بیوتروریسم به انتشار عمدی ویروس، باکتری، میکروب و سایر عوامل بیماری زا و نیز سمی که بیماری و مرگ انسان‏ ‌ها، حیوانات و گیاهان را در پی داشته باشد، گفته می شود.

گروه های تروریستی و قدرت های استکباری در طول تاریخ از پیشرفت های علمی و فناورانه برای مقاصد شوم و منفعت طلبانه سوء استفاده کرده اند؛ بیوتروریسم یا جنگ خاموش از جمله سلاح های آنان است که امنیت ملی سایر کشورها و نیز سلامت مردم آن جوامع را به مخاطره می اندازد.

جنگ خاموش

استفاده از میکرو ارگانیسم های بیماری زا با هدف کشتن، آسیب رساندن، ایجاد وحشت یا تهدید کردن دولت ها به منظور برآورده کردن یک هدف یا تن دادن به یک خواسته سیاسی یا اجتماعی، قدمت طولانی دارد. استفاده از سموم جانوری یا گیاهی برای سمی کردن سر تیرهای جنگی، استفاده از لاشه حیوانات مرده از طاعون برای شکستن مقاومت داخل قلعه ‏‌ها و آلوده کردن منابع آبی شهرها از نمونه‌ های قدیمی بیوتروریسم است.

البته در هزاره جدید این روند همچنان ادامه دارد و استفاده از سلاح ‏‌ها و فناوری میکروبی مورد توجه گروهک های تروریستی و قدرت های استکباری قرار دارد. برخی معتقدند جنون گاوی که در اروپا آسیب جدی به صادرات گوشت وارد کرد و یا بیماری سارس که ضربه به اقتصاد چین زد، نتیجه بیوتروریسم است.

** ترور

ترور در کلمه به معنی «ترساندن» است و در فرهنگ سیاسی جهان عبارت است از هرگونه اقدام خصمانه و مخفیانه علیه فرد یا افراد در حوزه‌ ای محدود و یا گسترده که با اهداف اقتصادی، کشاورزی و صنعتی، ایجاد ارعاب و یا باج‌خواهی صورت می گیرد.

در فرهنگ سیاسی، ترور از ریشه لاتین terror به معنای ترس و وحشت گرفته شده است و به رفتار و اعمال فرد یا گروهی اطلاق می‌شود که از راه ایجاد ترس، وحشت و با استفاده از زور می‏‌ خواهند به هدف برسند.

**بیوتروریسم

هرگونه اقدام برنامه ریزی شده که به طور مستقیم یا غیرمستقیم سلامت فردی و بهداشت عمومی شهروندان یک جامعه را در درازمدت و یا کوتاه مدت از طریق تهدید امنیت جسمی، غذایی و زیست محیطی آن جامعه به خطر اندازد، بیوتروریسم (Bioterrorism) نام دارد.

در این نوع نگاه به بیوتروریسم، دیگر صرف باکتری ها و ویروس ها نیستند که عامل حمله بیوتروریستی و تهدید تلقی می شوند، بلکه از لوازم آرایشی آلوده و ارزان قیمت گرفته تا داروهای ناشناخته ای که با بهای کم و تبلیغات وسیع ماهواره ای در اختیار مردم کشورهای جهان سوم قرار می گیرند و همچنین غذاهای حاصل از مهندسی ژنتیک وارداتی و تایید نشده، شامل آن می شوند.

** بیوتروریسم غذایی

سازمان جهانی بهداشت، بیوتروریسم غذایی را یک عملکرد یا تهدید آلودگی عمدی غذا تعریف می کند که با مصرف عوامل شیمیایی، رادیو هسته ای و بیولوژیکی توسط انسان موجب ایجاد صدمات و مرگ در جمعیت انسانی می شود.

در واقع انتقال میکروارگانیسم های بیماری زا از طریق مواد غذایی و آب یکی از موضوعاتی است که امروزه مورد توجه قرار گرفته و از آن به عنوان بیوتروریسم غذایی یاد می شود.

این نوع تروریسم، راهی برای ورود میکروارگانیسم های بیماری زا جهت ایجاد عفونت یا مسمومیت های مزمن در زنجیره غذایی است که سلامت زنجیره غذایی را تهدید می کند.

**بیوتروریسم غذایی، تهدیدی جدی علیه سلامت زنجیره غذایی

عضو کمیته پدافندغیرعامل زیستی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اینکه برخی کشورها از انواع و اقسام میکروارگانیسم ها یا متابولیت های میکروبی برای رسیدن به اهداف خود استفاده می کنند، گفت: در شرایط حاضر علم ژنتیک پیشرفت های فراوانی کرده و به همین دلیل حملات بیولوژیکی دارای پیچیدگی خاصی شده است.

دکتر رسول کدخدایی محدوده زنجیره غذایی را بسیار گسترده و از دامداری ها، مزارع تا سفره های غذای مردم دانست و اظهار کرد: زنجیره غذایی یکی از حوزه های بی دفاع و بسیار آسیب پذیر در برابر هرگونه حمله بیولوژیکی است.

وی با اشاره به این که با بهره گیری از مهندسی ژنتیک بسیاری از باکتری ها و عوامل بیولوژیک را پس از بیماری زا کردن وارد زنجیره غذایی می کنند، گفت: میزان مسمومیت گونه های جدید میکروارگانیسم ها به مراتب از گونه های وحشی اولیه آنها بیشتر است.

عضو کمیته پدافند غیرعامل زیستی وزارت علوم با تاکید بر کاهش بهره وری هوشی و ایجاد بیماری های مزمن مانند کاهش باروری، کم خونی را از جمله اهداف بهره گیری از بیوتروریسم غذایی اعلام کرد و گفت: با این گونه اقدامات تدریجی، می توانند کشوری را فلج کنند.

وی افزود: بیوتروریسم غذایی کاملا هوشمندانه و هدفمند بخشی از جامعه را هدف قرار می دهد و پس از شکل گیری حملات، محدوده زیادی از جامعه را تحت پوشش خود درمی آورد.

عضو کمیته پدافند غیرعامل زیستی وزارت علوم، مهمترین اهداف این کار را تشویش اذهان عمومی و به هم ریختن آرامش جامعه هدف اعلام کرد و با تاکید بر لزوم رصد و پالایش مستمر زنجیره غذایی، گفت: هرکشور باید زنجیره غذایی خود را امن نگه دارد تا از حملات بیولوژیکی دشمنان محفوظ باشد و با رصد و پالایش دائمی، می توان از مخاطرات و تهدیدات جلوگیری کرد.

** قابلیت شناسایی حملات بیولوژیکی با تدابیر علمی

وی با اشاره به این که برای شناسایی حملات بیولوژیکی باید توان و ظرفیت مراکز تحقیقاتی و دانشگاه ها را به خدمت گرفت، اظهار کرد: حملات بیولوژیکی قابل شناسایی است اما به شرطی که کاملا علمی با این موضوع برخورد شود.

کدخدایی ادامه داد: دشمن با بهره گیری از آخرین فناوری ها حملات بیولوژیکی در حوزه مواد غذایی را انجام می دهد تا به اهداف خود برسد و اگر کشوری مجهز به آخرین تجهیزات و فناوری ها نباشد، نمی تواند این اقدام را رصد و با آن مقابله کند.

وی با اشاره به ضرورت اطلاع از ماهیت آلاینده های بیولوژیکی که ممکن است وارد زنجیره غذا شود، افزود: باتوجه به این که مواد غذایی از دو طریق قانونی و قاچاق وارد کشورها می شود، ممکن است حملات بیولوژیکی از مبادی غیرقانونی انجام شود.

** نیاز به فعالیت جدی تر پدافند غیرعامل زیستی

وی در بخش دیگری از سخنانش به جوان بودن پدافند غیرعامل زیستی در کشورمان اشاره کرد و گفت: گرچه برنامه خوبی در این زمینه وجود دارد اما هنوز پدافند غیرعامل زیستی در کشور جوان است و نیاز به فعالیت های جدی تری دارد.

کدخدایی گفت: لازم است پدافند غیرعامل کشورمان در حوزه های شش گانه مانند آب، هوا، غذا، محیط زیست، دارو و دام، پیشرفت بیشتری داشته باشد، این بخش نیاز به سرمایه گذاری بیشتر هم دارد. مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی نیز باید نسبت به این موضوع حساس تر شده تا اقدامات جدی تری در این زمینه انجام دهند.

وی کم اطلاعی دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی از فعالیت های پدافند غیرعامل زیستی به خصوص در حوزه غذا را از مشکلات این حوزه برشمرد و گفت: این فرهنگ باید در مراکز تحقیقاتی و پژوهشی نهادینه شود تا آنها دغدغه این موضوع را داشته باشند.

کدخدایی اظهار کرد که سازمان پدافند غیرعامل کشور باید این کار را با برنامه ریزی منسجم و مدون انجام دهد تا موضوع به صورت جدی وارد دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشور شود.

کدخدایی به نقش موثر رسانه ها در این زمینه نیز اشاره کرد و گفت: وظیفه رسانه ها در این زمینه سنگین است و باید در فضای کاملا آرام، به دور از جنجال آفرینی و بدون ایجاد تشویش و اضطراب در جامعه، رسالت اطلاع رسانی خود را به موقع انجام دهند.

** محصولات تراریخته

عضو هیات علمی پژوهشکده علوم و صنایع غذایی با بیان این که محصولات تراریخته وارداتی می تواند راهی برای حمله بیولوژیکی به کشورها باشد، این محصولات را به عنوان غذاهایی که فرایند ژنتیکی در آن رخ داده است، تعریف کرد.

وی خاطرنشان کرد: در کشورهای اروپایی و آمریکایی فرآوردهای غذایی تراریخته اقبالی ندارد. پروژه فرآورده های تراریخته یا محصولات دستکاری شده ژنتیکی در آمریکا نیز شکست خورده و مردم این کشور هم از آنها استفاده نمی کنند.

عضو کمیته پدافند غیرعامل زیستی وزارت علوم افزود: کشورهای پیشرفته برای اینکه اثرات بد محصولات تراریخته را مورد بررسی دقیق قرار دهند، به راحتی آنها را به کشورهای جهان سوم عرضه می کنند.

** تولید داخلی محصولات تراریخته، راهی برای پیشگیری از بیوتروریسم

در همین حال، رییس انجمن ژنتیک ایران با اشاره به اینکه برای تامین محصولات غذایی نیازمند واردات محصولات کشاورزی هستیم که بخشی از آنها محصولات تراریخته هستند، گفت: ما به توان و ظرفیت محققان خود اعتماد کنیم و باید به سمت تولید محصولات اصلاح شده تراریخته برویم تا دچار هیچ گونه مشکل احتمالی ناشی از محصولات تراریخته وارداتی نشویم.

دکتر محمود تولایی بیوتروریسم غذایی را از لحاظ علمی امکان پذیر خواند و افزود: احتمال سوء استفاده از هر فناوری توسط افراد غیرمتعهد، سودجو و دشمن وجود دارد. در چنین شرایطی، بهتر است که خود مسلط بر فناوری ها شویم و نیازهای کشور را تامین کنیم.

وی با اشاره به اهمیت تسلط بر دانش و فناوری این حوزه به منظور تعیین بایدها و نبایدهای آن، اظهار کرد: با بهره گیری از فناوری های پیشرفته، ناچار نخواهیم بود که از محصولات فناورانه خارجی که احتمال خطر در آنها وجود دارد، استفاده کنیم.

تولایی بیان کرد: راه اطمینان بخش برای ما این است که از محققان و دانشمندان ایرانی حمایت و تولید داخلی را تقویت کنیم تا به محصولات مطمئن دست یابیم.

منبع: ایرنا

تماشاخانه