رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگو با «شهروند»: ٤٦‌درصد تالاب ‌هامون با خشکسالی خفیف و ٤٦‌درصد دیگر با خشکسالی متوسط درگیر است.

به گزارش شهروند؛ تابستان امسال هم مثل تابستان‌های پیش، آب را از تالاب ‌هامون گرفت. همین دوهفته قبل، خبر آمد که «پس از ١٨‌سال خشکسالی، تالاب‌ هامون شرایط بهتری را تجربه می‌کند.»

در این سال‌ها، کمتر پیش می‌آمد که در ماه‌های مرداد و شهریور آب بستر‌هامون را بپوشاند اما دو مرحله آبگیری هم نتوانست جلوی دمای بالا و تبخیر و وزش بادهای ١٢٠روزه را بگیرد و دیری نپایید که پژوهشکده تالاب بین‌المللی‌ هامون نتایج بررسی وضع تالاب در نیمه نخست شهریورماه را منتشر کرد: «می‌توان گفت بستر تالاب در تمامی نقاط آن به خشکیدگی کامل رسیده است، جز در مواردی بسیار کم که در اواخر مردادماه با رهاسازی آب از چاه نیمه به‌طور جزیی آبگیری شده است.»

این اتفاق درحالی هر‌سال رقم می‌خورد که امسال هم بارش‌های دریافتی و هم وضع خشکسالی در کوتاه‌مدت و بلندمدت از پیش بهتر بوده است. مردادماه، دومین مرحله آبگیری تالاب به انجام رسید و ٤٠‌میلیون مترمکعب آب روانه بستر خشکیده‌ هامون شد.

مسئولان ابراز امیدواری کردند که با دریافت سومین مرحله از حقابه تالاب‌، آب موجود تا بارندگی‌های ‌سال آبی دوام بیاورد. نتیجه مذاکره سازمان محیط‌زیست با وزارت نیرو این بود که هر زمان شرایط آبی تالاب نامناسب باشد، برای آبدار نگه‌داشتن بستر، میزان حقابه محیط‌زیستی هم اضافه شود.

همزمان با آبگیری ‌هامون بود که سعید محمودی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان‌وبلوچستان با نظر به تبخیر ٥هزار میلیمتری سالانه و دمای بالای ٤٠درجه، میانگین بارش ٦٠میلی‌متری و وزش همیشگی بادهای ١٢٠روزه گفت: «تا پایان فصل تابستان رفته‌رفته آبگیر‌های کم‌عمق خشک می‌شوند.»

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سیستان‌وبلوچستان با بیان این‌که برنامه عمل و طرح مدیریت یکپارچه تالاب ‌هامون تهیه و در دستور کار قرار دارد، ادامه داد: «این سازمان تمام تلاش خود را درجهت بهبود شرایط تالاب‌ هامون به کار بسته و به صورت جدی پیگیر حقابه کامل ‌هامون از رودخانه هیرمند است.»

خشکسالی‌ هامون: ٤٦‌درصد خفیف و٤٦‌درصد متوسط

با وجود خشکیدگی که ازسوی پژوهشکده تالاب بین‌المللی ‌هامون گزارش شده، تالاب که اکنون روزهای پایانی ‌سال آبی ٩٥-٩٤ را از سر می‌گذراند، با رشد بارش دریافتی همراه بوده است.

علاوه بر این، گزارش مسئولان استانی هم از اقدامات اصلاحی سازمان حفاظت محیط‌زیست حکایت می‌کند که وسعت قابل توجهی از‌ هامون احیا شود: لایروبی محورها و کانال‌های اصلی و انتقال آب به نقاط حساس و بحرانی، برداشتن دایک و دیواره مرزی و پخش آب و تلاش برای انتقال بیشترین آب به نقاط حساس، در کمترین زمان، گرفتن حقابه تالاب از چاه نیمه‌ها.

شاهرخ فاتح، رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور، خشکسالی هواشناسی را بر مبنای شاخص‌های استاندارد و رصدهای کارشناسی در دو بازه زمانی کوتاه‌مدت و بلندمدت (٧‌سال اخیر)، بررسی می‌کند و درتوضیح شرایط خشکسالی و دریافت بارش حوضه آبریز‌ هامون و هیرمند به «شهروند» می‌گوید: «نسبت به‌ سال آبی گذشته، ٧‌درصد افزایش بارش داشته‌ایم و در مقایسه با میانگین بلندمدت، این حوضه با ٤‌درصد افزایش بارش همراه بوده است. این نشانه خوبی است، حتی به‌طور دقیق میزان بارش ٢٢ شهریور ٩٤ در این حوضه، نسبت به امسال ٣‌درصد کمتر است.»

به گفته او، براساس شاخص پایش خشکسالی هواشناسی (SPEI)، ٦٨‌درصد مساحت این حوضه وضع طبیعی دارد و ٣٢‌درصد مساحت دارای خشکسالی خفیف است: «خوشبختانه در بازه کوتاه‌مدت (یعنی از آغاز‌ سال آبی در مهر ٩٤ تاکنون، خشکسالی شدید و بسیار شدیدی نداشته‌ایم. ازسوی دیگر با این‌که خیلی از مناطق کشور در هفت‌سال اخیر، با خشکسالی انباشته درگیر بوده‌اند اما اتفاقا این حوضه چنین نبوده است، به‌طوری که خیلی از مناطق مانند فلات مرکزی، کرمان و خراسان به نسبت حوضه‌ هامون و هیرمند در بلندمدت شرایط خشکسالی حادتری را از سر گذرانده‌اند.»

فاتح می‌گوید: «پایش‌های مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور نشان می‌دهد که شاخص بلند مدت خشکسالی درحوضه آبریز هامون و هیرمند، ٧,٥‌درصد مساحت حوضه شرایطی طبیعی دارد، ٤٦‌درصد آن با خشکسالی خفیف و ٤٦‌درصد دیگر با خشکسالی درحد متوسط درگیر است.»

او با برشمردن چهار نوع خشکسالی هواشناسی، هیدرولوژی یا آب‌شناسی، کشاورزی و اقتصادی و اجتماعی، درباره پژوهش اخیر می‌گوید: «با شاخص‌های پایش هواشناسی، شرایط آب‌های زیرزمینی و جاری قابل رصد نیست و متأسفانه ما به این آمار دسترسی نداریم و به صورت علمی تنها می‌توانیم ورودی بارش، دما و تبخیر و تعرق را درنظر بگیریم.»

به گفته رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور، برای برآورد خشکسالی هیدرولوژی در مناطق مختلف کشور لازم است که داده‌های آب‌های زیرزمینی، آب‌های جاری و دوبی رودخانه‌ها در دسترس باشد، این درحالی است که وزارت نیرو که این آمار را در اختیار دارد و هنوز به این مرکز ارایه نکرده است.

«فعلا درحال رایزنی هستیم تا این آمار به دستمان برسد و برنامه‌ریزی و نظارت درست تری داشته باشیم. اما باوجود نداشتن این آمارهم حتی با درنظر گرفتن شدت گرفتن مهاجرت، حاشیه‌نشینی و فقر، می‌توان نتیجه گرفت که اینها نشان از تأثیر خشکسالی هیدرولوژی بلند مدت در این منطقه است. این دیگر نیازی به آمار و عدد و رقم ندارد.»

او در تفسیر شرایط خشکسالی هواشناسی پیش‌روی حوضه آبریز ‌هامون و هیرمند می‌گوید: «در خشکسالی کوتاه‌مدت منطقه شرایط خیلی وخیم نیست. باید توجه داشت در این مدت که منطقه با خشکسالی خفیف و درحد متوسط روبه‌رو است، بسیاری از مناطق کشور با خشکسالی شدید و بسیار شدید دست‌وپنجه نرم می‌کنند.»

مسئولان محیط‌زیستی کشور درتوضیح وضعیت ‌هامون از خشکسالی حرف می‌زنند اما پیدا نیست که چه نوع خشکسالی را درنظر دارند. به نظر می‌رسد پژوهشکده تالاب بین‌المللی‌ هامون که با استفاده از تصاویر ماهواره لندست ٨، وضع تالاب را بررسی کرده، برای پژوهش دقیق داده‌های آبی وزارت نیرو را هم دراختیار داشته باشد. این درحالی است که مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور، به‌عنوان متولی در بحث خشکسالی به این داده‌ها دسترسی ندارد.

با این همه، اینطور که کارشناسان تفسیر می‌کنند، تصاویر ماهواره‌ای گواه شرایط سال‌های اخیر تالاب‌ هامون در تابستان‌هاست. تالابی که به خاطر احداث سدهای کجکی و کمال خوان، روی رودخانه «هلمند»، حقابه را از آن دریغ کرده‌اند و حالا تغییر اقلیم هم مزید بر علت شده تا آب‌های سطحی خیلی زود از بسترش خشک شوند و ریزگردها شهر و روستا را بپیمایند و دست آخر برای اهالی سیستان‌وبلوچستان هیچ نماند، جز بیماری‌های تنفسی، مشکلات اقتصادی و مهاجرت.