نقدی بر سه شب گذشته: از مصاحبه و مشاجره تا مناظره ای ناقص الخلقه

عصرايران - انجام مناظره هاي رو در رو بين کانديداهاي رياست جمهوري، از اختصاصات اين دوره از انتخابات رياست جمهوري است و از اين رو ، يک پديده نوظهور در نظام سياسي ايران به شمار مي رود.
از اين رو ، هر چند وجود نواقص زياد در اين رويکرد جديد طبيعي است ولي انتظار مي رود با نقد منصفانه اين برنامه ها ، در گذر زمان ، سنت مناظرات سياسي در تلويزيون ملي ، پخته تر و جا
افتاده تر شود.
اگر سه مناظره اول - که نيمي از مناظرات پيش بيني شده را شکيل مي دهند - را مورد بررسي قرار دهيم ، مختصراً نقدهاي زير را مي توان بر آنها وارد دانست:

شب اول: مصاحبه به جاي مناظره

مناظره نخست ، بين آقايان مهدي کروبي و محسن رضايي ، در فضايي سرد برگزار شد و از همان بدو امر ، با اجراي ضعيف مجري ، تبديل به يک مصاحبه گرديد و به همين دليل نيز اساساً هيچ چالشي بين کانديداها شکل نگرفت .

در مناظره شب اول ، هر چند کانديداها از برنامه هاي خود براي اداره کشور سخن گفتند ولي تقريباً خبري از نقد برنامه هاي يکديگر نبود و به خصوص کروبي ، برنامه هاي رضايي را مي ستود و مي گفت ما نيز مي خواهيم همين کار را بکنيم ولي با اسمي ديگر(نقل به مضمون).

نکات ديگري نيز درباره مناظره نخست وجود دارد که پيشتر بدان پرداخته ايم (در اينجا) و خوشبختانه بعضي از آنها ، در دو مناظره بعدي مورد توجه واقع شده ، اصلاح گرديدند (مانند آمد و شد افراد خارج از مناظره به صحنه و نيز تکرار حرف هاي طرفين توسط مجري) و لذا بحث را به همين جا ختم مي کنيم.

شب دوم: مشاجره به جاي مناظره

اما دومین شب مناظره ها در حالی آغاز شد که محمود احمدی نژاد ، در همان ابتدای مناظره ، حالت تهاجمی به خود گرفت و نه میرحسین موسوی ، که دو کاندیدای دیگر و دولت های قبل از دولت خودش را مورد حمله قرار داد و مدعی شد که در این میدان مظلوم واقع شده است زیرا هر سه کاندیدا یک طرف و او هم یک طرف واقع شده است.

احمدی نژاد ، همچنین به طرح اتهاماتی علیه کسانی که در مناظره حاضر نبودند و امکان دفاع از خود نداشتند پرداخت و بدین ترتیب ، مناظره ، بیش از آن که گفت و گویی درباره طرفین باشد ، به عرصه ای برای سخن گفتن از دیگران تبدیل شد.
این در حالی است که مجری مناظره ، شب پیش به رضایی و کروبی گفته بود سخن گفتن از غائبین غیر قانونی است ولی در این مناظره ، نه هنگامی که احمدی نژاد از هاشمی و صفایی فراهانی و قبه و ... نام برد ، تذکری داد و نه هنگامی که موسوی از کردان و محصولی سخن گفت.

البته برخی مسائل نیز درباره طرفین مناظره در این برنامه مطرح شد که عمدتاً بی پاسخ ماند، مانند سوالات احمدی نژاد از میرحسین درباره سیاست خارجی اش، علت عدم نگرانی اش در دولت های قبل و نیز سوالات موسوی از احمدی نژاد راجع به ادعای ربایش احمدی نژاد در سفرهای خارجی  و نامه نگاری های بی پاسخ به مقامات آمریکایی و... .

در آن شب ، هیچ کدام از کاندیداها ، نه میرحسین و نه احمدی نژاد ، حتی یک کلمه هم از برنامه های خود برای اداره کشور نگفتند تا مورد نقد طرف مقابل قرار گیرد، تو گویی هدف از مناظره آن شب ، فقط کتک کاری سیاسی بود و از این رو ، فارغ از تمایلات سیاسی و از یک منظر ملی باید گفت که مناظره آن شب هیچ برنده ای نداشت ؛ هر چند که اگر آن را به جای "مناظره " ، "مشاجره" بنامیم ، شاید بتوانیم به دنبال برنده نیز باشیم.

شب سوم: مناظره ، اما ...

سومین شب مناظره ، بین میرحسین موسوی و محسن رضایی برگزار شد.

در این مناظره ، بر خلاف دو شب گذشته ، طرفین به برنامه های خود پرداختند و برنامه های طرف مقابل را نقد کردند. مثلاً میرحسین ،طرح مناطق اقتصادی را برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور مطرح کرد و رضایی ، آن را نقد کرد و فدرالیسم اقتصادی مد نظر خود را طرح بهتری دانست.

یا رضایی از دولت در سایه گفت و میرحسین ، آن را مورد انتقاد قرار داد و آن را باعث اخلال در کار دولت دانست مگر این که در حد گروه مشاوران باشد.

همچنین مباحث مهمی درباره اصل 44 که محور اقتصادی کشور در شراط حاضر مطرح شد و طرفین برنامه هالی آتی همدیگر در این خصوص را نیز به نقد کشیدند ؛ از آن جمله میرحسین ، به نهاد سازی برای اجرای این اصل اشاره کرد و رضایی ، مخالفت خود را با تاسیس نهادی جدید برای این منظور اعلام داشت و ... .

در مجموع فضای حاکم بر این مناظره ، از یک سو صریح و بی تعارف بود و از سوی دیگر با حفظ ادب و فرهنگ ایرانی .
به علاوه ، مهم ترین نکته مثبت این مناظره ، برنامه محور بودن آن بود ، چه آن که قرار است رئیس جمهور بعدی بر مبنای برنامه هایش کار کند نه بر اساس دعواهای گذشته.

با این حال ، نکته منفی این مناظره نیز به مجری آن بر می گشت که اداره مناظره را در دست نداشت و این ، محسن رضایی بود که طرح سوال می کرد.

در یک مناظره ، مجری ، نه در قامت مصاحبه کننده ظاهر می شود و نه در حد یک ساعت ، تقلیل وضعیت می دهد بلکه باید در عین حالی که زمان را نگه می دارد تا حقی از کسی ضایع نشود ، در زمان بندی های مناسب ، سرفصل های مناظره را طرح کند و بقیه مباحث را با تعیین سقف زمانی و تقسیم وقت ، به طرفین واگذار کند و پس از انقضای زمان ، سرفصل دیگر را طرح نماید تا درباره آن بحث شود.

این مساله ، متاسفانه در هیچ کدام از مناظره ها رعایت نشد و این ، مناظره کنندگان بودند که بحث را به هر سمتی که می خواستند می کشاندند در حالی که این آزادی عمل می بایست در چارچوب موضوعات طرح شده از سوی مجری - و البته بدون دخالت محتوایی او - صورت بگیرد تا در نهایت یک پکیج جامع از موضوعات مختلف و مواضع کاندیداها و نقدهای آنها ، در اختیار مردم قرار گیرد و امکان مقایسه و قضاوت فراهم آید و الا  با فقدان سرفصل برای مناظره و پراکنده گویی های حاصل از این نقیصه ، هیچ مناظره ای به نتیجه مطلوب نمی رسد و ای بسا ،با مهجور ماندن گزینه اصلح در این برنامه های ناقص الخلقه ، نقض غرض نیز بشود.