تغییر اقلیم تاثیر بسزایی برروی گونه های گیاهی وجانوری دارد، بنابراعلام اتحادیه 'بین دولتی آب وهوا' و اتحادیه جهانی 'حفاظت از محیط زیست' دما تا سال 2100 بین 1.4 تا 7.5درجه افزایش می یابد که با این حساب زادآوری گونه های گیاهی و جانوری تحت تاثیر شدید تغییر اقلیم قرار خواهد گرفت.

تغییر اقلیم قاتل بی صدای گونه های زیستی

اصغر مبارکی مدیرکل دفتر موزه طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست روز شنبه در نشست خبری با موضوع تاثیر تغییراقلیم بر گونه های گیاهی و جانوری گفت: تغییر اقلیم بر روی گونه ها به مراتب بیشتر از تاثیر برداشت و تخریب زیستگاه ها است.

وی افزود: به عنوان مثال تغییر اقلیم بر روی خزندگان بسیار زیاد است؛ به طور خاص تغییر اقلیم و دمای هوا جنسیت لاک پشت های دریایی را مشخص می کند، زیرا این گونه ها فاقد کروموزم هستند و تعیین جنسیت آنها ژنتیکی نیست بلکه توسط دما انجام می شود.

وی ادامه داد: در واقع دمای هوا نوع جنسیت نوزاد در تخم را مشخص می کند که یک دمای محوری و طبیعی وجود دارد که بر اساس آن 50 درصد تخم ها ماده و 50 درصد نر می شوند، بررسی ها نشان می دهد دمای بین 28 تا 29 درجه جنس نر و دمای بین 30 تا 31 درجه جنس ماده تولید می کند.

مبارکی تاکید کرد: حال تصور کنید یک منطقه تولید مثل لاک پشت ها که سالانه 100 لانه در آن ساخته می شود دمای آن یک تا دو درجه بالا و پایین رود تمام جنسیت لاک پشت ها تحت تاثیر قرار خواهد گرفت و اگر این روند 10 سال ادامه داشته باشد و از یک سایت فقط یک جنس نر یا ماده تولید شود، این تعداد در زمان بلوغ و تخم گذاری با مشکل مواجه می شوند ، مثلا 100 لاک پشت ماده با دو لاک پشت نر و یا برعکس مواجه می شوند.

وی با بیان اینکه این نشان می دهد دما چه تاثیری بر جمعیت لاک پشت ها می تواند داشته باشد گفت: در دنیا 7 گونه لاک پشت وجود دارد که تمام آنها در معرض تهدید قرار دارند.

مبارکی اظهار کرد: تمساح ها هم چنین وضعیتی دارند ، مثلا در دمای 31.5 تا 32.5جنس نر و ماده تولید می شود و در دمای 32.5 فقط نر و 28 تا 31 فقط ماده تولید می شود که اگر دمای آن منطقه یک مرتبه 2 درجه کم و زیاد شود ، وضعیت این گونه ها مبهم خواهد شد و در بسیاری موارد جنین در تخم می میرد.

وی ادامه داد: تناوب جریان های گرمایی در حال افزایش است و این نشان می دهد که تغییر اقلیم چه تاثیری بر روی گونه های مختلف زیستی دارد.

وی افزود: هر چند دیگر به پدیده تغییر اقلیم یک پدیده نوظهور نمی توان گفت و بیش از 2 دهه است که مطرح شده است اما شاید ارتباط آن با تنوع زیستی در کشور ما کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

مدیر کل دفترموزه طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: هر نوع تغییر آب و هوایی تغییر اقلیم نیست، در صورتی که بیش از 10 تا 15 سال با تغییر شرایط آب و هوایی مواجه باشیم به عنوان تغییر اقلیم ثبت می شود، علاوه بر مدت زمان طولانی در عرصه وسیعی نیز باید رخ داده باشد که این موضوع اثرات مستقیم و غیر مستقیم دارد.

وی افزود: پیش بینی اثرات تغییر اقلیم چه مستقیم و چه غیرمستقیم به چالش های علمی جهانی تبدیل شده است و کنش هایی که بین گونه ها و جوامع مختلف گیاهی و جانوری وجود دارد اثرات غیر مستقیم است.

مبارکی به اثرات مستثیم تغییر اقلیم اشاره کرد و گفت: به عنوان مثال زمان تولید مثل گونه های گیاهی و جانوری فرا رسیده است ، دما به عنوان عامل محرکه برای ورود به فصل تولید مثل محسوب می شود حال گار تغییری در روند طبیعی دما ایجاد شود به طور کلی در روند زادآوری جانوران و جوانه زنی گیاهان اختلال ایجاد می شود.

وی افزود: به عنوان مثال وقتی دما در ناحیه ای مثلا تا دو درجه افزایش می یابد این مساله موجب افرایش جمعیت کروکدیل ها می شود و این مساهل موجب افزایش پراکنش آنها می شود ، در نگاه اول خوب است اما به مرور مشکلاتی ایجاد می کند، مثلا باعث می شود کروکدیل ها به زاینده رود برسند این در حالی که مردم آن منطقه به دیدن این حیوانات عادت ندارند و این مساله موجب به هم خوردن اکوسیستم طبیعی منطقه می شود و یا بر عکس این حیوانات در دمای کمتر از 4 درجه می میرند بنابراین اگر دمای منطقه ای کاهش یابد موجب کم شدن این گونه ها می شود.

وی گفت: به عنوان مثال گیاهان در فصل بهار جوانه می زنند اما در چند سال اخیر بارها دیده ایم که درختی در اسفند ماه جوانه زده است که علت آن تغییر دما است.

مبارکی افزود: افزایش دما، تغییر در الگوی بارش، وقایع اقلیمی شدید مانند سیل ، بارندگی ، موج گرمایی شدید، توفان های شدید، دمای زیاد عواملی است که با تغییر اقلیم رخ می دهد و عملا بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری تاب تحمل آنرا ندارند.

وی ادامه داد: امروزه سعی می شود از تغییر دما به عنوان یک شاخص برای تغییر اقلیم استفاده کنند که قابل پیش بینی باشد، این زنجیره اتفاقات و تناوب آن که رخ می دهد پیش بینی می شود در آینده فجایع زیست محیطی زیادی پیش رو داشته باشیم.

مبارکی گفت: مثلا اگر اکنون در سال یک یا دو بار توفان های شدید داریم ممکن است در آینده بیشتر شود که در این صورت طبیعت و زیستمدان در آن دیگر وقتی برای جبران و بازسازی نخواهند داشت.

وی ادامه داد: هرچقدر دما بیشتر شود گونه هایی که در مناطق معتدل زندگی می کنند مجبور می شوند به سمت شمالی تر و مناطق مرتفع تر حرکت کنند و این مساله در طولانی مدت موجب می شود یک گونه ای در یک منطقه منقرض و در منطقه دیگر دیده شود.

مدیر کل دفترموزه طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: به عنوان مثال دوزیستی مانند سمندر لرستانی که گونه ای در خطر انقراض است در برابر این تغییرات آسیب پذیری بیشتری دارد، مثلا از حشره ای تغذیه می کرد که تحمل دمای 28 درجه را داشت بنابراین زمانی که دما به 32 درجه برسد قطعا دیگر تاب نمی آورد و از بین می رود و در این میان سمندر بدون غذا می ماند و در اینجا است که زندگی سمندر وارد مرحله بحرانی می شود.

وی ادامه داد: همچنین تغییر دما موجب می شود برخی از گونه ها برای اینکه این وضعیت را تحمل کنند تغییر رنگ دهند.

مبارکی گفت: همچنین افزایش دما میزان حلالیت اکسیژن در محیط های آبی را کمتر می کند یعنی هرچه آب سردتر باشد میزان اکسیژن موجود در آن بیشتر است برای همین ماهی قزل آلا در آبهای سرد دیده می شود حال اگر آب دو درجه گرمتر شود دامنه پراکنش این ماهی که گونه ای سردآبی است کاهش می یابد.

وی ادامه داد: یا بروز سیل موجب فرسایش خاک می شود و با هر سیل حجم زیادی خاک وارد مثلا یک تالاب می شود و در کوتاه مدت عمق آنرا از دو متر به یک متر کاهش می دهد ، در حالی که در گذشته این سیلاب ها هر 10 تا 15 سال رخ می داد، قطعا بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری موجود در آن تالاب تاب وتحمل این روند را ندارند و با ادامه آن حیاتشان با مشکل مواجه می شود.

وی با بیان اینکه شدت تاثیرات تغییر اقلیم در مناطق ساحلی و دریایی بیشتر است گفت: در صورت ادامه این روند و آمار اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست ( IUCN ) شاید سطح آب دریاها تا یک متر هم افزایش یابد که در این صورت ممکن است تعداد از جزایر خود را از دست بدهیم.

مبارکی به آبسنگ های مرجانی اشاره کرد و افزود: آبسنگ های مرجانی گونه های بسیار حساسی هستند و از سوی دیگر محل تخم گذاری انواع ماهیان، پرورش لاروها و منبع تغذیه ای برای بسیاری از گونه ها هستند که اگر نابود شوند حیات تعداد زیادی گونه های مختلف دریایی نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

وی تاکید کرد: زمانی که این تاثیرات تغییر اقلیم با تاثیرات انسانی همراه می شود شدت تاثیر ویران کننده ای آن بسیار بیشتر می شود.

مبارکی گفت: IUCN در حال انجام پروژه مطالعه آسیب پذیری گونه ها را در راستای تغییر اقلیم است که بر اساس آن تاثیر پذیری گونه ها را به سه عامل در معرض بودن یک گونه، حساسیت گونه و پتانسیل اندک سازگاری مطرح کرده است،در واقع این سه عامل تعیین کننده هستند که یک گونه چقدر می تواند نسبت به تغییر اقلیم آسیب پذیر باشد.

وی ادامه داد: این تحقیق نشان داد مثلا گونه هایی که کمتر شناخته شده اند، پراکنش محدودی دارند و دامنه پراکنش آنها کاهش یافته است در مقابله با تاثیرات تغییر اقلیم دارای چالش های بیشتری هستند، مثلا افعی دم عنکوبتی که گونه اندمیک کشور است بیشتر در معرض تهدیدات تغییر اقلیم خواهد بود.

مبارکی گفت: همچنین با افزایش میزان بارندگی ممکن است ورود منابع غذایی به اکوسیستم آبی بیشتر شود که موجب بروز پدیده پرغذایی می شود و تاثیرات منفی به جا می گذارد که حتی گاهی شاهد بروز شکوفایی جلبکی هستیم.

وی ادامه داد: ادامه این روند نظام هیدرولوژیکی یک تالاب را به هم می ریزد و به مرور موجب خشک شدن آن می شود و این مساله در طولانی مدت عوامل جبران ناپذیری به همراه دارد ، مثلا بادهای 120 روزه در سیستان همیشه بوده اما چند سالی است که موجب مدفون شدن روستاها می شود که این به خشک شدن تالاب هامون و بروز گرد و غبار بر می گردد که بخشی از آن نتیجه تغییر اقلیم است.

مدیر کل دفتر موزه و ذخایر ژنتیک سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اتحادیه بین دولتی آب و هوا تخمین زده است که دما تا سال 2100 بین 2 تا 7.5 درجه افزایش یابد ، همچنین اتحادیه جهانی حفاظت از محیط زیست نیز اعلام کرد تا این سال بین 1.4 تا 5.8 دهم دما افزایش یابد.

وی افزود: بنا بر اعلام اتحادیه جهانی حفاظت از محیط زیست 35 درصد پرندگان، 52 درصد دوزیستان و 71 درصد مرجان ها در شرایطی قرار دارند که به شدت از تغییر اقلیم متاثر هستند، همچنین سطح دریاها از 9 تا 88 سانتیمتر افزایش می یابد.

وی ادامه داد: بر اساس همین پیش بینی ها افزایش بارندگی در مناطق معتدله و جنوب شرق آسیا و احتمال سیل، کاهش بارندگی در آسیای مرکزی، منطقه مدیترانه ، آفریقا ، نیوزلند و بخشی هایی از استرالیا ، شدت تناوب بیشتر در وقایع اقلیمی مانند امواج گرمایی ، توفان ها و گردبادها، آب شدن یخ ها و طغیان بیماری های حاصل از حشرات ناقل مانند مالاریا در پیش خواهیم داشت.

مبارکی تاکید کرد: هرچه تغییرات سریعتر باشد میزان تغییرات در روند زندگی گونه ها هم شدیدتر می شود چون زمان کمتری برای سازگاری دارند.

وی گفت: همچنین اکوسیستم هزاره ارزیابی کرده است که تغییر در پراکنش، افزایش میزان انقراض، تغییر درزمان تولید مثل و تغییر در فصل رشد گیاهان ایجاد خواهد شد.

مبارکی افزود: تاکنون پروژه ای در خصوص تاثیر تغییر اقلیم بر روی گونه های گیاهی و جانوری در کشور انجام نشده است اما معاونت طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست یک سری مطالعات و مدلسازی آن را آغازکرده که بر روی هامون در حال انجام است اما هنوز به پایان نرسیده است.

منبع: ایرنا