واژه خانه

گاهی آزادی با امنیت در تعارض قرار می‌گیرد، یا عدالت با رحمت، یا حقیقت‌طلبی با سودمندی. بررسی فلسفی ارزش‌ها می‌کوشد توضیح دهد چگونه می‌توان این تعارض‌ها را فهمید و در آن‌ها تصمیم گرفت.

ساخت‌گرایی گاهی به نسبیت‌گرایی متهم شده است؛ چون می‌گوید حقیقت ساخته می‌شود، نه کشف. منتقدان می‌پرسند اگر همه چیز ساختنی است، پس چه چیزی درست است؟ آیا هیچ معیار مشترکی باقی می‌ماند؟ طرفداران ساخت‌گرایی معمولاً پاسخ می‌دهند: بله، حقیقت ساخته می‌شود، اما این ساختن قواعد دارد؛ هر ساختی معتبر نیست.

این رویکرد معتقد است الگوهای رفتاری و فرهنگی، برخلاف ظاهرشان که گاهی تصادفی و فردی به نظر می‌رسند، در قالب یک منطق درونی منظم عمل می‌کنند. به بیان دیگر، ساختارها اولویت دارند و افراد یا عناصر درون سیستم تابع آن‌ها هستند.

اپیستمولوژی یا معرفت‌شناسی تعیین می‌کند که «چه کسی» حق تولید دانش دارد و «چه نوع دانشی» معتبر شمرده می‌شود. برای مثال، در معرفت‌شناسی پوزیتیویستی، دانش "علمی" بالاترین مرتبهٔ اعتبار را داشته و دیگر انواع دانش— مثل دانش فلسفی یا عرفانی — بی‌اعتبار شمرده می‌شوند.

در علوم سیاسی، اُنتولوژی به ما کمک می‌کند بفهمیم پدیده‌هایی مانند ملت، هویت، قدرت، یا حتی مفاهیمی مثل امنیت، تا چه حد «واقعی» هستند و تا چه حد «برساخته». برای نمونه، ملت را می‌توان موجودیتی تاریخی–فرهنگی دانست که در طول زمان شکل گرفته؛ یا می‌توان آن را محصول سازوکاری گفتمانی دید که مرزهای «ما» و «دیگران» را می‌سازد.

این پدیده در عصر شبکه‌های اجتماعی به‌شدت افزایش یافته است. افراد با اشتراک‌گذاری مواضع سیاسی، حمایت از جنبش‌ها، یا انتشار پیام‌های اخلاقی، به دنبال نشان دادن خود به عنوان «انسان خوب» هستند و اغلب ارزش واقعی کار یا تغییر اجتماعی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. مثلاً یک کاربر شبکه‌های اجتماعی ممکن است بارها از یک جنبش حمایت کند، اما در عمل هیچ اقدام مؤثری برای کمک به آن انجام ندهد.

پدیدارشناسی می‌خواهد تجربۀ انسانی را به خودی خود، بدون هیچ تحریف و تفسیر بیرونی، در مرکز توجه قرار دهد. ادموند هوسرل، فیلسوف آلمانی، پایه‌گذار این نگرش بود و عقیده داشت برای درک هر چیزی، باید به تجربۀ ذهنی از آن چیز بازگشت و آن را با دقت و بدون پیش‌داوری بررسی کرد.

این مدل اقتصادی علاوه بر اثرات مالی و اقتصادی، تبعات اجتماعی و سیاسی هم دارد. مردم احساس می‌کنند موفقیت به جای شایستگی، بیشتر به دوستی‌ها، خانواده یا رابطه با نخبگان سیاسی وابسته است؛ این امر اعتماد عمومی را کاهش می‌دهد و نارضایتی اجتماعی را افزایش می‌دهد.

این پدیده محدود به فضای دیجیتال نیست. در زندگی واقعی نیز اتاق‌های پژواک شکل می‌گیرند: خانواده‌ها، دوستان، گروه‌های مذهبی یا سیاسی، و حتی محیط‌های کاری می‌توانند به گونه‌ای عمل کنند که انتقادات و دیدگاه‌های مخالف حذف شوند و گروه تنها بازخورد مطلوب خود را بشنود.

این دیدگاه هم معتقد دارد و هم منتقد. حامیان می‌گویند نسبی‌گرایی اخلاقی ابزاری برای احترام به تنوع فرهنگی و جلوگیری از تحمیل ارزش‌های یک گروه بر گروه دیگر است. اما منتقدان هشدار می‌دهند که نسبی‌گرایی اخلاقی می‌تواند به بی‌اخلاقی مطلق یا فقدان معیار برای تصمیم‌گیری منجر شود.

حامیان این رویکرد معتقدند که بدون سیاست هویتی، تبعیض‌های ساختاری دیده نمی‌شود. برای آنان، نادیده‌گرفتن هویت در سیاست چیزی شبیه این است که بگوییم «همه برابرند»، اما ساختارها همچنان به نفع برخی و به زیان برخی دیگر عمل می‌کنند.

گسترش ووکیسم یک پیامد مهم داشته است: بالا رفتن حساسیت عمومی نسبت به هر نوع رفتار، کلمه، یا تصویر که می‌توانست توهین‌آمیز باشد. نتیجه چه شد؟ پدیده‌ای به نام Cancel Culture یا "فرهنگ لغو" شکل گرفت.

این اصطلاح از ریشۀ لاتین fides به معنی «ایمان، اعتماد یا باور» و cracy  به معنی «حکومت» شکل گرفته است و به معنای حکومتی است که بر اساس ایمان یا باورهای مذهبی/ایمانی اداره می‌شود.

در دموکراسی، قدرت از مردم سرچشمه می‌گیرد و مشروعیت حکومت با ملاک "رضایت اکثریت مردم" سنجیده می‌شود. اما در ایدئوکراسی، منبع مشروعیت ایده است، نه انسان. ایدئولوژی در جایگاهی مقدس قرار می‌گیرد و مردم موظف‌اند خود را با آن تطبیق دهند. اگر در دموکراسی، دولت باید پاسخ‌گو باشد، در ایدئوکراسی مردم باید توبه‌کار باشند.

نوموکراسی یا حکومت قانون، یک مفهوم بنیادین در سیاست و حقوق است که قدرت را به جای افراد، بر قانون متمرکز می‌کند. از روم باستان تا نظام‌های حقوقی مدرن، نوموکراسی نشان داده است که ثبات، عدالت و پاسخگویی سیاسی بدون چارچوب قانونی ممکن نیست.

برخی مورخان معتقدند نمی‌توان پیدایش دموکراسی آمریکایی را بدون فهم تأثیر کالوینیسم درک کرد. در واقع می‌توان گفت کالوینیسم، پروتستانتیسم اصلاح‌شده‌ای بود که مبنای رشد سرمایه‌داری شد. 

اومانیسم رنسانسی به معنای طرد دین نبود. بسیاری از اومانیست‌ها مسیحی بودند و می‌کوشیدند ایمان را با ارزش‌های انسانی سازگار کنند. اراسموس نمونه‌ای از پرچمداران و بانیان این جریان است که بر اصلاح دینی از طریق آموزش و بازگشت به متون مقدس اولیه تأکید داشت

کنفوسیانیسم در طول تاریخ با بودیسم و تائوئیسم تعامل داشته است. بودیسم بر جنبه‌های روحی و معنوی زندگی تأکید می‌کند، تائوئیسم بر هماهنگی با طبیعت، و کنفوسیانیسم بر اخلاق و نظم اجتماعی تمرکز دارد. این سه سنت گاه به هم افزوده شده‌اند و گاهی به عنوان سه ستون فکری چین مدرن در کنار هم تحلیل می‌شوند.

در سده‌های پایانی قرون وسطی، کلیسای کاتولیک رومی به نهادی عظیم و پرقدرت تبدیل شده بود. پاپ نه‌ تنها در مسائل دینی، بلکه در سیاست اروپا نیز نقش تعیین‌کننده داشت. اما همین تمرکز قدرت، زمینه‌ فساد و نارضایتی گسترده را فراهم می‌کرد.

پدوفیل در واقع شخصی است که به کودکان علاقۀ جنسی دارد. در ادبیات فارسی چنین فردی را "بچه‌باز" یا "شاهدباز" نامیده‌اند اما تفاوت ظریفی در کار است و آن اینکه، بچه‌باز و بویژه شاهدباز به افرادی گفته می‌شد که به پسربچه‌های نابالغ یا تازه‌بالغ میل جنسی داشت، ولی پدوفیل کسی است که به دختربچه‌های نابالغ یا نوبالغ هم میل جنسی دارد.