باز نشر/ روز جهانی توالت و یک کتاب خوب درباره بهداشت آبریزگاه

 عصر ایران – نوزدهم نوامبر به‌ عنوان «روز جهانی توالت» نام‌گذاری شده و هر سال به همین خاطر دبیر کل سازمان ملل متحد پیام می فرستد و به بهانه این روز مشکلات بهداشتی را یادآور می‌شود.

 در ایران البته برخی از دوستان هنرمند این مناسبت را دست‌مایه طنز و لطیفه و کارتون‌ها و کاریکاتورهایی کرده‌اند و اختصاص یک روز به این نام را به سخره گرفته‌اند.

این سوژه البته از مایه های طنز کم ندارد کما این که کارگردانانی مانند رضا عطاران نیز با این موضوع شوخی کرده اند هر چند که همچون موارد دیگر به افراط کشیده شده است.

  از سوی دیگر در روزهای پایانی هفته کتاب نز قرار داریم  و هر چند تصور می‌شود این دو موضوع هیچ‌گاه نمی توانند در یک گفتار در کنار هم قرار گیرند اما با معرفی کتاب «فرهنگ بهداشت آبریزگاه» تالیف دکتر عبدالحمید حسین نیا و دکتر جلالِ جلال شکوهی می‌خواهیم – شاید برای اولین بار- در یک نوشته واحد هم از کتاب بگوییم و هم از ضرورت توجه به بهداشت آبریزگاه و این دو را نه در مقابل هم که درکنار هم تصویر کنیم.

اهمیت «روز جهانی توالت» را هنگامی درمی‌یابیم که بر بخش‌هایی از پیام «بان کی مون» دبیر کل سازمان ملل تامل کنیم:
           
«- هر سال به دلیل مشکلات بهداشتی بیش از ۸۰۰ هزار کودک در جهان بر اثر اسهال جان خود را از دست می‌دهند.
 
 - امروز در سراسر جهان از هر سه نفر یکی از بهداشت عمومی محروم است. همچنین از بین هر 8 فرد یک نفر به سرویس بهداشتی دسترسی ندارد.[ یعنی نزدیک به یک میلیارد نفر. بله یک میلیارد نفر].
 
- هر سال زندگی بسیاری از کودکان زیر پنج سال به دلیل نبود بهداشت عمومی به خطر می‌افتد و بیش از ۸۰۰ هزارکودک در جهان به دلیل ابتلا به اسهال جان خود را از دست می‌دهند.»

کتاب «فرهنگ و بهداشت آبریزگاه» با نوشته ای از  دکتر محمد علی اسلامی ندوشن آغاز می‌شود که در واقع نقل بخشی ازمقاله استاد در روزنامه اطلاعات در سال 1380 است : « اگر گذارتان به یکی از این موسسات عمومی بیفتد، از وضع آبریزگاه که  در اصطلاح جدید به آن wc  می‌گویند متاثر می شوید. این مکان پنهان، نمایان‌ترین نقطه ای است که قضاوت درباره تمدن یک کشور از انجا آغاز می‌شود.»

 از بخش های جالب دیگر کتاب مقاله‌ای است از دکتر ابوالحسن ضیا ظریفی که در آن از«نهضت دست‌های پاک » در آمریکا خبر می‌دهد و می نویسد: «شستن دست ها بیش از 70 درصد اجتماعات میکروبی را در دست ها کاهش می دهد و در نهضت دست های پاک 500 رسانه آمریکایی هر روز این جمله را منتشر می کردند: دست های خود را بشویید».

جالب این که آبریزگاه در ایران پیش از این «مبال» نام داشته و در افواه و گفتار از کلمه «مستراح» استفاده می شده و  در برخی گویش ها به شکل دیگر تلفظ شده و بعد تر به تاسی از فرهنگ غربی «توالت» خوانده شده اما اکنون مراد از «دست شویی» همان آبریزگاه است که بر اهمیت شستن دست هم تاکید دارد.

از بخش های مفرح و طنزآمیز کتاب داستانی طنز آمیز درباره سفر ناصر الدین شاه به فرنگ و مشاهده توالت های اتوماتیک است. چندی بعد همان میزبان قرار بوده میهمان او شود و شاه دچار این نگرانی می شود که با نبودِ توالت اتوماتیک چه کند و چون کسی از عهده  اجرای این فناوری بر نمی آید چند نفر را مامور می سازد همین کار را به صورت دستی انجام دهند که افتضاحی بزرگ به بار می آورد! [منبع این داستان البته نیامده و بعید است مستند باشد].

شاید در هیچ گفتار دیگری نتوان هم درباره روزجهانی توالت نوشت و اهمیت آن را به رغم ظاهر نه چندان مهم یادآور شد و هم به یک کتاب اشاره کرد که مجموعه ای است از مقالات چند پزشک اهل مطالعه و قلم و خصوصا یگانه پزشکی که انجمن صنفی روزنامه نگاران را مجاب ساخت او را به عضویت خود بپذیرد.

جا دارد دکتر حسین نیا در چاپ های بعدی پیام ها و اطلاعات آماری دبیر کل سازمان ملل را که همه ساله در آستانه 19 نوامبر صادر می شود در فصل جداگانه ای از کتاب بیاورد و  به شوخی های کارگردانانی چون رضا عطاران با موضوع سرویس بهداشتی یا دست شویی هم اشاره کند. اما هم سازمان ملل و هم این کتاب به خاطر بهداشت و سلامت عمومی به این موضوع توجه نشان می دهند.

اگر کتاب را خواندید فصل مربوط به فانتزی «آفتابه» را از دست ندهید. هر چند نویسنده این سطور توضیح درباره ریشه این واژه را کافی نمی داند و معتقد است از دو جزء ( آفتاب + ه) تشکیل نشده بلکه «آب تابه» بوده که به « آفتابه» تبدیل شده است.

باری، غرض این است که تصور انتزاعی خود از کتاب را باید کنار بگذاریم و بدانیم درباره همه موضوعات کاربردی کتابی برای خواندن هست.

_{* این مطلب اول بار سال قبل منتشر شد}