نهادسازی متضمن توسعه و دانایی/ «مملکت، ملت دانا می خواهد»

عصر ایران، سجاد بهزادی- همیشه در تئوری های حکم رانی و " الیت" های جامعه ایران، این پرسش اساسی وجود داشته است که ما برای عبور از عقب‌ماندگی و رسیدن به توسعه، نیازمند حکمران خوب هستیم و یا جامعه ای دانا؟ سخنی از امیرکبیر نخستین صدراعظم ناصرالدین‌شاه قاجار نیز پیش روی ما است که می گوید "در ابتدا فکر می کردم که مملکت وزیر دانا می‌خواهد، بعد فکر کردم شاید شاه دانا میخواهد، اما اکنون می فهمم ملت دانا می‌خواهد."

به راستی چرا امیرکبیر در آخرین لحظات عمر گهربارخود، به نتیجه و راهکار متفاوتی در مورد اصلاح و پیشرفت یک مملکت رسیده بود و دانایی جامعه را مهم تر و برتر از هر عامل دیگری می دانست؟ آیا ملت دانا، توسعه و اخلاق را در جامعه نهادینه می کند و متضمن رسیدن به یک حکم رانی مطلوب و پایدار می شود؟

نشانه هایی هست که به ما می گوید داشتن یک شعور بالای اجتماعی و برخورداری از یک ملت دانا، الزاما به معنای داشتن حکم رانی مطلوب و رسیدن به توسعه پایدار نیست. ما برای رسیدن به شکوفایی و پیشرفت، باید بتوانیم نهادسازی کنیم و نهادهای توسعه ساز در کشور چنان فراگیر شوند که حتی اگر یک حکم ران نامطلوب هم در راس امور باشد، به کشور و جامعه چندان آسیبی وارد نشود.

این تجربه در برخی کشورهای توسعه یافته به خوبی دیده شده است. به عنوان مثال ترامپ در آمریکا، اگر چه به باور عده ای، اعتقاد چندانی به دمکراسی ، برابری نژادی و تعهدات بین المللی نداشت، اما به دلیل فراگیر بودن نهادها وظرفیت های بزرگ اجتماعی ، سیاسی در کشورآمریکا، ترامپ نتوانست ضربه ای کاری به ساختارهای حکم رانی وارد کند.  

از این رو نهاد سازی مهم ترین اصل توسعه  ودانایی در هر کشور محسوب می شود. ما در طیف اولویت‌های توسعه نیز، سالها با این مفهوم درگیر بودیم که توسعه اقتصادی مقدم است یا توسعه سیاسی. در حالی که نهاد سازی و خلق سیستم های پایدار مهم ترین اصل توسعه است و در نهایت انسان هایی دانا تر و باهوش تر در دل این مدل زائیده خواهد شد.

یک استاد دانشگاه شهید بهشتی، سیستم‌سازی و نهادسازی را فونداسیون ساختمان توسعه می داند و مثلا دمکراسی را طبقه چهارم آن. از طرفی عجم‌اوغلو، اقتصاددان معاصر نیز، اصول حکمرانی خوب را به‌طور خلاصه، حاکمیت "قواعد همه‌شمول" یا "نهادهای فراگیر" می‌داند.

امروز نهادسازی و نهادباوری در جامعه ایران با چالش جدی روبرو است. اگر چه نهادها و سیستم ها ذاتا به خلق ثروت و دانایی جامعه کمک می کنند. اما یک طرف، عده ای نهادسازی عمومی را در تضاد منافع با هسته سخت قدرت در جامعه ایران می دانند و نسبت به توسعه آن بدبین هستند. در این جا باید تاکید کنم؛ وقتی سخن از نهادسازی وسیستم سازی می شود، منظور نهادها و سیستم ها در حوزه عمومی است و نه دولتی.

علیرغم اینکه بستری قانونی برای توسعه نهادهای خصوصی وعمومی در جامعه ایران وجود دارد، اما این ظرفیت به باور عده ای همچنان مسئله ساز است و درد سر های آن را بیش از مزیت آن می دانند، این در حالی است که کارکرد نهادهای دولتی نیز با چالش فراوانی روبروست.

ما برای داشتن جامعه ای توسعه محور و مردمی دانا تر نیازمند تقویت نهادها، ساختارهایی درست و کار سیستمی هستیم.

نهادها که فراگیر شوند و ساختارها که اصلاح گردند، حکم ران ها هم کم تر خطا می کنند. حکم رانی نامطلوب در تمام دنیا و حتی کشورهای توسعه یافته هم دیده می شود؛ اما قانون، ساختارها، رسانه ها و نظارت نهادهای عمومی در نهایت دست بالا خواهند داشت و اجازه نمی دهند یک کشور از ریل توسعه برای مدت طولانی خارج بماند.

بیشتر بخوانید:

خانه‌ها ویران می‌شوند، اما ملت‌ها نمی‌میرند

دولت ها زیر سایه ملت ها 

مظنون به طبقه متوسط

جامعه ایران و حسرت توسعه 

آتش به جان سرمایه ملی 

اندکی سکوت؛ بگذارید گفت‌وگو شکل بگیرد

اعتراف به اشتباه کافی نیست باید از آن درس بیاموزیم

بحرانِ بازتولید بحران در نسل ها 

جامعه ایران و « درماندگی آموخته شده »

تماشاخانه

هیجان و جنون یکی از پرفرازونشیب‌ترین روزهای خرید / بلک فرایدی یا جمعه سیاه چطور به وجود آمد؟ (فیلم)

شکوه فرش ایرانی دوره صفوی را در اروپا ببینید (فیلم)

فیلم های دیگر