‌کنید، متعهد می‌شوید که بابت این مشارکت در معامله، مقداری سود به آن بانک بدهید. تعهد پرداخت این مبلغ، به‌خاطر مشارکت مدت‌داری است که بانک در معامله شما که می‌تواند خرید یک کالا باشد انجام داده است. شما به‌ مدت یک‌سال از همراهی بانک استفاده کرده‌اید اما نکته اینجاست که بانک‌ها سود مشارکتشان را از همان‌ ماه اول دریافت می‌کنند؛ یعنی شما مبلغی را که در ازای یک سال مشارکت باید به بانک بدهید، قبل از آن یک‌سال و در ۱۲مرحله می‌پردازید!

سپرده‌گذاری برای وام قرض‌الحسنه

برخی از وام‌های قرض‌الحسنه به یک شرط به شما پرداخت می‌شود؛ سپرده‌گذاری مبلغی معادل وام‌ در آن بانک. برای مثال، به مقدار سپرده‌تان به شما وام می‌دهند؛ مدت زمان بازپرداخت هم ۳ برابر مدت زمانی است که شما پول را در آن مؤسسه سپرده‌گذاری کرده‌اید.

نرخ کارمزد هم فقط ۴درصد است. اما در واقع، نظر بانک بیشتر از این است: اگر سود مشارکت بانکی را برای سپرده روزشمار ۲۲درصد درنظر بگیریم و شما هم به‌مدت ۴‌ماه پول خود را بدون دریافت مبلغی در این مؤسسه سپرده‌گذاری کنید، در‌حقیقت از ۷درصد سود سرمایه‌گذاری چشم ‌پوشیده‌اید.

این میزان را باید به مبلغی که بانک به‌عنوان کارمزد از شما دریافت می‌کند اضافه کنید. این وضعیت به این معنی است که پرداخت اضافه شما معادل ۱۱درصد است نه ۴درصد کارمزد!

مسدود کردن پول در حساب

برخی مؤسسه‌های مالی و اعتباری برخی موارد را در تبلیغاتشان پنهان می‌کنند. یکی از موارد، مسدود کردن پول شما در حساب آن مؤسسه است. شما می‌توانید همزمان با سپرده‌گذاری و تقریبا به‌‌ همان میزان سپرده‌تان از آن بانک وام دریافت کنید. این یعنی باید سود مشارکت وام را به‌طور مثال به میزان ۲۵درصد در قالب قرارداد مشارکت وام بپردازید، درحالی‌که سود سپرده‌ای که در بانک قرار داده‌اید، به‌طور مثال تنها ۱۵درصد است.

وام‌هایی از این دست با مفهوم وام تضاد دارند چرا که ارزش وام زمانی است که شما بتوانید مشارکتی را به‌دست بیاورید و سپس بانک را در سود آن کار شریک کنید. البته استفاده‌کنندگان از این پیشنهاد وام، استدلال خاصی دارند. اینکه به‌طور مثال ۳۰میلیون پول دارند و می‌خواهند ماشین بخرند اما از هزینه کردن چنین مبلغی برای چنین کاری واهمه دارند. با این کار، دارایی آن‌ها در بانک محفوظ می‌ماند و برای خرید کالای مورد نظرشان وامی با سود مشارکت کمتر از معمول می‌گیرند، ضمن اینکه سپرده‌گذاری آن‌ها حکم ضمانت برای دریافت وام دارد.

جریمه اصل و سود با هم

وقتی شما وامی را از بانکی دریافت می‌کنید، هنگام امضای قرارداد وام، شما را متعهد می‌کنند که درصورت دیرکرد در پرداخت اقساط، مبلغی را به‌عنوان جریمه به بانک بپردازید که البته از نظر شرعی اشکالاتی به آن وارد است.

بانک‌ها در گرفتن جریمه مورد دیگری را هم مرتکب می‌شوند. مدیران بانکی با دور زدن قانون و حکم شرعی، اصل و سود مشارکت را با هم جریمه می‌کنند. برای مثال، فرض کنید شما وامی گرفته‌اید که هر‌ماه باید ۵۰۰هزار تومان قسط بدهید. ۵۰هزار تومان از این میزان سود مشارکت است نه قرض شما از بانک. فرض کنید شما تعهد داده‌اید که در ازای هر‌ ماه تاخیر، ۳درصد جریمه به بانک بپردازید و حالا شما یک‌ماه در پرداخت اقساط خود تأخیر می‌کنید. به‌ خاطر این تأخیر، بانک از شما ۱۵هزار تومان به‌عنوان جریمه دریافت می‌کند، درحالی‌که این جریمه، تنها باید به آن ۴۵۰هزار تومان تعلق بگیرد؛ یعنی ۱۳۵۰۰تومان. در واقع بانک‌، ۱۵۰۰تومان بیشتر از این مبلغ را از شما دریافت می‌کند!

اسمش تغییر برای جلوگیری از سودجویی است

استدلال بانک‌ها برای تغییر این فرمول این است که فرمول سابق این امکان را به افراد می‌داد تا بتوانند وامی را که از بانکی دریافت کرده‌اند، در بانکی دیگر و با‌‌ همان سود سپرده‌گذاری کرده و از این معامله در ظاهر بی‌نتیجه سود به‌ دست بیاورند. برای یک گیرنده وام چه کاری بهتر از اینکه وام ۱۰۰‌میلیون‌ریالی با نرخ ۲۱‌درصد در سال را از بانک دریافت و مبلغ ۱۷۱۵۵۲۵ ریال به‌صورت ماهانه به بانک پرداخت کند و‌‌ همان مبلغ را به‌صورت سپرده ۵ ساله با نرخ واقعی ۲۱‌درصد در سال نزد بانک سپرده‌گذاری کرده و ماهانه ۱۷۵۰۰۰۰ ریال سود سپرده دریافت کند؟ او با این کار می‌تواند بدون هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری اولیه، از یک درآمد ماهانه ۳۴۳۷۵ ریالی برای‌مدت ۱۰ سال و یک درآمد ۱۰۰‌میلیون‌ریالی کلی (همان مبلغ وام) در پایان دوره ۱۰ ساله برخوردار شود!