حیوانات، تسبیح‌گوی خداوندند و گاه ارزش‌مند‌تر از صاحب‌شان

    عصر ایران؛ سید مهدی حسینی دورود- نه تنها تهران که برخی دیگر از کلان شهرهای ایران نیز از اواخر پاییز تا نیمه های ماه اول زمستان درگیر پدیده وارونگی و آلودگی هوا می‌شوند.  به همین خاطر در سلسله گفت و گوها با کارشناسان و نخبگان حوزوی با یک روحانی دانشگاهی در این باره گفت و گو کردیم تا نسل جوان نپندارد که روحانیون و امامان جمعه تنها درباره پوشش زنان یا موضوعات سیاسی و از تریبون های رسمی در مقام تایید و توجیه صحبت می کنند و بدانند دیگرانی نیز هستند که به کار علمی  و پژوهشی مشغول‌اند.

حجت الاسلام دکتر مجید رضایی یکی از این چهره هاست و با او درباره محیط زیست گفت و گو کرده ایم: متولد ۱۳۳۹در کازرون که حالا استادیار دپارتمان اقتصاد دانشگاه مفید است و کارشناسی «اقتصاد نظری» (۱۳۷۳) و کارشناسی ارشد «علوم اقتصادی» (۱۳۷۷) را نیز در همین دانشگاه گذرانده‌ است.

  در حوزه هم به تدریس در سطح عالی (‌فقه و اضول مکاسب رسایل حلقات دروس تمهیدیه فقه العقود و ...) و دروس فلسفه (منظومه شواهد نهایه‌) و کلام (‌شرح تجرید‌)  اشتغال دارد.

   آقای رضایی 7 کتاب و بیش از 50 مقاله پژوهشی و ترویجی نوسته و در دانشگاه مفید معاونت آموزشی را هم بر عهده دارد:
  

* محیط زیست چه جایگاهی در شرائط جهانی امروز دارد؟ 

   یکی از مسائل مهم که امروزه ما با آن درگیر هستیم، بحث محیط زیست است. از اواخر قرن نوزدهم و به خصوص قرن بیستم که پدیده‌های مختلفی در جهان صنعتی شکل گرفت، روز به روز توجه به محیط زیست بیشتر شد، به گونه‌ای که امروزه یکی از خط قرمزهای مهم توسعه‌های بشری است و به هیچ وجه انسان نمی‌تواند بدون توجه به حفظ و ارتقاء محیط زیست، اجتناب از تخریب محیط زیست و احیاناً حتی تغییرات در آن، نمی‌تواند به آینده جامعه بشری دل ببندد.

   لذا مسئله محیط زیست باید جزء موارد بسیار اساسی در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی، کارهای تولیدی و گسترش فناوری‌ها و اصولاً در عرصۀ زندگی همه ما انسان‌ها باشد. زمین با اینکه بسیار بزرگ است و الان حدود هشت میلیارد انسان در کنار میلیاردها حیوان و درخت در این زیست‌بوم کنار هم زندگی می‌کنند، این کرۀ زیبای آبی که بی‌نظیر است و هنوز هیچ جایی مشابه آن پیدا نشده است، اگر دچار آسیب‌هایی شود باید فاتحه حیات و زندگی همه موجودات را خواند.

    بنابراین زمین هم مشابه مریخ، زهره، زحل و موارد این چنینی می‌شود که با اینکه منابع فراوانی دارد اما این منابع به گونه‌ای کنار هم قرار نگرفته تا زمینۀ رشد جانور یا گیاه یا موجودی که زیست و رشد می‌کند، ایجاد شود و از حالت یک سرزمین لم‌یزرع، خاک و سنگ خارج گردد. بنابراین محیط زیست، حیات همه ما انسان‌ها است و اهمیت آن فوق‌العاده بالاست. 

   محیط زیست در منابع دینی، قرآن و روایات هم به عنوان مظهر جمال خدای متعال خود را نشان می‌دهد. خداوند برای هدایت انسان‌ها از محیط پیرامونی، برای ما مثال می‌آورد؛ برای یادآوری معاد و اثبات قدرت خود، از تغییر و تحولاتی که در زمین در فصل‌های پاییز، زمستان و بهار رخ می‌دهد، مثال می‌آورد.

   خداوند برای نظم زیبای عالم و ارتباطاتی که موجودات با هم دارند از محیط زیست برای ما مثال می‌آورد و حتی می‌گوید که تمام موجودات تسبیح‌گوی خدا هستند: «إِنْ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبيحَهُم‏». همه این‌ها در یک ارتباط دقیق با خدای متعال قرار گرفته‌ است و او را تسبیح می‌گویند.

   تسبیح یعنی از او هر گونه نقص، زشتی و کمبود را برطرف می‌کنند، او را برتر می‌دانند، حمد و ستایش می‌کنند و خوبی‌های او را بیان می‌کنند. ضمن اینکه خوبی‌ها و زیبایی‌ها را بیان می‌کنند، تنزیه هم می‌کنند؛ یعنی می‌گویند آنچه را که ما می‌گوییم خیلی کم است و ما از این وصف‌هایی که می کنیم، خداوند بسیار بالاست و از هر گونه عیب و نقصی به دور است. همۀ موجودات سمیع و بصیر و باهُش، و از ما نامحرمان خاموش هستند و ما درک آنچه که می‌گذرد را نداریم. 

*وظیفه یا وظائف انسان‌ها در قبال محیط زیستی که خداوند در اختیار ما گذاشته، چیست؟  

   در منابع دینی ما آسمان، زمین، آب، درخت، جانوران، گیاهان، جوی آب‌ها و همه و همه از ریزترین تا بزرگ‌ترین موجودات از آنچه که به چشم ما می‌آیند، همه از زیبایی‌هایی است که خداوند آفریده و این زیبایی‌ها باید اولاً حفظ شوند و تخریب نشود، ثانیاً باید ارتقا پیدا کنند.

   خداوند در زمین جاهایی را سبز قرار داده، جنگل‌هایی ایجاد شده و بیابان‌هایی هم وجود دارد لذا به ما فرموده است: «هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فيها» او شما را از زمین پدید آورد و از شما می‌خواهد که به عمران و آبادی بپردازید. خداوند از ما انسان‌ها می‌خواهد که بقیه زمین‌های بیابانی را شما درخت بکارید، سرسبز کنید و اگر جایی آب ندارد شما حیات برسانید و شما این محیط را برای همه انسان‌ها فراهم کنید.  

   بنابراین حفظ و بهبود محیط زیست، اولاً جزء وظایف اولیه ما انسان‌ها است و ثانیاً این زمین که به تعبیر خداوند متعال «لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْض‏» از آنِ خدا است، ما آن را به امانت گرفتیم و چند روزی در اختیار ما قرار داده ‌است، به همین دلیل باید برای نسل‌های بعد به خوبی منتقل کنیم.  

   پس یک: حفظ و جلوگیری از تخریب محیط زیست، دو: ارتقای وضعیت موجود و سه: محافظت از آن و انتقال صحیح به نسل بعد، از وظائف انسان‌ها است. اینجا مباحث مربوط به عدالت بین نسلی و توسعه پایدار مطرح می‌شود. توسعه پایدار یعنی توسعه باید در چارچوب حفظ و بهبود محیط زیست و عدالت بین نسلی رخ دهد. 

  اگر زمانی تصور بر این بود که می‌توانیم بدون توجه به محیط زیست، رشد اقتصادی داشته باشیم، تولید را افزایش دهیم و میزان درآمدها بالا برود، می‌توانست توسعه‌ای فراهم کند اما این گونه توسعه، پایدار نیست. به همین دلیل توسعه‌ای که در اواخر قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم در کشورهای توسعه‌یافته شکل گرفت، توسعۀ ناپایدار است.

  یعنی استفادۀ بی‌رویه از فناوری‌های مختلف، به صورت عملی آب، منابع و هوای زمین و آنچه که برای زیست انسانی لازم است، را بی‌جهت و بی‌حد و حصر مصرف می‌کند و توسعه به ضد توسعه تبدیل می‌شود.

   برای توسعه پایدار، لازم است از شیوه‌هایی استفاده شود که محیط زیست حفاظت شود، گونه‌های حیوانی و گیاهی از بین نروند، مشکلات تنفسی از طریق هوا ایجاد نشود و آب‌های آلوده در دنیا شکل نگیرد چون شیرآبه‌های زباله‌های صنعتی، اتمی، پزشکی و انواع فاضلاب‌ها، زمین‌های زیادی را از پای درمی‌آورند و آلوده می‌کنند. امروزه آلودگی‌های اتمی و ... وارد اقیانوس‌ها شده، مشکلاتی برای اقیانوس‌ها ایجاد کرده و حدیث مفصل و بحث‌های زیادی دارد که اندیشمندان گفته‌اند. 

   ما درباره حفظ محیط ادبیات غنی داریم. پیامبر اسلام(ص) فرموده که حتی اگر صدای قیامت را شنیدید و قیامت در حال شکل‌گیری است در حالی که در دست‌تان یک نهال است و وقت دارید این نهال را بکارید، کوتاهی نکنید و نهال را بکارید.

   پیامبر(ص) با این عبارت بسیار ارزشمند، برای ما درباره اهمیت بهبود درختکاری، گسترش آن و تزریق حیات به زمین تأکید کرده است. همچنین فرموده است آب‌ها را آلوده نکنید، شرائط زندگی را برای سایر حیوانات فراهم کنید و اجازه دهید موجودات دیگر زندگی کنند چون همه موجودات نزد خدا ارزش و قرب دارند. از پیامبر(ص) نقل شده است مبادا حیوانی که از او استفاده می‌کنید به صورتش بزنید به دلیل اینکه برخی از این حیوانات نزد خدا از صاحبش ارزش‌مندتر هستند چون این حیوان تسبیح خدا می‌کند اما صاحبش اهل تسبیح خدا نیست. 

*در بحث محیط زیست، کشور ما در چه وضعیتی قرار دارد و وظیفه مسئولان چیست؟ 

   هرچند کشور ما توسعه نیافته است و تولیدات زیادی ندارد اما در بخش تولید و مصرف زیاده‌روی می‌کنیم، از فناوری‌های خوب استفاده نمی‌کنیم، از نظر علمی عقب هستیم و ماشین‌هایی که تولید می‌کنیم نامناسب است.

   از طرف دیگر بهترین هوا و زمین‌های ایران که در منطقه دماوند است، تبدیل به دودکده شده است و زمستان که می‌شود مشکلاتی را برای همه مردم ایجاد می‌کند. این مشکلات از طرف خودمان بوده است، انرژی‌یی که استفاده می‌کنیم از گاز ارزان و مجانی است که از دل زمین به دست می‌آوریم.

  هرچند این گاز در ایران فراوان است اما از آن بد استفاده می‌کنیم. همچنین برای مجموعه‌های تولید از شیوه‌هایی استفاده می‌کنیم که با محیط زیست همراهی ندارد و به آن ضربه می‌زند. البته بخش مهم آن به مصرف برمی‌گردد نه به بخش تولید، گرچه بخش تولید هم این نابسمانی را دارد. در این راستا، به شدت باید به فکر گسترش فناوری‌های مناسب با محیط زیست بود، از تصرفات بی‌جا در طبیعت جلوگیری کرد و باید سند صنعت و کشاورزی کشور شکل گیرد، در حالی که هنوز با این همه اندیشمند که توانایی‌های بالایی دارند، اندر خم یک کوچه هستیم و این کارها صورت نگرفته است.  

  امیدواریم در برنامه هفتم، بحث توجه به محیط زست جدی‌تر گرفته شود. بر اساس گزارش‌ها، ایران جزء ده کشور بلاخیز دنیا است و شرائط ساده‌ای ندارد لذا به محیط زیست کشور باید بیشتر توجه شود و نمی‌توانیم در این بخش سهل‌انگاری کنیم بنابراین برخی از شیوه‌های تولید و افرادی که در معدن و ... کار می‌کنند، برای سودآوری نباید امور محیط زیستی را نادیده بگیریم و باید به سند محیط زیست توجه جدی شود.  

  کارشناسان محترم هشدارهایی در این زمینه داده‌اند که ما باید به مسائل کشاورزی، صنعت و خدمات، با آمایش سرزمینی توجه کنیم. سند استراتژی توسعه صنعتی را تنظیم کنیم و بدانیم که می‌خواهیم در چند سال آینده به کجا برسیم. باید جلو سیاست‌های غیر علمی و سیاست‌هایی که گاهی با عجله برای تحقق شعار در محیط‌های انتخاباتی یا سیاسی شکل می‌گیرد، را بگیریم و هرگونه طرح‌های عمرانی که در کشور شکل می‌گیرد حتماً مسئله بسیار مهم آن، محیط زیست باشد. امروزه متأسفانه جاده‌های مختلف کشیده می شود که از محیط جنگلی رد می‌شود. گاهی عبور جاده‌ها از برخی مناطق باعث می‌شود که زمین‌هایی قیمت پیدا کنند و سودهایی در پی داشته باشد. 

* در مسائل دینی علاوه بر توجه به محیط زیست، آیا قاعده و رفتارهایی داریم که به رعایت این امر توصیه کرده باشد؟ 

   بله درباره این موضوع، در مسائل دینی بحث‌های متعددی وجود دارد. از امور عبادی اگر بخواهیم مثال بزنیم به ما گفته‌اند که سعی کنید با کمترین مقدار آب، وضو بگیرید و غسل کنید و مراقب باشید آب را هدر ندهید. بسیار به ما تأکید شده که مبادا درختان را قطع کنید بلکه سعی کنید به درختان اضافه کنید و جز در حالت‌های ضروری نباید به قطع درختان مباردت شود. لذا از این جهت دستوراتی در عبادی‌ترین حالت‌ها به ما داده شده است. علاوه بر این‌‌ها در فقه، قاعده نهی از اسراف را داریم.

 
  بارها شنیده‌ایم که اسراف در تولید، مصرف و توزیع بلکه در همه جا کاربرد دارد. در بخش مصرف اگر کالایی تولید شده و باارزش است، آن را از بین نبریم و بریز و بپاش نداشته باشیم. اگر خداوند به ما درختی داده است که میوه تولید می‌کند نباید به گونه‌ای شود که ثمرۀ آن از بین رفته و تبدیل به کود شود بلکه تا جایی که ممکن است از آن استفاده و ذخیره کنیم تا به دیگران برسانیم و کفر نعمت نکنیم. 

  در بخش تولید هم باید به این قاعده توجه کرد. در تولید کالا باید مقداری از کار و سرمایه را ترکیب کرده تا کالا تولید شود و باید با بالاترین بهره‌وری و کمترین هزینه‌، کالا تولید شود و الا منابع را از دست می‌دهیم. وقت زیادی را برای تولید کالا صرف می‌کنیم چون زمان مهمترین منبع تولید است، لذا هزینه‌ها بالا می‌رود و تولیدات با بهره‌وری کم به دست می‌آید و این نوعی اسراف منابع است. در تولید، هوا امری است که برای همه بشر وجود دارد، اگر این هوا را که برای عموم است، برخی از تولید کنندگان آلوده کنند، اسراف می‌کنند و کالای باارزش را به کالای بی‌ارزش تبدیل می کنند؛ نه تنها کالا یعنی هوا را بی‌ارزش می‌کنند بلکه چون هوا جابجا می‌شود به حال ما مضرّ است و به همه ضرر می‌زند.  

   ما آب حیات را به آب سمی تبدیل می‌کنیم و آن را می‌خوریم. چون هوا را استنشاق می‌کنیم و نمی‌توانیم بگوییم هوای آلوده جای دیگری برود و هوای پاک طرف ما بیاید، هوا دائماً بالای سر ما است و ما دائما باید از امکانات موجود به گونه‌ای استفاده کنیم تا اسراف منابع در بخش‌های تولید، توزیع و مصرف نداشته باشیم. 

   بنابراین استفاده بهینه با بهره‌وری بالا از امکاناتی که خداوند متعال به صورت مجانی در اختیار همه انسان‌ها قرار داده، دیکته می‌کند که به گونه‌ای استفاده کنیم که برای خودمان به خوبی استفاده کنیم، نسل بعدی استفاده کند و ایران سبز و خوبی را به نسل‌های بعد منتقل کنیم.

تماشاخانه

قسمت سوم : از کشف نوشیدنی‌های تند رومی‌ها تا قدیمی‌ترین طلسم‌ها در دانمارک (فیلم)

داستان طلسم عجیبی که در آن هفت گربه مرده یک تیم آرژانتینی را بیچاره کرد / ماجرای نفرین هفت گربه چه بود؟ (فیلم)

فیلم های دیگر