ادعای حباب!

بررسی متغیرهای کلیدی بازار سهام نشان می دهد،ارزش معاملات کل هفته در دو بازار بورس و فرابورس در هفته نخست بهمن ماه به 3.682 میلیارد تومان رسیده و ارزش معاملات خرد نیز (بدون معاملات بلوکی و اوراق مشارکت) در دو بازار مزبور برابر با 2.451 میلیارد تومان رقم خورده است.

برای داشتن تصویری واضح تر از ورود نقدینگی سنگین به بازار سهام متغیر مهم ارزش معاملات از ابتدای دی ماه تاکنون را در 6 هفته متوالی بررسی می کنیم:

نکته مهم در جدول مزبور این است که ارزش معاملات از آغاز دی ماه 182 درصد و ارزش معاملات خرد هم در این پروسه معادل 600 درصد رشد کرده است.این یعنی پول جدید وارد بازار سهام شده و جریان نقدینگی در حال ورود به بازار سرمایه برای کسب بازدهی های بالاتر از سیستم بانکی است.

در هفته گذشته شاخص بورس از 66.562 تا 71.011 واحد معادل 6.68 درصد رشد کرد و شاخص فرابورس نیز از 719 تا 756 واحد خود را بالا کشید که معادل 5.14 درصد رشد بود.

اما در حالی که متغیرهای مهم بازار سهام از برگشت شرایط بورس حکایت دارد و کشور از همه جهت در آستانه تغییر شرایط قرار گرفته است،متاسفانه در هفته گذشته برخی اظهار نظرها موجب ترس سرمایه گذاران شد،به طوری که در روز چهارشنبه فروشندگان سهام بر خریداران غلبه کردند.

ادعای حباب!

در هفته گذشته پس از رشد بورس و توجه سرمایه‌گذاران به این بازار اشاره کرد و در مصاحبه ای مدعی شده بود: بورس تهران در دو سال گذشته به دلیل مؤلفه‌های اقتبیش از 2500 واحدی شاخص بورس در یک روز، بهروز زارع مدیرعامل تأمین سرمایه سپهر و مقام نظارتی سابق در بورس به وضعیت صعودی صادی و همچنین انتظاری که از فضای اقتصادی کشور وجود داشت، با رکود قابل‌توجهی مواجه شد و حجم معاملات در این مدت به کمترین میزان خود رسید و شرکت‌های بزرگ به دلیل کمبود منابع قادر نبودند سطح عادی معاملات را انجام دهند که این وضعیت نشان‌دهنده این بود که فعالان بازار سرمایه انتظار مثبتی از آینده صنایع نداشتند؛ اما وقوع دو مسئله یعنی برداشته شدن تحریم‌ها و امید به بهبود فضای کسب‌وکار در آینده موجب شد تا بورس تهران روند صعودی خود را آغاز کند اما در فضای بین‌المللی مسیر اقتصاد جهانی چندان امیدوارکننده نبوده و پیش‌بینی می‌شود که در سال 2016 میزان رشد اقتصادی کاهش پیدا کند، زیرا در سال گذشته میلادی کشورهایی مانند چین و هند با مشکل مواجه شدند و نرخ رشد اقتصادی کاهش پیدا کرد.

علاوه بر این فضای واقعی کسب‌وکار تحت تأثیر قرار گرفت و تقاضا برای محصولات پتروشیمی و فلزات اساسی کاهش پیدا کرد و افت قیمت نفت نیز این فضا را تشدید کرد. ممکن است صنایعی که محصول خود را باقیمت‌های جهانی محاسبه می‌کنند با کاهش درآمد مواجه شوند و درآمد آن‌ها افزایش پیدا نکند؛ بنابراین انتشار خبرهای امیدوارکننده و رفع تحریم‌های بین‌المللی می‌تواند در کوتاه‌مدت در بورس تهران اثرگذار باشد ولی این روند به‌صورت واقعی و طولانی‌مدت ادامه‌دار نخواهد بود.

به گفته ادعای وی، اگر رفتار عقلایی در بازار سرمایه حاکم باشد، بورس نمی‌تواند با این شیب تند ادامه مسیر دهد اما بورس عقلایی عمل نمی‌کند، زیرا صعودهای بورس تهران در سال 1392 و نیز سقوط‌های بعد از آن خارج از قاعده بود و بازار واکنش احساسی از خود نشان داد؛ بنابراین بورس تهران در روزهای اخیر مانند فنر فشرده عمل کرد ولی به دلیل مشکلات اقتصاد جهانی نمی‌توان گفت که این رشد ادامه‌دار خواهد بود. این مقام مسئول به سهامداران توصیه کرد که تحت تأثیر تب سهمی قرار نگیرند و قبل از معامله و خرید سهم حتماً بررسی کنند و از مشاوره کمک بگیرند.همچنین غیر حرفه‌ای‌ها از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری اقدام به خرید سهم کنند.

واکنش ها چه بود؟حقیقی ها تهدید کردند...

بعد از این مصاحبه خیل انتقادها و بعضا تهدیدها روانه مصاحبه شونده شد،چرا که مصاحبه ها و اظهارنظرهای همین افراد در سال 92 سبب شده بود که خیلی از سرمایه گذاران از کسب سود در بورس باز بمانند یا این که رشد بازار سهام با اختلالاتی ناشی از همین نگرانی ها مواجه شود.

فواد فتح الهی مدیرعامل سرمایه گذاری توسعه ملی و یکی از خبرگان بازار سهام در این باره گفت:کل بازار حبابی رشد نکرده و حرکت کلی بازار منطقی است،اما برخی از سهم های بدون بنیاد بی دلیل رشد کرده اند.مدیرعامل سرمایه گذاری توسعه ملی توضیح داد:بازار سهام به دلیل حرکت رو به پایین و بعضا سکونی که در دو سال گذشته داشته مترصد رشد است و نباید رشد کلی آن را که بیشتر ناشی از حرکت سهم های بنیادی است زیر سوال برد.

این خبره بازار سرمایه گفت:متاسفانه در بازارهای مثبت تحرکات سفته بازان نیز افزایش می باید گفت: سهم هایی حبابی رشد کرده اند که زیان ده هستند یا پیش بینی سود قابل اعتنایی ندارند و اصطلاحا پی بر ای بالا هستند و امیدی به بهبود آن ها نیست.من به طور کلی با این نظریه که بازار تا سه ماه آینده رشد کند، موافقم اما آهسته و پیوسته و بعد از این سه ماه نیز منتظر حرکت بخش واقعی اقتصاد خواهد بود. فتح الهی در برابر این سوال که اگر بخش واقعی اقتصاد حرکت نکرده،چگونه رشد بازار منطقی است، گفت: به طور معمول و منطقی بازار به اتفاقات آینده پی بر ای می دهد و قاطبه فعالان اقتصادی به تغییر وضعیت اقتصاد کشور تا چند ماه آینده خوش بین هستند. وی در عین حال هشدار داد: سرمایه گذاران غیر حرفه ای حتما با مشاوره یا از طریق صندوق های سرمایه گذاری مشترک در بورس حضور پیدا کنند و عموم سرمایه گذاران هم حتما به سمت سرمایه گذاری در سهامی بروند که اصطلاحا بنیادی خوانده می شوند.

مراقب حرف زدنتان باشید!!!

اما اظهار نظر حبابی بودن رشد بورس سبب عصبانیت سرمایه گذاران خرد و حقیقی هم شد. سید علیرضا ناجی فعال بازار سرمایه نیر ضمن انتقاد از اظهارنظرهای بدون ملاحظه در خصوص وضعیت بورس به بورس 24 گفت: بهتر است کسانی درباره بورس اظهار نظر کنند که تجربه خرید و فروش سهام را داشته باشند نه این که در بازار فقط مدیر باشند و طعم ریسک را نچشیده اند!وی با طرح این سوال که چه کسی پاسخگوی زیان سرمایه گذاران در دو سال گذشته است،گفت: همین مدیران از زمان آغاز رشد بورس در سال 91 هشدار دادند که بازار حبابی است اما بازار راه خود را رفت و غیر از سه ماهه پاییز 92 که در برخی نمادها رشد حبابی اتفاق افتاد ،رفتار بازار منطقی بود.ولی این گونه اظهار نظرها به سرمایه مردم در بورس لطمه زد و آن وقت هیچ کس هم پاسخگو نبود.

ناجی در برابر این سوال که مگر بخش واقعی اقتصاد حرکت کرده که بورس هم باید حرکت کند،گفت:اتفاق برجام رخداد کمی نیست،هتل های تهران اتاق خالی ندارد و شمار زیادی از خارجی ها روزها و شب های خود را در پایتخت ایران می گذرانند و به دنبال امضای قرارداد و سرمایه گذاری در بورس هستند،مثل این که برخی مدیران هنوز در خوابند و چشم خود را به روی واقعیت های پیش روی اقتصاد بسته اند.بله اقتصاد هنوز حرکت نکرده، ولی متغیرهای پیش رو نشان می دهد که این حرکت در پیش است. وی هشدار داد:سهامداران به خوبی به حق و حقوق خود واقف هستند و با توسعه بازار سهام در سال های اخیر خودشان در سطح قابل قبولی از تحلیل شرایط قرار دارند بنابراین هرچند اظهار نظر در بازارآزاد است اما هشدار ما این است که سنجیده اظهار نظر کنند تا گذر زمان و رشد بازار آن ها را زیر سوال نبرد!وگرنه با حقیقی های بورس که بازیگر اصلی این روزهای بورس هستند مواجه خواهید بود.

فرهاد حنیفی مدیرعامل سرمایه گذاری گروه توسعه ملی اما رشد بازار سهام در هفته های اخیر را ناشی از خوش بینی های سرمایه گذاران نسبت به آینده اقتصادی کشور دانست و خاطرنشان ساخت: برقرار شدن ارتباطات بین المللی بانک ها،لغو برخی تحریم ها،ورود بی وقفه سرمایه گذاران خارجی به کشور و مذاکره بی وقفه آن ها با طرف های ایرانی هر چند تا الان منجر به توافق یا قرارداد بزرگی نشده است،اما همه از در پیش بودن رخدادهای مهم اقتصادی حکایت دارد و از آن جا که به طور معمول در بورس بر اساس رخدادهای پیش رو قیمت سهام تغییر می کند، لذا این رشد های اخیر را می توان منطقی تلقی کرد و این که هنوز این رشد در ابتدای راه خود قرار دارد.

وی در برابر این سوال که چرا رشد بازار فقط تا فروردین ماه ادامه پیدا خواهد کرد، پاسخ داد: در آن زمان فضای شفاف تری را از اقتصاد و آثار برداشته شدن تحریم ها می توان در بورس مشاهده کرد،عملکرد سه ماهه سوم شرکت ها نیز مشخص می شود و این که چقدر رشد های زمستان در گزارش های 12 ماهه اثر گذار خواهد بود و البته پیش بینی شرکت ها از 12 ماهه 95 چگونه است؟

وی گفت:در حال حاضر مذاکرات پی در پی و فشرده ای در خصوص تعاملات و قراردادهای اقتصادی ناشی از فضای سیاسی ایجاد شده در حال انجام است،اما برآورد قاطبه مدیران و کارشناسان این است که توافق برجام اثر واقعی خود را ظرف سه ماه آینده در اقتصاد ایران خواهد داشت که در این صورت بازار سهام بیشترین تاثیر را از این محل می پذیرد.به تعبیری واضح تر خوش بینی امروز سهامداران در آن روز (سه ماه بعد) به واقع بینی تبدیل خواهد شد.

عضو هیات مدیره بانک اقتصاد نوین با بیان این که رفع تحریم سوئیف تاثیر به سزایی در صنعت بانکداری خواهد داشت،گفت:در شرایط کنونی خوش بینی و اخبار مثبت بازار سرمایه را به جلو می برد،در حالی که از فرودین 94 این اتفاقات و رخدادهای واقعی و در واقع حرکت بخش واقعی اقتصاد است که بازار سهام را به شکل محکم تری به جلو هدایت می کند.وی گفت:در حال حاضر همچنان بنگاه های اقتصادی برای یک جابه جایی مالی ساده باید مثلا به جای یک درصد هزینه 6 برابر آن هزینه کنند و ورود برخی کالاها از کانال چین هزینه های واردات تجهیزات و ماشین آلات را افزایش داده است،حال آن که در پروسه کمتر از 90 روز آینده شرایط به کلی تغییر خواهد کرد.

علی قاسمی ، مدیر عامل تامین سرمایه بانک ملت اما مجموعه عوامل تاثیر گذار بر روند بازار تا ابتدای سال 95 را بر شمرد و افزود:با برداشته شدن تحریم ها یک سری از هزینه هایی که بر شاخه های مختلف اقتصادی و صنایع تحمیل شده بود را کم کرده است.این موارد عمدتا شامل هزینه نقل و انتقال ارز،اجناس و تجهیزات مورد نیاز شرکت ها بوده که در زمان دور زدن تحریم ها متحمل هزینه های زیادی بوده اند.اکنون در صنعت خودرو و صنعت داروسازی روند کنونی می رود تا تاثیرات مثبت خود را نشان دهد. در نظام بانکی برداشته شدن سوئیفت از یکشنبه آینده و عاملیت بانک ها به طور مستقیم برای نقل و انتقال ارزی شرایط متفاوتی را رقم خواهد زد.

در صنعت پالایشگاهی و پتروشیمی تجهیزات مورد نیاز مستقیما از شرکت های تحت لیسانس اروپایی بدون واسطه گری چین وارد خواهد شدکه هزینه های به مراتب کمتری خواهد داشت.خوش بینی به پیش بینی صندوق بین المللی پول برای رشد 4 درصدی اقتصادی ایران در سال 95 و پیش بینی رشد 4.5درصدی این نرخ توسط اکونومیست را نیز نباید نادیده گرفت.با این که نرخ های نهایی منتشر نشده اما در سال 94 احتمال نرخ رشد اقتصادی 1.8 تا 2 درصدی وجود دارد.با تمامی این شرایط و مشکلات قبلی ،جهش خوبی اتفاق افتاده و چشم انداز بازار سرمایه به عنوان دماسنج اقتصادی کشور امیدها به بازار را بیشتر کرده است.

رئیس اداره نظارت بر بازار سازمان بورس هم از ثبت دومین رکورد معاملات سال جاری خبر داد و با اشاره به صبوری ۲ ساله سرمایه گذاران در واکنش به ادعای برخی مبنی بر وجود حباب در بازار و تعدادی از صنایع تاکید کرد:به هیچ وجه خبری از حباب نیست. مسلم پیمانی گفت: در این میان مشاهده تعدادی معدود از فعالان صبحت از تشکیل حباب در بخشی از بازار و برخی صنایع کرده اند اما شواهد و قراین نشان می دهد نه تنها هیچ حبابی در بازار و حتی گروه ها نیست بلکه سرمایه گذاران صبور بعد از دو سال رکود قادر به جبران بخشی از زیان ها شده و مزد حضور پایدار و نگاه بلندمدت را می گیرند.این مقام مسئول تاکید کرد: بنابراین در این شرایط اعلام حبابی شدن بازار و صنایع نادرست است.

علاوه بر چهره های مزبور، چندین و چند مدیر و چهره بازار سرمایه دیگر هم شائبه حبابی بودن رشد بورس را رد کرده اند.

چرا می گوئیم حبابی در کار نیست؟

اما به اعتقاد نگارنده چند دلیل برای حبابی نبودن در روزهای اخیر وجود دارد.در ابتدا بهتر است رایج ترین تعریف از حباب را بدانیم:

چنانچه می دانیم انگیزه حداکثرسازی سود و حداقل سازی زیان در سرمایه گذاری، به عنوان معیارهای اصلی تصمیم گیری و مؤثر تحرک صاحبان سرمایه در بورس نیز مثل هر بازار دیگری مطرح هستند، لیکن در برخی از مواقع، رفتاری رخ می دهد که به هیچ وجه مبتنی بر مبانی اساسی حاکم بر بازار سهام نیست. در این حالت حرکت «دسته جمعی و دفعی» سرمایه گذاران برای خرید یا فروش سهام در بورس می تواند قیمت سهام را بدون هیچ گونه توجیه اقتصادی و منطقی متأثر سازد. این پدیده اصطلاحاً به «حباب قیمتی در بورس» معروف است.

بله تعریف اصلی حباب به غیرمنطقی بودن رشد قیمت ها بر می گردد.در حالی که..

1.رشد قیمت های اخیر بازار سهام ناشی از خوش بینی هاست. برجام امضا شده.ایران با قدرت های مهم جهان به تفاهم رسیده.تحریم های هسته ای لغو شده.توافق شده ایرباس فرانسه به ایران هواپیما بفرستد. روحانی به فرانسه سفر کرده.ایران خودرو با پژو قرارداد مهم مشارکت و سرمایه گذاری امضا کرده است.هتل های تهران پر از سرمایه گذار خارجی است و ده ها خبر مثبت دیگر.حال چطور انتظار داریم که بازار نسبت به آینده خوش بین نباشد.بازار سرمایه این طور حساب و کتاب می کند که قرارداد پژو و ایران خودرو تا سه ماه دیگر عملیاتی می شود پس تاثیرات آن را از همینک در قیمت سهام این خودروساز لحاظ می کند. یا حاصل همکاری مخابرات و همراه اول با کمپانی متعبر «اورنج» به رشد قیمت و صف خرید این دو سهم پرطرفدار این روزها در بورس تهران بدل شده است.

2.زمانی باید نگران رشد حبابی بورس بود که حرکت نقدینگی به سمت سهم های بدون بنیاد رفته باشد.وقتی معدنی ها،ارتباطی ها،بانکی ها،خودرویی ها،تجهیزاتی و حمل و نقلی ها در بازار در حال رشد هستند چرا باید نگران بود.جباب زمانی می توان گفت شکل گرفته که مثل سال 92 مردم در صف خرید سهمی مثل «کفپارس» بنشینند یا کمی قبل تر از آن برای خرید سهام صدرا با زیان انباشته و بدهی بالغ بر 1000 میلیارد تومان صف بکشند!

3.بررسی روندهای تاریخی بورس نشان می دهد که درست در زمانی که مدیران پشت میز نشین نسبت به خرید سهام هشدار می دهند تازه اول راه است،برخی از آن ها شناخت خوبی از موقعیت بورس ندارند.معمولا دو عدد را می توانند در هم ضرب و تقسیم کنند و نه بیشتر.مثلا الان چون سایپا زیان دارد پس قیمت سهمش باید زیر 100 تومان باشد.غافل از این که بازار به سودی که قراردادهای پیش رو برای این خودروساز خواهد داشت فکر می کند.در تابستان 92 هم مکرارا برخی مدیران هشدار دادند که بورس به صورت حبابی در حال رشد است در حالی که بازار بیش از 6 ماه بعد از این اظهار نظرها پیش رفت و حدود 80 درصد دیگر بر رشد خود افزود.اما در دو سال اخیر فقط 30 درصد عقب نشینی کرد بنابراین گوش دادن به حرف اهل فن و نگاه کردن به خرد جمعی در این شرایط بهتر است.

4.بازار سهام در دوسال گذشته 30 درصد به صورت میانگین عقب نشینی داشته است ما در این دوسال مجموعا بیش از 30 درصد تورم داشته ایم،این یعنی بازار سهام 60 درصد عقب تر از دو سال گذشته است،اما در این مدت عقب نشینی ملک در سطح بازار سهام نبوده و حداکثر 15 درصد عقب نشسته است.ارز نیز که حتی در این مدت حدود 20 درصد هم بر نرخش افزوده شده است.حالا چون این بازار 10 درصد از عقب نشینی دو سال گذشته خود را جبران کرده،در چشم برخی ها حباب است!؟

بنابراین در خصوص وضعیت بازار سهام در هفته های گذشته می توان قاطعانه گفت حبابی در کار نیست،اما هیجان چرا.از این رو بهتر است هیجان های خود را کمی منطقی تر کنیم.

^*روزنامه نگار و کارشناس بورس