۱۶ آبان ۱۴۰۳
به روز شده در: ۱۶ آبان ۱۴۰۳ - ۰۰:۲۵
فیلم بیشتر »»
کد خبر ۹۶۶۳۰۳
تعداد نظرات: ۲۱ نظر
تاریخ انتشار: ۰۷:۱۴ - ۲۵-۰۲-۱۴۰۳
کد ۹۶۶۳۰۳
انتشار: ۰۷:۱۴ - ۲۵-۰۲-۱۴۰۳
به بهانۀ 25 اردیبهشت روز بزرگ‌داشتِ فرزانۀ توس و با نگاهی فراتر از زبان

با فردوسی «ما» شدیم و با شاهنامه «ما» می‌مانیم

با فردوسی «ما» شدیم و با شاهنامه «ما» می‌مانیم
همین دو سه روز قبل از قول «لورنس وانگ» رهبر جدید سنگاپور نوشتیم  که گفته است: «مأموریت من این است که اعجاز هویت جمعی را ادامه دهم.» فردوسی هزار سال قبل مانع زوال هویت جمعی ایرانیان شد.

   عصر ایران؛ مهرداد خدیر- نام‌گذاری 25 اردیبهشت به عنوان روز بزرگ‌داشتِ حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی و پاس‌داشتِ زبان فارسی نشان می‌دهد مهم‌ترین وجه و ویژگی همان گزارۀ مشهور است و این که فردوسی زبان فارسی را زنده کرد و اگر او نبود ما نیز چون مصریان در پی ورود اسلام،به زبان عربی سخن می‌گفتیم و فارسی را فرومی‌گذاشتیم.

   در این گزاره اگرچه واقعیتی نهفته و قیاس نوع مواجهۀ دو تمدن ایران و مصر با اسلام و زبان عربی گواه آن است اما چند واقعیت بزرگ‌تر به عمد یا به سهو نادیده انگاشته شده است:

    نخست این که وقتی شاهنامۀ فردوسی مشتمل بر 60 هزار بیت به زبان فارسی است با کمترین بهره از زبان و فرهنگی دیگر یعنی زبان زنده بوده که به آن سروده.  با این وصف فارسی‌یی بوده آن هم با‌شکوه که فردوسی توانسته چنین کاخی برافرازد که از باد و باران نیابد گزند.

   دکتر محمد دهقانی نویسنده و پژوهش‌گر هم گفته درست‌تر آن است که فردوسی را فرزند برومند زبان فارسی بدانیم نه احیاگر آن چرا که نمرده بود تا او زنده کند کما این که پیش از شاهنامه آثاری چون ترجمۀ تفسیر طبری و ترجمۀ تاریخ طبری (‌در فارسی: بلعمی) نمونه‌های درخشانی از به کارگیری واژگان فارسی‌اند و رودکی در دربار سامانی بر فردوسی حق تقدم دارد.

    همچنین می‌توان از رفیق شفیق خود فردوسی یاد کرد: دقیقی توسی که فردوسی هزار بیت از او را در شاهنامه نقل کرده و گنجانده است. بر همین اساس این گزاره دقیق‌تر است که زبان فارسی، فردوسی را پرورد و پدید آورد و او نیز کاخی بلند با آن ساخت و پرداخت و نهایت این است که می توان حدس زد اگر فردوسی نبود شاید همان گونه که فارسی جای پهلوی را گرفت چه بسا عربی به جای فارسی می نشست ولی این هم باز به معنی مرده بودن زبان فارسی در عهد فردوسی نیست چرا که خون در رگ یکایک واژگان شاهنامه جریان دارد.


دوم: اما اگر ارزش و اهمیت فردوسی و شاهنامه را باید فراتر از زبان جُست، آن امر چیست؟  اگر انسان زنده و فعال و دارای حیات شخصی و اجتماعی را با دو ویژگی حافظه و واکنش بشناسیم، کاری که فردوسی انجام داده بهتر درک می شود.

تنها زبان فارسی در معرض تهدید نبود. بیم محو هویت جمعی و حافظه ایرانیان با ورود قوم و فرهنگ تازه  می‌رفت و فردوسی از این رخداد جلوگیری کرد. شاهنامه هم حافظه و هویت جمعی ایرانیان شد و هم واکنش آنان و با این دو و نه تنها زبان فارسی که بالاترین ابزار کار حکیم بود به تداوم حیات ایران یاری رساند.

فردوسی

   در اهمیت حافظه و واکنش و در مثالی محسوس راننده خودرو را در نظر بگیرید که فراموش کند چگونه باید خودرو را هدایت و از کدام مسیرها عبور کند و چنانچه با خودرو یا عابری رو به رو شد چگونه واکنش نشان دهد. بهترین راننده هم در این حالت از عهده برنمی آید چون انسان یعنی حافظه و واکنش و کاری که فردوسی کرد همین بود: یادآوری حافظه تاریخی ایرانیان و هویت جمعی و واکنش به وضعیت تازه.

    همین دو سه روز قبل از قول «لورنس وانگ» رهبر جدید سنگاپور نوشتیم  که گفته است: «مأموریت من این است که اعجاز هویت جمعی را ادامه دهم.»

   حالا روشن تر شده که می خواهم چه بگویم. فردوسی هزار سال قبل درصدد همین کار برآمد: ادامۀ اعجاز هویت جمعی چرا که در غیاب آن یک ملت، دیگر ملت نیست. مثل آدمی که حافظه خود را از دست داده و دچار آلزایمر شده و در ادامه به زوال عقل می رسد و به  خِرَد سودگی.

   دِمانس در انسان زمانی رخ می دهد که خون رسانی به قدر کافی به مغز نمی رسد و سلول ها دچار آسیب دیدگی یا مرگ می شوند. با یادآوری تاریخ ایران باستان حافظه ها تحریک شد و خون در رگ این پیکره دوید و این کاری بود که فردوسی کرد و البته آن خون همین زبان فارسی است.

    سوم: جدای تقویت حافظه و هویت جمعی و توان واکنش کار دیگری که فردوسی کرده ستایش خرد است و افسون زدایی. شوخی نیست در کار اسطوره سازی و جاهایی افسانه پردازی باشی اما بگویی:

 فریدونِ فرّخ، فرشته نبود
ز مُشک و ز عنبر سرِشته نبود

به داد و دَهِش یافت این نیکویی
تو داد و دهش کن، فریدون تویی!

این دو بیت را اگر هر روز در مدارس ما می‌خواندند امروز همه از بر بودند و وضعیت اخلاقی در جامعۀ مدعی ما تا این حد نازل و منحط نشده بود.

هر چند که شاهد مراجعه به فردوسی و شاهنامه هستیم و دیدیم چگونه امام جمعه‌ای وقتی دانست جنس استدلالات و تهدیدات او در وصف چرایی برخورد با زنان در نسل جدید کارگر نمی افتد برای توجیه ناشیانه سراغ منیژۀ شاهنامه رفت و بیشتر دانستیم در فضای دو قطبی جامعه امروز هویت جمعی ما با فردوسی و شاهنامه شکل می گیرد و زبان مشترک است حتی با جماعتی که نسبتی با شاهنامه و فردوسی ندارند.

 همچنین هنگامی که این گونه به کار اکنون ما می آید نیکوتر می‌توان دریافت که فردوسی هرگز گذشته‌گرا نبوده بلکه در پی احیای هویت جمعی بوده است.

کارلو رووِلی در کتاب بی نظیر «نظم زمان» می‌نویسد:«می‌توانیم جهان را بدون زمان ببینیم. زمان، خود ماییم.ما این فضا هستیم. ما این محوطه‌ای هستیم که آثار حافظه درون اتصالات نورون‌های ما باز کرده است. ما خاطره هستیم. ما دل‌تنگی هستیم و ما در آرزوی آینده‌ای هستیم که نخواهد آمد!»

  با این نگاه فردوسی را نه به زبان فارسی که با «ما» یی که ماییم باید بستاییم. حمید مصدق سروده است: 

  چه کسی می خواهد من و تو ما نشویم؟
  خانه اش ویران باد!
  من اگر ما نشوم، تنهایم
  تو اگر ما نشوی، خویشتنی...

فردوسی به یاد یک ملت آورد که می تواند با یاری حافظه و هویت، «ما» باشد. 

  ما با فردوسی«ما» شدیم و با شاهنامه «ما» می‌مانیم.  آری! هنر بزرگ فردوسی این بود که به یاری زبان فارسی و با احیای هویت و حافظۀ جمعی ما را ما کرد یا ما را ما نگاه داشت....

برچسب ها: شاهنامه ، فردوسی
ارسال به دوستان
انتشار یافته: ۲۱
در انتظار بررسی: ۵۴
غیر قابل انتشار: ۰
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۰۷:۲۳ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
7
22
زبان فارسی شما را هم پرورده با این قلم زیبا....
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۰۷:۳۵ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
5
6
1-شاهنامه حدود 49500 بیت است نه 60 هزار بیت (البته اگر از نسخ معتبر استفاده کنید)
2-دقیقی طوسی هیچگونه رفاقتی با فردوسی نداشت (یا حداقل در شاهنامه چنین اشاره ای نشده)
3-این مصراع "فریدون فرخ فرشته نبود" و مصراع های بعدی، الحاقی است و از فردوسی نیست.
محمدرضا
Iran (Islamic Republic of)
۰۸:۱۳ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
5
19
جناب آقای مهرداد خدیر، سلام علیکم، روز خوش؛
روز ۲۵ اردیبهشت که روز فردوسی از شاعران پرآوازه ی ایران است بر مُلک و ملّت ایران مبارک باد.
در اغلب نوشته های شما نبوغ، استعداد، توانمندی و هنرمندی موج می زند و خواننده را با خود به خاطره ها می برد.
چه لذت بخش و خاطره انگیز ...
بر شما دست مریزاد باد.
تندرست و موفق باشید.
ان شاءالله .
عصر ایران لطف دارید. چون معمولا خود نویسنده این نظرات را منتشر می کند در انتشار این گونه نظرات دچار محظور اخلاقی است. انتشار آن به گونه ای دیگر تعبیر می شود و منتشر نکردن نیز به لحاظ اخلاقی شایددرست نباشد. در هر صورت سپاس گزار. ( کلمۀ محظور هم به همین صورت درست است و شکل رایج: محذور یعنی بر حذر داشته شده و این معنی را نمی رساند)
تاریخ
Iran (Islamic Republic of)
۰۸:۱۴ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
15
21
زبان پارسی، نشانه ای یگانه از خرد ایرانیان است که بر پیرامون آن گرد آمدند و با آوایی رسا "ایرانی" و "پارسی" هوشمند را در دل تاریخ سنگ نبشته کردند برای ابد.
احمدرضا
Iran (Islamic Republic of)
۰۸:۲۴ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
13
20
درود بر زنده نگه دارنده زبان فارسی
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۰۸:۳۴ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
14
19
درود بر عصر ایران که حداقل یاداوری می کند که ما بزرگان این سرزمین را فراموش نکنیم اگر دشمنان این اب و خاک و تورم بگذارد
علی سعادتی
Iran (Islamic Republic of)
۰۸:۴۳ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
37
12
رمز وحدت ما اسلام و مسلمانی است.اتفاقا فردوسی باعث تفرقه ایرانیان است.
عصر ایران فردوسی هم مسلمان بود و شیعه. البته درباره این که شیعه 4 امامی بود یا 12 امامی اختلاف نظر وجود دارد. اما قطعا شیعه 7 امامی و از پیروان اسماعیلیه نبوده
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۰۸:۴۵ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
10
19
چنین گفت فردوسی پاکزاد که رحمت بر آن تربت پاک باد.
ملیکا
Iran (Islamic Republic of)
۰۸:۵۸ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
10
14
فکر می کنید اگر طوسی را توسی بنویسید فارسی می شود.
پس چرا در نسخ پیشین شاهنامه ،طوسی می نوشتند؟
عصر ایران سال هاست که در کلمات غیر عربی و برخی واژه ها مانند طوطی تا جایی که ممکن است حرف ط با ت نوشته می شود که برای نوآموزان هم آسان تر باشد تا در املا (دیکته) دغدغه نداشته باشند با ط است یا با ت. بیمارستان توس هم در تابلوی جدید خود توس را با ت نوشته. کلماتی چون تهران، بلیت، غلتک، اتاق نیز قبلا با ط نوشته می شد و در حال حاضر با ت. اگر معیار نسخ قدیمی باشد حرف اضافه «به» یا «می» را هم می چسباندند. حتی «را» را. مثلا نوشته می شد: انسانرا باجبار میکشاندند. اما حالا می نویسیم انسان را به اجبار می کشاندند. برای این که هر کلمه هویت خود را داشته باشد. تا جایی که ممکن است و اگر کلمه عربی نباشد بهتر است حرف ط را به تبدیل کنیم. در کلمات عربی مشکل هم خانواده داریم و بنا بر این تغییر نمی دهیم مثل طول و مطول و تطویل. خود شما «می شود» و «می نوشتند» را با «می» جدا نوشتید. اگر به نسخ قدیمی علاقه دارید باید «می» را بچسبانید. به جای «نسخ» که جمع مکسر عربی است اگر بنویسید نسخه ها بهتر است. چون با های فارسی جمع بسته شده.
پاسخ ها
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۲:۱۴ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
پاسخ متینی بود با کمی هم طعنه
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۰۹:۲۰ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
11
13
زمانی که فردوسی شاهنامه را نوشت، این قدر عصر ارتباطات نبود که همه بیان شاهنامه بخونند و حافظه جمعیشون تحریک بشه!
عصر ایران دنیا با عصر ارتباطات شروع نمی شود. نقال ها در قهوه خانه ها می خواندند و سینه به سینه منتقل می شد.
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۰:۲۷ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
32
24
اتفاقاً نژادپرستانه ترين و تفرقه افكنانه ترين ديدگاه ها را در همين اشعار فردوسي در شاهنامه ميتوان ديد و هركس و هرنهادي كه در مدح و بزرگداشت فردوسي قلم و قدم ميزند، مستقيماً در راستا ضد اتحاد ملي تلاش كرده است. او جز ايراني كه منظور مشخص و واضحش ايرانيان فارسي زبان است، ديگران را ايراني نميداند و در نتيجه مورد هجمه او در اشعارش بوده است...
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۱:۳۳ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
2
13
بسنده کنم زین جهان گوشه‌ای

به کوشش فراز آورم توشه‌ای...
ناشناس
United Arab Emirates
۱۱:۴۸ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
12
18
بسی رنج بردم در این سال سی
عجم زنده کردم بدین پارسی

شاید منظور ایشان از این بیت آن بوده که زبان و هویت ایرانی در حال اضمحلال وحل شدن در زبان و فرهنگ عربی بوده و با سرایش شاهنامه دوباره زنده کرده است.
رضا ن.
Germany
۱۱:۵۰ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
14
26
واقعا تنها چیزی که تا حدودی هویت ایرانی مان را حفظ کرد همین زبان فارسی مان بوده که غنی بوده و هست!
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۲:۰۷ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
9
21
روحش شاد و یادش همواره گرامی .
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۲:۳۶ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
12
14
نان پدر و شیر مادر حلالت. زبان فارسی پیوند دهنده همه اقوام ایرانی. زنده باد ایران و ایرانی
پاسخ ها
ناشناس
| Iran (Islamic Republic of) |
۱۶:۳۹ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
زبان پارسی تا دوره فردوسی منقرض شده بود زبانی که فردوسی و سایرین به آن سخن گفته و شعر سروده اند زبان دری و تاجیک بود که زبان افغانها و تاجیک ها بوده و ربطی به مردم ممالک محروسه نداشته است.
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۶:۴۸ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
7
7
سایت محترم عصر ایران در جواب یه یکی از نظرات موضوع عربی نبودن کلماتی که ط دارند و تبدیل ط آنها به ت را مطرح کرده اند ، باید به عرض برسانم اول باید فارسی بودن این کلمات را ثابت کرد بعد رفت سراغ تبدیل حرف ، دیگر اینکه مثال اسم طهران را آورده اند خوب می شود اگر برای مثال فارسی بودن و اصل و نسب و معنی و ... همین کلمه تهران را به خواننده ثابت کنند ، دیگر اینکه وقتی در زبان عربی ت هست دیگر برای چه باید آنرا طهران بنویسند که مثلا بعدها آنرا اصلاح کرده و تهران بشود ؟دیگر اینکه تبدیل حروف و مثلا فارسی کردن آنها ربطی به سرهم نویسی و جدا نویسی ندارد ، اصل موضوع تبدیل حروف بر می گردد به برنامه فارسی سازی کلمات که از دوران پهلوی شروع شد و تا الان ادامه دارد. اما اینکه اساسا کسی برای از بین بردن هویت جمعی ایرانیان تلاشی نکرده و به جز نوشته های غیر مستدل کسی به این موضوع اشاره ای نکرده ، الان هم شاهنامه به درد حفظ هویت جمعی نمی خورد ، آنچه به درد می خورد پذیرش هویت متعدد و گوناگون ایرانیان هست .
سیامک
Iran (Islamic Republic of)
۱۸:۴۶ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
2
5
با سلام .به نکته ای بسیار مهم در متن و پاسخ ها نپرداختید : شاهنامه در چند دهه نوشته و تکمیل شد ولی اصول اخلاقی حاکم بر آن هیچ گاه دچار لغزش نشدند . این ویژگی اخلاقی فردوسی کم از اثری که پدید آورد نیست .
غلامرضا
Iran (Islamic Republic of)
۱۸:۵۰ - ۱۴۰۳/۰۲/۲۵
8
11
حکیم ابوالقاسم فردوسی را باید پیامبر زبان فارسی بدانیم و شاهنامه را هم کتاب مرجع فارسی زبانان.
واکنش عارف به یک مصوبه کنکوری النصر با درخشش رونالدو و تالیسکا، العین را در هم کوبید سپاهان انتقام بازی رفت را گرفت؛ پیروزی شیرین مقابل شارجه رازهای لاغری با پیاده‌روی؛ چه زمانی، چگونه و چقدر پیاده‌روی کنیم؟ شگفت‌زدگی آمریکا از اقدام نتانیاهو در اخراج وزیر جنگ اسرائیل بحران عمیق در رژیم اسرائیل؛ نتانیاهو به دنبال برکناری گسترده فرماندهان مسعود شجاعی سکاندار مس رفسنجان شد اختلال در انتخابات آمریکا؛ تهدید بمب‌گذاری در جورجیا و اتهام به روسیه محکومیت ۸۵۰ میلیارد تومانی یک تبعه خارجی به اتهام پولشویی در ایران نتایج انتخابات ایالت فلوریدا امشب اعلام می‌شود بن گویر، وزیر افراط گرای امنیت ملی اسراییل: برکناری گالانت را تبریک می‌گویم؛ با او نمی‌شد به پیروزی رسید نتانیاهو: اعتماد بین من و گالانت از بین رفته بود کمبود پرستار و استفاده از افراد غیرمتخصص؛ چالش‌های جدی در حوزه پرستاری تحقیقات جدید درباره نتانیاهو؛ این بار مسئله امنیتی پیچیده‌تری مطرح است سازمان ملل خواستار کمک فوری کشورها به لبنان شد