«تاریخ دوبار اتفاق می‌افتد. یک بار به صورت تراژدی و مرتبۀ بعد کمدی». اگر هم اشغال سفارت آمریکا در سال 58 را تراژیک بدانیم آن دو فقرۀ بعد شکل مبتذل‌شده اتفاق به حساب می‌آیند.

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- در طول سال‌های گذشته به قدر کافی دربارۀ آثار و تبعات مثبت و منفی اشغال سفارت آمریکا در 13 آبان 1358 نوشته ام و یکی از موارد هم این بوده که آن اشغال، قبح اشغال سفارتخانه های دیگر را هم ریخته شد.

با این حال واقعیت این است که جنس اشغال سفارت آمریکا در 13 آبان 1358 با دو اشغال دیگر ( سفارت بریتانیا در 8 آذر 1390 و سفارت عربستان سعودی در 12 دی 1394) تفاوت هایی کاملا جدی دارد.

13 آبان 1358- سفارت آمریکا

در این که اصل ورود به حریم سفارتخانۀ یک کشور که فعالیت آن مورد تأیید دستگاه دیپلماسی است در هر سه شبیه است تردیدی نیست اما جفاست اگر تفاوت های سه اشغال را نبینیم ولو تبعات آن گاه یک‌سان باشد خاصه در قطع رابطه با سه کشور ایالات متحده، انگلستان و عربستان. یک مورد البته احیا شد (رابطه با انگلستان).

تفاوت‌ها اما کدام‌هاست؟

1. اشغال سفارت آمریکا یا اصطلاحا «تسخیر لانۀ جاسوسی» در 13 آبان 1358 اتفاق افتاد. در حالی که انقلاب ایران اولین سالگرد پیروزی خود را نیز جشن نگرفته بود و نظام جمهوری اسلامی 8 ماهه بود. هنوز رییس جمهوری و نمایندگان مجلس شورای اسلامی انتخاب نشده بودند و دولت مستقر، موقت بود.

این در حالی است که اشغال سفارت بریتانیا در سال 1390 و دیگری در سال سال 1394 و در حالی که جمهوری اسلامی 30 سالگی را پشت سر گذاشته بود. رفتاری که در هشت ماهگی یک نظام سیاسی انجام می شود کجا و در 30 و 34 سالگی یک حکومت کجا؟

2.در سال 1358 گفتمان چپ در دنیا هژمونی (سیطره) داشت. در حالی که در سال های 90 و 94 خورشیدی گفتمان چپ هژمونی خود را از دست داده بود. در حال حاضر البته سوسیالیسم دموکراتیک دوباره سر بر آورده اما آن گفتمان قبلی سیطره ندارد. به عبارت دیگر اشغال سفارتخانه ها در سال 1979 امری منفور نبود و دست کم توجیه داشت. حال آن که در سال های 90 و 94 خورشیدی مطلقا کاری قابل افتخار به حساب نمی آمد.

3. اشغال سفارت آمریکا در 13 آبان 1358 موضوع اعتراضی مشخص داشت: سفر محمد رضا شاه به آمریکا و در واقع پذیرش او. اشغال سفارت انگلستان اما موضوعات کلی و نه یک مصداق مشخص قابل معامله و مذاکره مطرح کردند. در سال 94 هم علت حمله به سفارت عربستان اعدام شیخ نمر بود که شهروند ایران نبود. با این منطق هم توجیه اشغال اول با دو فقرۀ دیگر کاملا متفاوت است.

4. از واقعۀ 13 آبان 1358 گروه های مختلف و متنوع سیاسی و فرهنگی حتی جبهۀ ملی ایران، نهضت آزادی ایران و کانون نویسندگان ایران حمایت کردند در حالی که از دو واقعۀ دیگر چنین حمایتی صورت نپذیرفت. شگفت آور بود که حتی نهضت آزادی که با 13 آبان دولت را از دست داده بود بیانیه داد و هر چند متن را مهندس سحابی نوشته بود اما به نام نهضت بیانیۀ حمایت صادر شد. جالب تر دبیر کل جبهۀ ملی (دکتر کریم سنجابی) که در مصاحبۀ خود با روزنامۀ اطلاعات در دی 1358 حمایت کرد. اقدامی با این همه حمایت کجا و اشغال هایی که هرگز چنین حمایت هایی در پی نداشت کجا؟

شاید تنها کسانی که حمایت نکردند و موضع خود را در مخالفت به صراحت ابراز کردند مرحوم مهندس بازرگان و مرحوم مهدوی کنی بودند. بقیه این اقدام را مترقیانه می دانستند. جالب این که آقای مهدوی کنی که نماد راست سنتی به حساب می آمد نماز جماعت دانشجویان به امامت موسوی خویینی ها نماد چپ سنتی را واجد اشکال می دانست و می گفت در زمین غصبی نمی توان نماز گزارد.

5. یکی از توجیهات دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، این بود که بیم‌ناک وقوع کودتا بودند و تکرار 28 مرداد 1332. با توجه به ایستگاه سی.آی.ای در سفارت آمریکا بیمی قابل قبول بود. اما آیا در سال 90 و 94 هم بیم کودتا با طراحی انگلستان و عربستان وجود داشت؟

6. در سال 58 هر روز جمعیت انبوهی در مقابل سفارت و در خیابان طالقانی گرد می آمدند و تا پاسی از شب می ماندند و از اقدام دانشجویان، حمایت می کردند. در سال 90 و 94 اما چنین حمایتی صورت نگرفت و بیشتر ابراز انزجار بود و تقبیح این عمل.

سفارت انگلستان- 8 آذر 1390

7. دانشجویان مسلمان پیرو خط امام مرتکب خشونت نشدند. شیشه نشکستند. آتش نزدند اما به تصاویر نگاه کنید. سفارت انگلیس را تخریب کردند و اسناد را به خیابان ریختند. سفارت عربستان را هم آتش زدند. رفتار جدا از خشونت کجا و آتش زدن و شکستن کجا؟

سفارت عربستان سعودی- 12 دی 1394

8. دانشجویان مسلمان پیرو خط امام هویت خود را پنهان نکردند. نام آنان را نمی دانستیم اما سه دانشجوی اصلی – ابراهیم اصغر زاده، محسن میردامادی و حبیب الله بی طرف – کنفرانس خبری تلویزیونی برگزار می کردند و روی خود را نمی پوشاندند. اشغال کنندگان سفارت انگلستان و عربستان اما خود را معرفی نمی کنند و نمی گویند کی هستند و آن یک نفر هم که نامش مطرح شد دیگر آفتابی نمی شود. اقدامی در روشنایی کجا و حرکت هایی در تارکی کجا؟

9. حلقۀ اصلی دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، بعدها بارها مستقیم و غیر مستقیم از مردم رأی گرفتند. اصغر زاده و میردامادی نمایندۀ مجلس شدند و بی طرف وزیر دولتی که رییس آن 20 و 24 میلیون رأی گرفته بود. اشغال کنندگان سفارت عربستان و انگلستان اما کجا معرفی شده یا رأی گرفته اند؟ به جز یک چهرۀ خاص بقیه را کی می شناسد و مردم کجا به آنها رأی داده اند؟ در میان اشغال کنندگان سفارت امریکا چهره های غیر سیاسی هم بودند.

داوود میرباقری می گوید اگر خواب نرفته بود او هم قرار بوده در تیم دانشجویان باشد. یکی سیاست‌مدار شد (اصغر زاده)، یکی روزنامه نگار (عباس عبدی)، سومی مدیر دولتی (ابتکار)، چهارمی کارگردان (میر باقری) و بقیه نیز. اشغال کنندگان سفارت عربستان و انگلستان اما چه جایگاهی دارند به جز تعلقاتی که می دانیم و می شناسیم؟ درست است که افشاگری ها کاری اخلاقی نبود اما اسناد منتشره تکذیب نشد و احسان نراقی با استناد به همین سندها توانست وابستگی کاندیدای یونسکو به آمریکا را ثابت کند و فدریکو مایور را پیروز کند اما از این دو اشغال چه سندی به دست آمد؟ جز این که مدارک مردم را در خیابان ریختند؟

10. اشغال سفارت آمریکا در سطح جهان بازتاب داشت و گروه های چپ و روشن‌فکری دنیا حمایت کردند. از آن دو اشغال اما هیچ گروه مستقلی در دنیا حمایت نکرد.

کوتاه این که اشغال سفارت آمریکا اقدامی پر هزینه بود اما دانشجویان برای سه روز طراحی کرده بودند و شاید مسؤول نوع مدیریت و استمرار قضیه نباشند.

از این رو می توان گفت قیاس اشغال سفارت آمریکا در سال 58 با دو اشغال دیگر در سال های 90 و 94 مع الفارق است.

این جمله را به کارل مارکس نسبت می‌دهند که «تاریخ دوبار اتفاق می‌افتد. یک بار به صورت تراژدی و مرتبۀ بعد کمدی». اگر هم اشغال سفارت آمریکا در سال 58 را تراژدی بدانیم آن دو فقرۀ بعد شکل مبتذل‌شده اتفاق به حساب می‌آیند.