پاسخ مراجع تقليد درباره طواف در سازه‌هاي جديد مسجدالحرام

جمهوری اسلامی -  حضرات آيات مراجع عظام تقليد، ديدگاه فقهي خود را درباره‌ انجام طواف زائران در سازه‌هاي جديد اطراف كعبه اعلام كردند.
طرح توسعه‌ مسجدالحرام با اضافه شدن سازه‌هاي جديد، نماي قديمي اين مسجد و شرايط طواف كردن را براي زايران تغيير داده است، بعثه‌ مقام معظم رهبري با توجه به ايجاد اين سازه‌هاي جديد در مسجدالحرام، از مراجع تقليد درباره صحت انجام طواف در اين بخش اضافه شده، استفتاء كرده است.
از جمله تغييراتي كه در مسجدالحرام روي داده است و بر مناسك حج برخي افراد نيز تاثير دارد، ايجاد سازه‌اي جديد براي طواف افراد ويلچري است. در سال‌هاي گذشته افراد معذور كه با ويلچر طواف مي‌كردند، معمولا بايد به طبقه‌ دوم مسجدالحرام مي‌رفتند؛ ولي امسال سازه‌اي جديد در حياط مسجدالحرام براي اين گروه درست شده است كه داراي دو طبقه است. طبقه نخست آن كه ارتفاعي حدود سه تا چهار متر دارد و به فتواي همه فقها، طواف در آن صحيح است؛ اما طبقه دوم كه ارتفاعي 13 متري دارد، به گفته برخي مراجع، طواف در آن، براي معذور كافي است، برخي مراجع نيز در اين‌باره احتياط كردند و گفتند: معذور در طبقه دوم طواف كند و نايبي بگيرد كه از طرف ايشان در صحن طواف كند.

متن استفتاء

با توجه به اينكه عمليات تخريب قسمتي از مسجدالحرام و توسعه مطاف در حال انجام است و حدود 3 سال مي‌كشد، براي انجام طواف در اطراف كعبه، سازه‌اي موقت در دو طبقه احداث شده است كه طبقه اول آن با ارتفاعي در حدود نيمه ارتفاع ديوار كعبه و طبقه دوم آن بيش از 13 متر (هم‌سطح بام كعبه يا كمي بالاتر از آن) است كه براي استفاده در موسم حج امسال و دو سال آينده در نظر گرفته شده و نماز طواف اين افراد نيز پشت مقام در طبقات احداثي جديد خوانده مي‌شود. به نظر حضرتعالي طواف و نماز طواف افراد سالم و ناتوان بر روي سازه‌ ياد شده، چه حكمي دارد؟

جوابيه مراجع عظام تقليد

مقام معظم رهبري آيت‌الله خامنه‌اي: در فرض سوال، طواف در طبقه اول صحيح است؛ ولي در طبقه دوم محل اشكال است و براي افراد ناتوان كه ناچار از طواف در طبقه دوم هستند، احتياط اين است كه علاوه‌ بر آن نايب نيز بگيرند.
 
آيت‌الله صافي گلپايگاني: به طور كلي چنانچه طواف در سازه جديد، همسطح يا بالاتر از ديوار كعبه معظمه باشد، طواف صحيح نيست و نايب بايد از طرف معذور در طبقه همكف مسجد طواف را انجام دهد و نماز هم در طبقه همكف پشت مقام خوانده شود.

آيت‌الله سيستاني: اگر سازه جديد از ديوار بام كعبه معظمه كوتاه‌تر است، هر چند از سطح بام كوتاه‌تر نيست، طواف بر آن جايز است و در مورد نماز طواف به تفصيل ياد شده در رساله مناسك عمل شود
.
آيت‌الله موسوي اردبيلي: طواف افراد حتي افراد سالم بر سازه طبقه اول و دوم به شرط اتصال به مطوفين در صحن مسجدالحرام در تمام دوره‌ها صحيح است؛ ولي نماز طواف را احتياطا بايد در صحن مسجد، پشت مقام به‌جا آورند.

آيت‌الله سبحاني: الف؛ اگر جايگاه جديد بر پايين‌تر از سقف كعبه قرار گيرد، مسلما طواف مجزي خواهد بود و در اين قسمت فرقي ميان معذور و غير معذور نيست. ب؛ جايگاه جديد بالاتر از سقف كعبه؛ اما پايين‌تر از ديوار پشت بام كعبه باشد، در اين صورت كساني كه معذورند و امكان طواف در كف مسجد يا طبقه دوم ندارند، براي آن‌ها مجزي است، بلكه مي‌توان گفت براي مطلق زايران حتي افراد مختار نيز كافي است، زيرا عرفا مي‌گويند؛ طاف بالبيت.
ج؛ جايگاهي كه در فضاي بالاتر از پشت بام كعبه باشد، مسلما براي مختار كافي نيست؛ ولي كساني كه نمي‌توانند از سه راه پيشين بهره بگيرند، طبق قاعده ميسور (اصول فقه) كافي خواهد بود.

آيت‌الله شبيري زنجاني: در فرضي كه محدوده شرط نباشد در مناسك م1415 توضيح آن آمده طواف از سازه فلزي چه طبقه اول و چه طبقه دوم حتي براي غير معذورين صحيح و مجزي است. نماز طواف در طبقه اول سازه به شرط آنكه در همان سازه پشت مقام بخواند كافي است؛ اما نماز طواف در طبقه دوم سازه كافي نيست و در صورت ناتواني نايب بگيرد.

آيت‌الله جوادي آملي: طواف و نماز طواف افراد توانا و ناتوان بر روي سازه ياد شده صحيح است، هر چند سطح زمين افضل است.

آيت‌الله وحيد خراساني: به سه شرط طواف از سازه فلزي (چه طبقه اول و چه طبقه دوم) صحيخ است: 1. سازه در محدوده مسجد قديم باشد. 2. بنابر احتياط حائلي نباشد. 3. ارتفاع سازه از ديوار كعبه پايين‌تر باشد و در غير اين صورت، نايب بگيرد و به احتياط واجب خودش در طبقه طواف كند.

آيت‌الله يوسف صانعي: ظاهرا طواف در طبقه فوقاني مسجد الحرام(ولوبالاتر ازمحل جديد الاحداث در مورد سوال) كه طواف فضا و هواي متعلق به بيت باشد،مانند طواف در طبقه پاييني و صحن مسجد الحرم مجزي و صحيح مي‌باشد.چون اسامي و نامهايي همانند مسجد و بيت و مدرسه و رباط، اسامي و اعلامي براي مجموعه از ساختمان و فضا و هواي متعلق به آنها است و محكوم به احكام آنها مي‌باشند.بناء علي هذا، فضاي محاذي با بيت‌الله الحرام و البيت العتيق همانند ديوارها و جدارها و اركان آن، جزء بيت‌الله است وهمان‌طور كه طواف به دور آنها طواف بيت‌الله است، پس طواف فضاي متعلق به بيت‌الله در بالا هم طواف بيت‌الله و مجزي است، و ادعاي اينكه بيت‌الله و يا غير آن از اسامي و اعلام همانندش مثل مسجد و مدرسه نام ساختمان و بنا است، نه اعم از آن و فضاي محاذي متعلق به آنها، ظاهرا ناتمام مي‌باشد كه سيد نالاستاذ الامام خميني‌(س) مفصلا از آن در اصول 1 بحث نموده و همان معناي اعم و قدر جامع را پذيرا شده كه مطابق با تحقيق مي‌باشد و بنابراين مبنا است كه تمام احكام مسجد الحرام و مسجد النبي بر آن دو مسجد اشاره شده به نظر فيقه بزرگوار كاشف الغطا(قدس سره) تاييد مي‌شود كه آن فيقه كم نظير اگر نگوييم بي‌نظير در كشف الغطاء خود در بحث مواقيت فرموده:"الاول: في ان المواقيت باسرها عبارة عما يتساوي الاسماء من تخوم الارض الي عنان السماء فلو احرم من بئراو سطح فيها- راكبا اوماشيا او مضطجعا و في جميع الاحوال - فلا باس به"2، و به نظر مي‌رسد كه اگر آن فقيه بزرگوار راجع به طواف هم بحث نموده و متعرض آن شده بود، قطعا طواف در طبقات فوقاني را نيز مجزي مي‌دانست.

آيت‌الله نوري همداني: طواف در طبقه اول سازه فلزي براي همگان حتا افراد سالم، صحيح و مجزي است و طواف در طبقه دوم نيز تنها براي معذوريني كه با ويلچر طواف مي‌كنند و ارتفاع آن‌ها از يك متر بيشتر نيست، صحيح و مجزي است و نسبت به نماز، به طور كلي در هر جاي مسجدالحرام (همكف، طبقه اول و دوم) خوانده شود، صحيح است، هر چند مستحب موكد خلف مقام است.

آيت‌الله مكارم شيرازي: طواف در طبقه اول سازه موقت، اشكالي ندارد؛ ولي در طبقه دوم هرگاه ثابت شود بالاتر از بام كعبه است، جايز نيست؛ مگر در ضرورت. نماز در طبقه اول، پشت مقام اشكالي ندارد و در طبقه دوم سازه جز در مقام ضرورت جايز نيست.