یک بام و دو هوای چین و پاکستان در چابهار

بعد از گذشت تقریبا 43 سال از زمان طرح جامع تاسیس بندر چابهار، این بندر به دلیل «امضای موافقت‌نامه چابهار» بین سه کشور ایران، افغانستان و هند در اوایل خردادماه، یک بار دیگر مورد توجه محافل اقتصادی و رسانه‌ها قرار گرفت. این موافقت‌نامه که به امضای روسای‌جمهور سه کشور رسیده است، بنا دارد بندر چابهار را به مرکز منطقه‌ای ترانزیت، انرژی و تجارت منطقه تبدیل کند و به این منظور هندی‌ها متعهد شده‌اند در این بندر، به شیوه خط اعتباری (فاینانس) و BOT (بازگشت سرمایه از طریق بهره‌برداری) سرمایه‌گذاری کنند.

به گزارش روزنامه دنیای خودرو، با توجه به فضای رقابتی بازیگران منطقه‌ای این انتظار وجود داشت که کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی و امنیتی کشورهای منطقه به‌خصوص پاکستان و چین تفسیرهای مختلفی نسبت به این توافق داشته باشند، چراکه هند با کشور پاکستان دارای مشکلات دیرینه و با چین در رقابت اقتصادی است و از طرف دیگر، چین در سال 2014 در تفاهم‌نامه‌ای با کشور پاکستان متعهد شده است پروژه بندر گوادر را که موسوم به بزرگراه کاشغر – گوادر است، برعهده گیرد.

   آرامش در حضور دیگران

روبینا اطهر، معاون بازرگانی پاکستان، هشت روز بعد از امضای موافقت‌نامه، در گفت‌و‌گو با روزنامه اکسپرس تریبون پاکستان در حالی که می‌خواست موضع خود را در قبال این قرارداد بی‌تفاوت نشان دهد، اعلام کرد: موافقت‌نامه توسعه بندر چابهار تهدیدی برای پاکستان نیست. وزارت بازرگانی پاکستان کمترین نگرانی از موافقت‌نامه سه‌جانبه امضا‌شده بین ایران، هند و افغانستان برای توسعه بندر چابهار دارد، زیرا معتقد است از آنجا که بندر چابهار بندری در آب‌های عمیق واقع نیست، هیچ‌گاه رقیبی برای بندر گوادر نخواهد بود.

اطهر با تاکید بر اینکه تفاوت‌هایی میان بندر چابهار و گوادر وجود دارد که سبب شده است هر یک اهمیت خود را داشته باشند و اصولا موقعیت جغرافیایی در بندر به گونه‌ای است که نمی‌توان آنها را رقیب یکدیگر دانست، اضافه کرد: موافقت‌نامه چابهار یک اتفاق جدید نیست و سه کشور مدت‌های مدید روی این موافقت‌نامه کار می‌کردند. تناسبی بین بندر چابهار و گوادر وجود ندارد و این دو با یکدیگر متفاوت هستند و هیچ‌گاه نمی‌توانند رقیب هم باشند. علاوه بر اینکه چابهار در آب‌های عمیق واقع نشده و فاصله چابهار با بازارهای احتمالی نیز بسیار بیشتر از گوادر است، این نیز یک نکته منفی درباره این بندر ایرانی است.

خواجه‌محمد آصف، وزیر دفاع و وزیر آب و برق پاکستان، یکی دیگر از کسانی بود که به این موافقت‌نامه واکنش نشان داد. او ضمن تاکید بر این که ایران کشور برادر و دوست پاکستان است، بنابراین هیچ اعتراضی درخصوص امضای توافق‌نامه سه‌جانبه میان سه کشور مستقل ایران، افغانستان و هند نداریم، تصریح کرد: در عین حال بهتر است ایران ملاحظات مربوط به روابط هند و پاکستان را نیز در نظر داشته باشد.

احسن اقبال، وزیر توسعه و برنامه‌ریزی پاکستان نیز هرچند گفته است کشورش چابهار را تهدید نمی‌بیند، اما در عین حال به شکلی تلویحی از آغاز یک رقابت سخن گفته که پاکستان چند سال زودتر از ایران آن را کلید زده است. او در یک نشست خبری به خبرنگاران پاکستانی اطمینان داد دیگر بنادر منطقه از موقعیت و اهمیت بندر گوادر برخوردار نیستند و روند توسعه و تجهیز این بندر در مقایسه با چابهار پنج سال جلوتر است.

   ژنرال‌های خشمگین

اما بعد از گذشت تنها دو هفته، موضع پاکستانی‌ها درخصوص این قرارداد متفاوت شد و چند روز بعد از توافق‌نامه چابهار، در کارگاهی آموزشی در زمینه امنیت ملی و ثبات منطقه‌ای جنوب آسیا، ژنرال‌های پاکستانی ازجمله آصف‌یاسین مالک، وزیر پیشین دفاع پاکستان و ژنرال ندیم لودهی، ژنرال بازنشسته وزارت دفاع پاکستان از نگرانی‌های خود سخن گفتند و این‌که احساس می‌کنند این وضعیت منفی حاصل سیاست‌های اشتباه دولت پاکستان است.

ژنرال آصف‌یاسین مالک در سخنرانی خود معاهده سه کشور ایران، افغانستان و هند را یک تهدید امنیتی برای پاکستان دانست و ابراز نگرانی کرد که با باز شدن این راه تجاری، پاکستان به انزوا کشیده شود. ژنرال ندیم لودهی نیز در سخنرانی خود عنوان کرد که وجود این مانع بزرگ (بندر چابهار) در همسایگی پاکستان می‌تواند نشانه شومی برای این کشور باشد.

   سازهای موافق و مخالف در مجلس سنا

مدتی بعد سرتاج عزیز، مشاور نخست‌وزیر پاکستان در امور خارجی برای پاسخ به برخی سوالات ازجمله درباره مواضع پاکستان درخصوص موافقت‌نامه چابهار، در اواخر خرداد‌ماه در سنای پاکستان حضور یافت. او که پیش‌تر مواضع دولت پاکستان را درباره موافقت‌نامه چابهار میان ایران، هند و افغانستان اعلام کرد و گفته بود بندرهای چابهار ایران و گوادر پاکستان می‌توانند مکمل یکدیگر باشند و قرار است از طریق خط حمل‌و‌نقل ریلی برای همکاری بهتر، به هم متصل شوند، مجددا همین مواضع را در سنای پاکستان تکرار و بر آنها تاکید کرد. سرتاج عزیز در ضمن اعلام کرد پاکستان یک یادداشت تفاهم در زمینه خواهرخواندگی چابهار و گوادر امضا کرده است.

مشاور نخست‌وزیر پاکستان در پاسخ به نگرانی‌های برخی سناتورها از توسعه بندر چابهار با سرمایه‌گذاری هند گفت: ما برای ایجاد شبکه‌های ارتباطی و تجاری در منطقه حتی به بنادر بیشتری نیاز داریم. بنادر چابهار و گوادر هر دو لازم هستند و البته هرکدام با‌توجه به موقعیت جغرافیایی خود، ویژگی‌های خود را دارند. در همین جلسه عتیق شیخ، به‌عنوان یکی از نمایندگان مخالف، نگرانی خود را چنین ابراز کرد: هندی‌ها بیش از 500 میلیون دلار در بندر چابهار سرمایه‌گذاری کرده‌اند. من اعتراضی به این بندر یا موافقت‌نامه سه‌جانبه آن ندارم، بلکه نگرانی من این است که بندر چابهار پا‌به‌پای بندر گوادر پاکستان در حال توسعه است و این دو بندر در آینده به رقبای هم تبدیل خواهد شد.

 با این حال فرحت‌الله بابر، یکی دیگر از نمایندگان مجلس سنای پاکستان اطمینان داشت در صورتی که طرح کریدور اقتصادی چین – پاکستان به‌درستی پیش برود، بندر چابهار تهدیدی برای پاکستان نخواهد بود. از دیگر نمایندگان ارشد مجلس سنای پاکستان و مخالف توافق‌نامه چابهار، «مشاهد حسین» است، می‌گوید: ما باید با طرح‌هایی مثل طرح چابهار از طریق دیپلماسی عاقلانه مخالفت کنیم. اما «سیف‌الله ماگسی» دیگر نماینده مجلس سنای پاکستان معتقد است: ما باید از این داد‌وفریادها دست برداریم. ایران به‌عنوان یک کشور مستقل در حال دنبال کردن منافع ملی خود است، درست مثل ما که به دنبال توسعه بندر گوادر برای منافع ملی خود هستیم.

   واکنش چینی‌ها

لی کچیانگ، نخست‌وزیر چین نیز در جریان مصاحبه با شماری از سردبیران روزنامه‌های انگلیسی‌زبان در حاشیه اجلاس «شبکه خبری آسیا» مجبور به ابراز نظر در این زمینه شد. او عنوان کرد که همکاری ایران و افغانستان و استفاده از فاینانس هند برای توسعه بندر چابهار هیچ تناقضی با برنامه‌های چین در پاکستان و توسعه بندر گوادر ندارد.

برخی خبرنگاران و اصحاب‌رسانه حاضر در این نشست خبری از او سوال کردند که شاید هدف از این اقدام ایران، توسعه چابهار به‌عنوان یک مرکز منطقه‌ای تجاری در برابر کریدور اقتصادی چین و پاکستان باشد که نخست‌وزیر چین چنین گمانه‌زنی را نادرست ارزیابی کرد. او گفت: برخلاف دیدگاه مطرح شده، چین توسعه چابهار ایران و بندر گوادر پاکستان و کریدورهای اقتصادی منطقه را مکمل یکدیگر می‌داند و معتقد است که این طرح‌ها درنهایت به توسعه اقتصادی کل منطقه منجر خواهد شد.

او در پاسخ به پرسشی مبنی‌بر این‌که ممکن است تبدیل بندر چابهار به یک مرکز تجاری و اقتصادی مانعی برای چین باشد، اظهار کرد: برعکس، ما بر این باور هستیم که از توسعه این بندر نیز منتفع خواهیم شد و بر همین اساس اکنون در فکر بهره‌گیری از منافع همکاری‌های منطقه‌ای هستیم. او گفت: چین به هیچ‌وجه اعتقاد ندارد که چابهار مانعی برای اجرای برنامه‌های مرتبط با احیای راه‌ابریشم است و به همین خاطر تاکید می‌کنم که هیچ کشور دیگری نیز نباید چنین دیدگاهی داشته باشد.

او در این مصاحبه که «چاینا دیلی» بخش‌هایی از آن را منتشر کرده است، به خبرنگاران و سردبیران نشریات انگلیسی‌زبان در پکن گفت: تلاش‌های چین برای توسعه منطقه‌ای و برنامه‌هایش در آسیای‌شرقی، در راستای تبدیل شدن به یک ابرقدرت نیست و برخلاف برخی اظهارنظرها ما به‌هیچ‌وجه به دنبال برتری‌طلبی در منطقه نیستیم.

اما تنها چند روز بعد از سخنرانی نخست‌وزیر چین، یک روزنامه وابسته به دولت با تغییر لحن خود نسبت به قرارداد چابهار، ادعا کرد توسعه بندر چابهار توسط هند محکوم به شکست است. در گزارشی که در روزنامه دولتی «گلوبال‌تایمز» چین منتشر شد، آمده است اگر چه دهلی نو در قرارداد چابهار سعی دارد اهداف اقتصادی ازجمله تسهیل مبادلات تجاری بین کریدورهای شمال – جنوب و همچنین استخراج مواد معدنی را پررنگ جلوه دهد، اما اهداف جاه‌طلبانه و ژئواستراتژیک این کشور بسیار مشهود است. در ادامه این گزارش آمده است: قرار 500 میلیون دلاری توسعه چابهار پر زرق و برق و ناکارآمد و محکوم به شکست است.

  آخرین یافته‌ها درباره گوادر

این گزارش را با آخرین یافته‌های نشریه «نیشن» درباره گوادر به پایان می‌بریم. نویسنده مقاله این نشریه می‌گوید پاکستان در بلوچستان با ایجاد طرح‌های بزرگ و سرمایه‌گذاری‌های زیاد، اهمیت این منطقه را برای سرمایه‌گذاران خارجی به‌خصوص چینی‌ها دوچندان کرده است.  یکی از سیاست‌های پاکستان، برقراری خط لوله گاز از ترکمنستان و از مسیر افعانستان به بندر گوادر است که باعث کوتاه شدن مسیر و انتقال انرژی از آسیای مرکزی به آسیای شمال‌شرقی از جمله ژاپن و نیز اروپا خواهد شد. اسلام‌آباد در این منطقه برای بالا بردن کنترل و حفاظت از تاسیسات استراتژیکی خود، اردوگاه‌های نظامی تاسیس خواهد کرد که مطابق خواست و راهنمایی آمریکایی‌ها و با توجه به جایگاه و حساسیت ایران و مرزهای آن ایجاد خواهد شد.

به گزارش این نشریه، اهمیت این مسیر و پروژه در حال انجام آن در بندر گوادر به حدی است که پاکستان متعهد شده است یک گروه امنیتی ویژه متشکل از 10 تا 25 هزار نیروی حفاظتی را برای محافظت از اتباع چینی که برای کار روی طرح عظیم کریدور مشترک اقتصادی چین – پاکستان، وارد این کشور شده‌اند و در آینده تعداد آنان افزایش خواهد یافت، فراهم آورد. به گفته نویسنده این روزنامه، آمریکایی‌ها نیز در بلوچستان پاکستان پایگاه نظامی دارند و ارتش این کشور در نزدیکی بندر گوادر در 180 کیلومتری غرب کراچی مستقر شده و پایگاه‌هایی نیز در «دالبندین» و «پسنی» تاسیس کرده است. آمریکا پیش از این اعلام کرده بود علاقه‌مند است در طرح توسعه بندر گوادر در جنوب ایالت بلوچستان سرمایه‌گذاری کند. سفیر آمریکا در اسلام‌آباد نیز گفته سرمایه‌گذاران آمریکایی را به حضور در طرح بندر گوادر ترغیب کرده است.

به هر ترتیب، هر چند چابهار راه طولانی تا رسیدن به توسعه مدنظر دارد و در صورت رسیدن به اهداف مدنظر خود می‌تواند لاینرهای دریایی گسترده‌ای را جدا از رقبای منطقه‌ای برای خود جذب کند، اما محوری شدن در منطقه راهی طولانی را می‌طلبد که رسیدن به آن نیاز به دست یافتن به جایگاه رقبا دارد؛ رقبایی که از حالا خود را آماده کرده‌اند و به نظر می‌رسد در آینده نیز با دستی پر به مصاف چابهار خواهند رفت.