تا سال‌ها پیش تنها کشورهای محدودی ازجمله آمریکا، انگلیس و استرالیا به‌دنبال جذب دانشجویان خارجی بودند و بیشترین سهم از این بازار را از آن خود کرده بودند.

روزنامه «فرهیختگان» در ادامه نوشت: به‌دلیل میزان شهریه بالاتری که این دانشجویان با تحصیل در دانشگاه‌های خارجی می‌پردازند، درآمد دانشگاه‌ها از این منبع بسیار رونق یافت، اما مدتی نگذشت که کشورهای دیگر دنیا هم مانند کشورهای آسیایی و اروپایی دست به‌کار شدند و در زمینه تقویت جذب دانشجو از اقصی نقاط جهان، راهکارهای موثری را پیشنهاد و عمل کردند، به‌طوری که درحال‌حاضر حضور دانشجویان بین‌المللی دیگر مرکزیت خاصی ندارد و کشورهای مختلفی در این زمینه فعالیت می‌کنند و به‌نوعی گوی سبقت را از انگلیس و آمریکا ربوده‌اند.

در این میان، شیوع ویروس کرونا، تعطیلی دانشگاه‌های دنیا و بازگشت بسیاری از دانشجویان خارجی به کشورهای خود و آنلاین شدن آموزش‌های دانشگاهی، روند جابه‌جایی این گروه از دانشجویان را کند کرد و برخی دانشگاه‌ها که از نظر درآمد تا حد زیادی به شهریه‌های دانشجویان خارجی وابسته بودند، در یک‌سال گذشته با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند.

در این بین، انگلیس، آمریکا و استرالیا که طی این سال‌ها از نظر جذب دانشجوی خارجی با کاهش روبه‌رو شده‌اند، به‌دنبال راهکارهایی هستند تا بتوانند این بازار را دوباره فعال کنند و در سایه آن، از رکود اقتصادی ایجادشده خارج شوند.

رقابت جهان در جذب دانشجوی خارجی

طی سال‌های اخیر از چهار کشور انگلیسی‌زبان آمریکا، انگلیس، کانادا و استرالیا، سه کشور غیر از کانادا با کاهش رشد در زمینه جذب دانشجویان بین‌المللی روبه‌رو شده‌اند.

سهم بازار دانشجویان بین‌المللی این سه کشور به‌رغم رشدی که در ثبت‌نام دانشگاه‌ها مشاهده می‌شود، طی این سال‌ها با کاهش چشمگیری روبه‌رو بوده، اما کانادا استثناست. رقابت کشورهای غیرانگلیسی زبان به‌ویژه چین و دیگر کشورهای آسیایی و نیز کشورهای اروپایی به‌خصوص آلمان و فرانسه و همچنین روسیه و هلند با این کشورها در جذب دانشجویان بین‌المللی و جابه‌جایی دانشجویان بین کشورهای همسایه از دیگر علل اصلی کاهش تعداد دانشجویان خارجی در آمریکا، انگلیس و استرالیا به‌شمار می‌رود.

سیاست‌های ناکارآمدی که طی سال‌های اخیر در انگلیس و آمریکا پیرامون مساله مهاجرت اتخاذ شده و قضیه خارج شدن انگلیس از اتحادیه اروپا و لغو معاهده برگزیت از دیگر عواملی هستند که باعث شده‌اند میزان ثبت‌نام دانشجویان بین‌المللی در این کشورها با روند نزولی روبه‌رو شود.

در بحبوحه نابسامانی وضعیت مهاجرت دانشجویان خارجی، همه‌گیری کرونا هم مزید بر علت شد و در سال ۲۰۲۰ جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی را با چالشی جدی مواجه کرد، به‌طوری‌که اثرات منفی آن در سال ۲۰۲۱ هم قابل‌لمس است.

اما سوال این است که کشورهای انگلیسی‌زبان آمریکا، انگلیس، استرالیا و کانادا با توجه به عرضه واکسن کرونا و احتمال بازگشت دنیا به روزهای قبل از این ویروس، تکمیل معاهده برگزیت و تعویض دولت آمریکا، برای حفظ و حتی افزایش شمار ثبت‌نام دانشجویان بین‌المللی چه راهکارهایی را در پیش گرفته‌اند و آیا این راهکارها دربرابر افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی و رکورد اقتصادی که بر اعزام دانشجویان طبقه متوسط هم تاثیر می‌گذارد، نتیجه مثبتی در پی خواهد داشت؟

راه‌حل انگلیسی

در یک‌ماه گذشته یعنی در فوریه ۲۰۲۱، جدیدترین استراتژی‌های مرتبط با آموزش بین‌المللی توسط دولت انگلیس اتخاذ شده‌اند که بیش از هرچیز روی بالا بردن درآمد تمرکز دارند، به‌طوری‌که قرار است درآمد حاصل از دانشجویان بین‌المللی تا سال ۲۰۳۰ به ازای هرسال ۴۸ میلیارد دلار افزایش یابد که اصلی‌ترین راهکار رسیدن به این هدف، رشد ثبت‌نام و جذب دانشجوی بین‌المللی در این کشور است.

اساسا این استراتژی بیش از اینکه یک راهکار برای آموزش بین‌الملل باشد، راهکاری برای صادرات آموزش به‌شمار می‌رود. با وجود این و با اجرای چنین رویکردی امید می‌رود که تغییرات مثبت و چشمگیری در جذب بیشتر دانشجو اعمال شود، به‌عنوان مثال دولت انگلیس درنظر دارد کیفیت تجربه زندگی دانشجویان بین‌المللی را در این کشور بالا ببرد. مهم‌تر از همه اینکه یک مسیر جدید برای مهاجرت فارغ‌التحصیلی درنظر گرفته شده تا از این طریق، یافتن شغلی مناسب بعد از فارغ‌التحصیلی برای آنها تسهیل شود تا این دانشجویان بتوانند بعد از اتمام درس در انگلیس مشغول به‌کار و فعالیت شوند.

این ‌انگیزه به‌اندازه‌ای هست که رونق این بخش را افزایش دهد. بخش مدارس، ارائه‌کنندگان زبان انگلیسی و آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای ازجمله مراکزی هستند که به‌خوبی می‌توانند با ارائه این امتیازها فرصت خوبی را برای تحصیل دانشجویان خارجی در این کشور فراهم کنند. در سال ۲۰۱۹ حدود ۰.۵ میلیون دانشجویان بین‌المللی در دانشگاه‌های انگلیس تحصیل می‌کردند که ممکن بود تعدادشان بسیار بیشتر از این باشد، اما سیاست‌های سختگیرانه و محدودیت‌های اعمال‌شده در بخش مهاجرت در سال‌های اخیر، تعداد دانشجویان را کاهش داده‌اند. انتظار می‌رود بخش قابل‌توجهی از رشد پیش‌بینی‌شده در این استراتژی جدید توسط بخش آموزش عالی، به‌ویژه از طریق دانشجویان بین‌المللی ایجاد شود.

اما در این میان، بیشتر تلاش‌های انجام‌شده ازجمله سرمایه‌گذاری در این بخش برعهده دانشگاه‌هاست. دانشگاه‌های انگلیس برای حل این چالش و به‌دلیل وابستگی بیش از حد به دانشجویان بین‌المللی، نیاز به درآمدزایی بین‌المللی دارند. آنها درحال‌حاضر به‌دلیل اثرات مضاعف کرونا و برگزیت، با کاهش ثبت‌نام دانشجویان روبه‌رو شده‌اند. لغو معاهده برگزیت به‌تنهایی بیش از ۵۰ هزار دانشجوی خارجی ورودی به دانشگاه‌های انگلیس را کاهش داده است که بسیاری از آنها را دانشجویان پژوهشی تشکیل داده‌اند و البته این مورد در استراتژی جدید انگلیس لحاظ نشده است. آموزش فراملی فرصت ویژه‌ای را برای رشد و کسب درآمد فراهم می‌کند، اما تمام نشانه‌ها حکایت از رشد آموزش فراملی تا سال ۲۰۱۹ دارد.

اینکه آیا این روند به‌دلیل همه‌گیری کرونا تغییر خواهد کرد یا خیر، هنوز مشخص نیست، اما با توجه به روند کرونا، رشد قابل‌توجه در این حوزه بعید به‌نظر می‌رسد. به‌دلیل ماهیت پیچیده آموزش فراملی، شروع برنامه‌های جدید با توجه به رویکردهای بازاریابی بسیار متفاوتی که از روش‌های جذب دانشجویان بین‌المللی برای دانشگاه‌های داخلی وجود دارد، نیازمند زمانی طولانی است.

شکافی که در رویکرد دولت انگلیس وجود دارد، فقدان اطلاع از اهمیت مشارکت و همکاری‌های دوجانبه است که زیربنای روابط آموزش عالی بین‌المللی را محکم می‌کند، به‌عنوان مثال، توسعه مشارکت تحقیقاتی یا برنامه تبادل دانشجو به‌طور قطع، فعالیت‌های مفید دیگری را هم به‌دنبال دارد که از آن میان می‌توان به تبادلات کارمندان و محققان، کیفیت جدید انتشارات، برنامه‌های آموزشی مشترک و نیز جذب دانشجو اشاره کرد. عدم مشارکت دوجانبه درقالب طرح تورینگ انگلیس برای ترغیب جابه‌جایی دانشجو منعکس می‌شود که تنها در جابه‌جایی خارج از انگلیس مطرح می‌شود.

انتظار می‌رود ‌ این استراتژی جدید انگلیس تا سال ۲۰۳۰ درآمد سالانه‌ای بالغ بر ۴۸ میلیارد دلار را تولید ‌کند، اما دولت انگلیس هیچ‌سرمایه‌گذاری‌ای برای دستیابی به این دستاورد انجام نمی‌دهد، این به‌رغم بازار رقابتی دانشجویان بین‌المللی، بیش از هر زمانی، دیگر کشورها و دانشگاه‌های آنها را درگیر می‌کند. رقبا به‌خوبی می‌دانند که برای پیروزی در کسب سهم این بازار باید در زمینه سرمایه‌گذاری رقابت تنگاتنگی داشته باشند.

نگرانی دیگری که وجود دارد این است که برخی بازارهای کشورها در اولویت قرار دارند و ملاحظات سیاسی را به‌جای محیطی عملیاتی برای بخش آموزش عالی منعکس می‌کنند، به‌عنوان مثال، کم‌اهمیت شدن اتحادیه اروپا و چین در سال ۲۰۲۰- ۲۰۱۹ باعث شد که ۲۵ درصد ثبت‌نام دانشجویان بین‌المللی از چین و ۲۷ درصد نیز از اتحادیه اروپا باشند؛ ثبت‌نام‌ها از هر دوی این کشورها طی سال‌های اخیر رشد داشته است.

۱۰۰ میلیونی‌شدن دانشجویان خارجی در استرالیا

به گزارش universityworldnews، استراتژی تقویت آموزش بین‌المللی استرالیا در سال ۲۰۱۶ آغاز به کار کرد. این کشور هم مانند انگلیس تمرکز اصلی خود را روی صادرات آموزش و تولید درآمد از طریق جذب و مشارکت شمار زیادی از دانشجویان گذاشته است. در استرالیا هم مانند مدل انگلیسی آن، سرمایه‌گذاری خاصی در دانشگاه‌ها برای رونق این بخش انجام نشده و دانشگاه‌ها به تجهیزات و امکانات خودشان سپرده شده‌اند تا بتوانند از این طریق، راه جذب دانشجویان بین‌المللی را تقویت کنند.

با وجود این و با کمک سیاست‌های جدید مهاجرت، بخش آموزش عالی استرالیا موفق بوده و ثبت‌نام بین‌المللی در سال‌های اخیر به‌طور سالانه با ۱۳درصد رشد مواجه بوده است؛ به‌طوری که شمار دانشجویان بین‌المللی در استرالیا در سال ۲۰۱۹ حدود ۴۴۰هزار نفر بوده است.

اما درحال حاضر، اضافه شدن معضل کرونا و روابط تیره و تاری که این کشور با چینی‌ها پیدا کرده، این رشد معکوس شده و درحال ریزش است. اهداف تعیین‌شده در استرالیا هم به‌گونه‌ای اتخاذ شده که قرار است تا سال ۲۰۲۵، شمار دانشجویان بین‌المللی در این کشور به بیش از ۱۰۰میلیون نفر برسد. دوره‌های عملی کوتاه، دوره‌های رسمی با ارائه گواهینامه که معمولا از سوی کسب‌وکارها، مراکز آموزش‌های حرفه‌ای دولتی و خصوصی، مدارس زبان انگلیسی و ارائه‌کنندگان آموزش عالی ازجمله راهکارهایی است که می‌تواند استرالیا را در رسیدن به این هدف کمک کند.

ثبت‌نام‌های خارج از کشور در آموزش عالی درمجموع بیش از ۱۰۰هزار نفر در سال ۲۰۱۹ بوده است که تغییر چندانی هم نشان نمی‌دهد. این کشور در سال‌های گذشته از سیاست اشتغال دانشجویان بین‌المللی برخوردار بوده که به آنها اجازه حضور طولانی‌مدت را بعد از فارغ‌التحصیلی می‌دهد و حتی اجازه کار طولانی‌مدت را هم به آنها می‌دهد که جزو تغییر در برنامه‌های تحصیلی برای استخدام بیشتر در استرالیا به شمار می‌رود.

رشد دانشجویان بین‌المللی در کانادا

برخلاف کشورهای دیگر که وضعیت دانشجویان بین‌المللی خیلی مطلوبی ندارند، کانادا در سال‌های اخیر شاهد رشد تعداد دانشجویان خارجی بوده که می‌توان آن را به دلیل اجرای سیاست‌های مهاجرت و آموزش بین‌المللی مطلوب دانست.

اگرچه، همه‌گیری کرونا جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی را حتی در کانادا هم متوقف کرده است، دولت این کشور سیاست‌های مهاجرت را همچنان فعال نگه داشته است به‌طوری که دانشجویان می‌توانند بعد از فارغ‌التحصیلی مشغول کار شوند و این می‌تواند یکی از قوی‌ترین‌ انگیزه‌های لازم برای جذب بیشتر دانشجو به دانشگاه‌های این کشور باشد که البته می‌تواند چالش‌های زیادی را برای دانشگاه‌ها ایجاد کند، مانند وابستگی بیش از حد به درآمد دانشجویان خارجی و تمرکز زیاد روی دانشگاه‌های شهرهای اصلی و نیز کمبود ظرفیت و خدمات ناکافی.

امید به بهبود وضعیت با سیاست‌های بایدن

در ابتدای همه‌گیری، با توجه به فضای نامطلوب ایجادشده برای دانشجویان از سوی دولت ترامپ از طریق ممنوعیت سفر، دیوارکشی بین آمریکا و مکزیک، جزء محدودیت‌های آموزشی بود که جذب دانشجویان خارجی را با مشکل مواجه می‌کرد.

همه‌گیری کرونا هم به تمام این مشکلات اضافه شد و جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی را متوقف کرد و باعث شد بسیاری از دانشجویان بین‌المللی چه در محل زندگی خود و چه در محل تحصیل و دور از خانه گرفتار شده و منزوی شوند.

نتایج انتخابات و تغییر دولت آمریکا به مرور فضای خوشبینانه‌تری را ایجاد کرد. پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که ۶۷ درصد دانشجویان بین‌المللی مشتاق تحصیل در آمریکا هستند و امیدوارند با سیاست‌های جدید بایدن بتوانند برای ادامه تحصیل وارد این کشور شوند. اما با همه این اوصاف و امیدهایی که وجود دارد، آمریکا شاهد کاهش ۳۳درصدی در شمار دانشجویان بین‌المللی است. در این میان شکافی وجود دارد که باید تغییر از مدل تجاری ناپایدار به سمت یک روش تعاملی بین‌المللی پایدار جذب دانشجو در آمریکا اتفاق بیفتد. تمرکز بیشتر روی افزایش درآمد حاصل از جذب دانشجوی خارجی نه‌تنها اشتباه است بلکه خطرات اقتصادی، اجتماعی و دانشگاهی زیادی دارد. اما سوالی که مدت‌هاست مطرح می‌شود، این است که آیا جذب دانشجویان بین‌المللی می‌تواند دانشگاه‌ها را بعد از اتمام کرونا نجات دهد؟

کارشناسان بر این باورند دانشگاه‌های انگلیسی‌زبان در کوتاه‌مدت هر کاری را برای تامین منابع مالی خود انجام می‌دهند که همین مساله ممکن است در درازمدت به آسیب تبدیل شود. بحران اقتصادی طبقه متوسط در بیشتر کشورهای مبدأ، تنش‌های مداوم ژئوپلیتیک، همه‌گیری‌های جدید احتمالی و تاثیر آب‌وهوا شماری از نگرانی‌هایی است که وجود دارد. بسیاری از دانشگاه‌های پژوهشی و تحقیقاتی با توجه به بودجه قابل‌توجه تحقیقاتی که دریافت می‌کنند، کمترین وابستگی را به درآمدهای شهریه‌ای دانشجویان بین‌المللی دارند. بیشتر دانشگاه‌ها در سطوح بعدی هستند که خیلی در معرض خطر قرار می‌گیرند و با تنوع کمتر منابع مالی، به فکر غلبه بر کاهش درآمد ناشی از دانشجویان بین‌المللی هستند.