عصر ایران – شکل و موقعیت مکانی قاره ها و اقیانوس های سیاره زمین برای ما ثابت به نظر می رسد. اما این فقط به دلیل بسیار کوتاه بودن طول عمر انسان است.
اگر زندگی ما به جای چند دهه، صدها میلیون سال طول می کشید، می توانستیم ادغام و از هم جدا شدن دوباره خشکی های سیاره زمین را شاهد باشیم.
زمین شناسان بر این باورند که هر چند صد میلیون سال، قاره ها با هم ترکیب می شوند و ابرقاره عظیمی را ایجاد می کنند. مشهورترین ابرقاره گذشته به نام پانگهآ شناخته می شود. این ابرقاره حدود 310 میلیون سال قبل شکل گرفت و از حدود 180 میلیون سال قبل تا به امروز فرآیند جدا شدن تکه های آن ادامه دارد.
لایه بیرونی زمین، پوسته جامدی که روی آن راه می رویم، از قطعات شکسته تشکیل شده است. این قطعات، صفحات تکتونیکی، با سرعت چند سانتیمتر در سال به دور سیاره زمین حرکت می کنند. آنها هر چند وقت یکبار به هم رسیده و یک ابرقاره شکل می گیرد و این شرایط چند صد میلیون سال باقی می ماند، پیش از آن که روند تجزیه دوباره آغاز شود. صفحات تکتونیکی سپس پراکنده شده و از یکدیگر دور می شوند تا زمانی که در نهایت در چند صد میلیون سال دیگر دوباره به هم بپیوندند.
پیش بینی می شود که ابرقاره بعدی 200 تا 250 میلیون سال بعد تشکیل خواهد شد. از این رو، ما در میانه راه چرخه پراکنده شدن ابرقاره فعلی هستیم.
چهار سناریو اساسی برای تشکیل ابرقاره بعدی وجود دارد که به نام های نووُپانگهآ (Novopangea)، پانگهآ آلتیما (Pangea Ultima)، اوریکا (Aurica) و آماسیا (Amasia) شناخته می شوند. چگونگی شکل گیری هر یک به سناریوهای مختلفی بستگی دارد، اما در نهایت به نحوه جدا شدن پانگهآ و حرکت فعلی قاره های جهان پیوند خورده است.
در صورت تحقق برخی از این سناریوها می توان از راه زمین بین آسیا و آمریکا رفت و آمد کرد!
اگر فرض کنیم که شرایط امروزی ادامه داشته باشد، به طوری که اقیانوس اطلس همچنان باز شده و اقیانوس آرام بسته شود، سناریویی خواهیم داشت که در آن ابرقاره بعدی در آنتیپُدهای (نقاط متناظر جغرافیایی) پانگهآ شکل می گیرد. قاره آمریکا با قطب جنوب در حال حرکت به سمت شمال برخورد خواهد کرد و سپس با آفریقا-اوراسیا که قبلا به هم برخورد کرده اند، ادغام می شود. ابرقاره ای که شکل می گیرد به نام نووُپانگهآ شناخته می شود.
آهنگ باز شدن اقیانوس اطلس ممکن است کند شود و عملا در آینده بسته شود. دو قوس کوچک فرورانش در اقیانوس اطلس می توانند به طور بالقوه در سراسر سواحل شرقی آمریکا پخش شده و به بازساخت پانگهآ و با به هم پیوستن قاره های آمریکا، اروپا و آفریقا ابرقاره ای به نام پانگهآ آلتیما شکل بگیرد. این ابرقاره جدید توسط ابراقیانوس آرام احاطه خواهد شد.
اگر اقیانوس اطلس مناطق فرورانش جدیدی ایجاد کند، هر دو اقیانوس اطلس و آرام ممکن است بسته شوند. این به معنای آن است که یک حوضه اقیانوسی جدید باید برای جایگزینی آنها شکل بگیرد.
در این سناریو شکاف پان-آسیایی که در حال حاضر در آسیا از غرب هند تا قطب شمال ادامه دارد، برای تشکیل اقیانوسی جدید باز می شود. نتیجه این شرایط شکل گیری ابرقاره اوریکا است. به دلیل حرکت فعلی استرالیا به سمت شمال، این قاره در مرکز ابرقاره جدید قرار خواهد گرفت زیرا آسیای شرقی و آمریکا از هر طرف اقیانوس آرام را می بندند. صفحات اروپایی و آفریقایی پس از بسته شدن اقیانوس اطلس دوباره به قاره آمریکا می پیوندند.
چهارمین سناریو سرنوشت کاملا متفاوتی را برای سیاره زمین به تصویر می کشد. در حال حاضر، تعدادی از صفحات تکتونیکی از جمله آفریقا و استرالیا در حال حرکت به سمت شمال هستند. اعتقاد بر این است که این حرکت از ناهنجاری های به جا مانده از پانگهآ در بخشی به نام گوشته زمین ناشی می شود. به دلیل این حرکت رو به شمال، می توان سناریویی را متصور شد که در آن قاره ها، به جز قطب جنوب، حرکت به سمت شمال را ادامه می دهند. این بدان معنی است که آنها در نهایت در اطراف قطب شمال در ابرقاره ای به نام آماسیا گرد هم می آیند. در این سناریو، هر دو اقیانوس اطلس و آرام عمدتا باز خواهند ماند.
از بین این چهار سناریو، کارشناسان گزینه نووُپانگهآ را محتملترین در نظر می گیرند. این سناریویی بر اساس جهت حرکت فعلی صفحات قاره ای است، در شرایطی که سه سناریو دیگر فرض می کنند که فرایند دیگری وارد بازی می شود.