از "روز جهانی کودک" چه می‌دانیم؟

روزجهانی کودک را خود بچه‌ها به وجود آورده‌اند.

به گزارش عصر ایران، در سال ۱۹۸۶ در چنین روزی ۲ تن ازدانش‌آموزان ۹ ساله مدرسه آتاتوری در نیویورک با نگارش نامه‌ای از همه بچه‌های دنیا خواستند که با هم روزی را به صلح اختصاص دهند.

پوستر روزجهانی کودک سال 98 در ایران

در پیام این بچه‌ها که بنیانگذاران روز جهانی کودک شدند، آمده است:

«بزرگترهای ما عقاید ثابتی دارند. آنها ما را دوست دارند چون بچه‌هایشان هستیم اما آیا آنها می‌دانند که چه دنیایی را برای ما بوجود می‌آورند. اگر کمترین اشتباهی در ماشین هسته‌ای آنها رخ دهد ما هرگز شانسی برای رشد نخواهیم یافت. ما امکانی برای رشد و پرورش می‌خواهیم.»

کودکان در روز جهانی کودک می‌خواهند این تضاد را یادآور شوند، که در حالی که سالانه هزینه‌های غیرقابل تصوری صرف تولید انواع سلاح‌های هسته‌ای و غیر هسته‌ای می‌شود، کودکان بسیاری از گرسنگی، عدم امکانات بهداشتی، سوء و تغذیه و ... می‌میرند.

یونیسف اعلام داشته، که تنها با اختصاص ۵ دلار برای هر کودک می‌توان جان ۹۰ درصد از کودکانی را که سالانه می‌میرند نجات داد و برای بهبودی چشمگیر زندگی کودکان جهان‌سوم کافی است که همان مبلغ در یک سال خرج شود و این  مبلغ تنها معادل بودجه ۶ هفته تسلیحاتی جهان است.

کودکان، آسیب پذیرترین گروه در هر جامعه هستند و از هیچ چیز آنان از جمله غذا، پوشاک و نیازهای دیگرشان نباید کاست. عدم توجه به وضعیت کودکان به علت مشکلات اقتصادی و کاستن بودجه‌هایی که شرایط زندگی و حیات کودکان را خدشه‌دار می‌سازد به امید اینکه اقتصاد آینده کشور تامین باشد نه توجیه و بازده اقتصادی دارد و نه حرکتی انسانی محسوب می‌شود.

کودکان خالق زیباترین احساس‌ها و عشق‌ها هستند که پروین اعتصامی شاعر بزرگ ایرانی هم در این احساس شریک است، به طوری که گفتارش را با کودکان از طریق اشعارش بیان کرده‌است به گونه‌ای که در کتاب‌های فارسی مدرسه‌ها، همواره شعر یا اشعاری آزاد دیده می‌شود که کودکان و دانش‌آموز می‌خوانند و به خاطر می‌سپارند. امروز نیز شعر زیبای اشک یتیم این شاعره در کتاب پنجم دبستان هست.

نامگذاری روز جهانی کودک
روز جهانی کودک در سراسر جهان انگیزه‌ای برای توجه به حقوق کودکان است. کشورهای جهان بنا بر سنت و فرهنگ خود، این روز را به گونه‌‌های مختلف برگزار می‌کنند. این روز در ایران 16 مهر جشن گرفته می‌شود.

ایده‌ برگزاری روز جهانی کودک، به «کنفرانس جهانی برای رفاه کودکان» بازمی‌گردد که در ماه اوت سال ۱۹۲۵ در ژنو برگزار شد. در این کنفرانس، نمایندگان ۵۴ کشور گردآمده بودند تا منشوری در دفاع از حقوق کودکان تصویب کنند.

ولی تاریخچه‌ روز جهانی کودک، به‌طور رسمی به سال‌های پس از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. سازمان آمریکایی برای رفاه کودکان، در سال ۱۹۵۲ سازمان ملل متحد را فراخواند تا روزی را به عنوان روز جهانی کودک برگزار کند.

سازمان ملل متحد این پیشنهاد را پذیرفت. در جریان نهمین مجمع عمومی سازمان ملل در تاریخ ۲۱ سپتامبر ۱۹۵۴، این مجمع به صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) ماموریت داد تا یک روز در سال را به مناسبت روز جهانی کودک برگزار کند.

سه هدف عمده

مبتکران برگزاری روز جهانی کودک سه هدف عمده را دنبال می‌کردند: دفاع از حقوق کودکان، تشویق دوستی میان نوجوانان جهان و متعهد کردن دولت‌های جهان برای پشتیبانی از فعالیت‌های یونیسف.

قرار شد هر کشوری، روزی را به این مناسبت اختصاص دهد. خود سازمان ملل این روز را هر سال در تاریخ ۲۰ نوامبر جشن می‌گیرد. اکنون این روز در نزدیک به ۱۵۰ کشور جهان برگزار می‌شود. روز آن با توجه به سنت‌ها و منطقه‌ها متفاوت است.

برای نمونه این روز در کشورهای مصر و تایلند در ماه ژانویه (دی) برگزار می‌شود. ترکیه و مکزیک آن را در ماه آوریل (فروردین) جشن می‌گیرند. ژاپن روز ۵ ماه مه (اردیبهشت) را به عنوان روز کودک تعطیل عمومی اعلام کرده است. کشورهای اسکاندیناوی این روز را در تابستان جشن می‌گیرند.

کشورهای کمونیستی به‌طور سنتی روز کودک را در تاریخ ۱ ژوئیه (خرداد) جشن می‌گرفتند. پس از فروپاشی نظام کمونیستی در اروپای شرقی، چین هنوز این سنت را حفظ کرده است.

روز جهانی کودک درایران
در ایران در سال 1372 جلسه‌ای با حضور نمایندگان وزارت آموزش و پرورش، سازمان بهزیستی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و برخی دیگر از نهادها تشکیل شد که در نهایت ابتدا منجر به انتخاب روز ۹ اکتبر به عنوان روز جهانی کودک می‌شود که در ادامه این تاریخ، به ۸ اکتبر برابر با ۱۶ مهرماه تغییر می‌کند.

تصمیم این گروه به دفتر یونیسف در ایران اطلاع و به عنوان روز جهانی کودک در ایران به رسمیت شناخته می‌شود. در ادامه نیز شورای فرهنگ عمومی این روز را تصویب می‌کند که به تقویم رسمی کشور اضافه می‌شود.

مصوبه‌ی شورای فرهنگی عمومی نیز در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۷۶ و در جلسه‌ی ۴۰۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب این شورا رسید.

بعد از برگزاری جلسه‌هایی، مسوولیت دبیرخانه این ستاد از سال ۱۳۹۳ به عهده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان سپرده می‌شود.

برنامه‌های هفته ملی کودک در سال 1398 روزهای 13 تا 19 مهر در تهران و سراسر کشور از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و با مشارکت سازمان‌ها و نهادهای مختلف برگزار می‌شود.

هنوز کار زیادی در پیش است
از زمانی که برای نخستین بار روز جهانی کودکان برگزار شد، وضعیت کودکان در سراسر جان بهبود یافته است. امروزه ۸۰ درصد کودکان جهان در مقابل بیماری‌هایی چون فلج کودکان، سل، سرخک، دیفتری و کزاز مایه‌کوبی می‌شوند.

مرگ و میر کودکان در سی سال گذشته نصف شده است. شمار کودکانی که امروز به مدرسه می‌روند هرگز چنین بالا نبوده است.

با این همه، هنوز کار زیادی در پیش است. در جهان بیش از دو میلیارد کودک زندگی می‌کنند که تقریبا یک سوم آنان در شرایط فقر شدید رشد می‌کنند. هنوز حدود یک میلیون کودک در جهان پیش از رسیدن به سن پنج‌سالگی، بر اثر بیماری‌هایی علاج‌پذیر چون سرخک و اسهال می‌میرند.

هنوز حدود ۲۵۰ میلیون دختر و پسر ۵ تا ۱۷ ساله در سراسر جهان برای به دست آوردن دستمزدی ناچیز برای گذران زندگی و تامین خانواده به سخت‌ترین کارها مشغول‌اند. بسیاری از این کودکان با مواد شیمیایی خطرناک و ماشین‌آلات سنگین کار می‌کنند. پیکر نحیف آنان توان تحمل بسیاری از بارهای سنگین را ندارد. سازمان بین‌المللی کار از همه  دولت‌های جهان خواسته است فهرستی از کارهای خطرناک تهیه و کار کودکان در آن‌ها را ممنوع کنند.

روز جهانی کودک باید این وظیفه را به دولت‌های جهان یادآوری کند که برای کودکان مستقل از تبار آنان، یک زندگی درخور انسان فراهم کنند. از زمان تصویب پیمان‌نامه‌ حقوق کودکان سازمان ملل در تاریخ ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹، حق تامین نیازهای اساسی کودکان در قوانین بین‌الملل تصریح شده است.

این پیمان‌نامه تصریح می‌کند که کودکان سراسر جهان از حق زندگی، رشد و آموزش و مشارکت در امور اجتماعی برخوردارند و این حقوق باید در سراسر جهان مستقل از تفاوت‌های اجتماعی، فرهنگی، قومی و مذهبی کودکان رعایت شود.

این پیمان‌نامه همه‌ی افراد زیر ۱۸ سال را کودک می‌شمرد و حقوق کودکان را بر چهار اصل کلی «حق رفتار عادلانه»، «اولویت رفاه کودکان»، «حق زندگی و پیشرفت» و «احترام به نظر کودکان» استوار می‌سازد.

بعدها دو الحاقیه به این پیمان‌نامه افزوده شد که شرکت کودکان در درگیری‌های مسلحانه، تجارت کودکان، استفاده‌ی جنسی از کودکان و تصویربرداری جنسی از آنان (پورنوگرافی کودکان) را ممنوع اعلام کرد. این الحاقیه‌ها از سال ۲۰۰۲ ضمانت اجرایی یافت.

پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک
پیمان‌نامه حقوق کودک یک کنوانسیون بین‌المللی است که حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کودکان را بیان می‌کند. دولت‌هایی که این معاهده را امضا کرده‌اند موظف به اجرای آن هستند و شکایت‌های راجع به آن به کمیته حقوق کودک ملل متحد تسلیم می‌شود.

نگاهی گذرا به وضعیت کودکان در ایران
دولت جمهوری اسلامی ایران نیز در سال ۱۳۷۲ به این پیمان نامه پیوست، البته با این شرط که هر گاه مفاد پیمان نامه در هر مورد و در هر زمان با قوانین داخلی ایران و موازین شرع تعارض پیدا کند، دولت ایران ملزم به رعایت آن نباشد.

خشونت علیه کودکان یکی دیگر از پدیده‌هایی است که در ایران رواج دارد و با پیمان‌نامه‌ی حقوق کودک مغایر است. با این‌که قوانین ایران تنبیه بدنی در مدارس را ممنوع کرده‌اند، ولی مدارس از کانون‌های اصلی بروز خشونت علیه کودکان هستند. این خشونت‌ها هم دارای ابعاد فیزیکی هستند و هم ابعاد روحی و کلامی.

گزارش‌های شفاهی و کتبی و تصویری فراوانی حاکی از آن است که رفتاری که در مدارس ایران با دانش‌آموزان می‌شود، با معیارهای جهانی حمایت از حقوق کودک سازگاری ندارد. کارشناسان مسائل آموزشی و جامعه‌شناسان، رواج فرهنگ خشونت در جامعه‌ ایران را از عوامل اصلی دامن زدن به فضای خشونت‌آمیز در مدارس ایران می‌دانند.

یکی دیگر از حقوقی که در پیمان‌نامه‌ سازمان ملل برای کودکان درنظر گرفته شد، حق آموزش است. طبق آمارهای رسمی، ایران در حال حاضر دارای بیش از ۲۴ میلیون دانش‌آموز است. ولی از گسترش فضاهای آموزشی متناسب با این افزایش کمی خبری نیست.

ساختمان بسیاری از مدارس حتا در تهران کهنه و غیرقابل استفاده شده است. کلاس‌ها پر، شاگردان ناآرام و مطالب درسی کهنه و بسیاری از آموزگاران به دلیل دوشغله بودن خسته هستند. امکانات ورزشی و تفریحی برای دانش‌آموزان بسیار اندک است.

یکی دیگر از معضلات بزرگ کودکان در ایران، پدیده‌ی «کودکان خیابانی» است. به گفته‌ی کارشناسان امور آموزشی، با توجه به آمارهای رسمی حدود چهار میلیون کودک در فضای آموزشی نیستند.

در تهران و دیگر شهرهای بزرگ و کوچک کودکانی به چشم می‌خورند که تلاش می‌کنند با فروش کالای خود یا شیشه‌شویی اتومبیل‌ها کاسبی کنند. این کودکان به دلیل کار روزمره و فقر خانوادگی از امکان آموزش در مدارس محروم‌اند. به گفته‌ی کارشناسان، گاهی از این کودکان برای قاچاق مواد مخدر سوء‌استفاده می‌شود.

همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهند که خشونت و آزار در میان کودکان خیابانی بسیار بیشتر است. شمار دقیق کودکان خیابانی در ایران معلوم نیست و نهادهای مسئول نه تنها آمار سازمان‌های غیردولتی را قبول ندارند، بلکه در مورد آمار یکدیگر نیز تردید نشان می‌دهند.

پوستر طراحی شده، دختر و پسر را نشان می‌دهد که در فضایی رویاپردازانه در اتاقشان درون قایقی کاغذی بازی می‌کنند؛ در حالی که اسباب‌بازی‌هایشان در دستانشان است.

این اسباب‌بازی‌ها و عناصر درون پوستر، در کنار استفاده از رنگ‌های شاد و ملایم فضای جذابی را به نمایش گذاشته که حس امید، طراوت و انرژی را به مخاطب القاء و در عین حال بر اهمیت بازی و تخیل‌ در زندگی و آینده کودکان تأکید می‌کند.

شعار «آینده را باید ساخت» از سوی اعضای شورای سیاستگذاری این رویداد به‌عنوان شعار هفته ملی کودک انتخاب شده است تا امید به آینده‌ای روشن را برای کودکان ایران به عنوان نگاهی راهبردی مورد توجه دست‌اندرکاران این حوزه قرار دهد.