.png "عصر ایران")
۰۵ آذر ۱۴۰۳
به روز شده در: ۰۵ آذر ۱۴۰۳ - ۱۷:۲۴
سیستم خودران تسلا، جان عابری را نجات داد (فیلم) مبتلایان به دیسک کمر نباید ورزش کنند؟
«در موارد استثنا که فرد دیسکوپاتی حاد دارد فقط چندروز به وی استراجت مطلق تجویز می‌شود اما در کل کسانی که دیسکوپاتی و کمردردهای مزمن دارند، فعالیت‌های روزمره را باید خودشان انجام دهند.»
واقعیت این است که برخی ورزش‌ها برای افرادی که دچار دیسکوپاتی‌های کمر و گردن هستند، ممنوع است اگر کسی دیسکوپاتی کمر داشته باشد، ورزش‌هایی که با خمش و چرخش همراه است و نیز دراز و نشست، به آنها توصیه نمی‌شود؛ بهتر است به ورزش‌های ساده مثل پیاده‌روی بپردازند.
دنیای صنعتی امروزی، تنها آلودگی‌های محیطی را در پی ندارد، بلکه لحظه‌ای غفلت و بی‌توجهی به سبک زندگی سالم، نیز ممکن است مخاطرات زیادی را برای فرد به همراه داشته باشد، شاید همه‌چیز با بلند کردن جسمی سنگین از روی زمین آغاز شود و تا پایان عمر، اندام فرد را درگیر دردهای جبران‌ناپذیری کند، بدون شک در بین اطرافیان‌مان، کم نیستند افرادی که دچار کمردرد نشده یا حرفی از دیسک کمر نزده باشند، کمردرد و دیسک‌کمر از مشکلات شایع اغلب ایرانیان است که سن و سال نیز نمی‌شناسد، اغلب این بیماری‌ها، ناشی از سهل‌انگاری بوده و فرد گاه برای گریز از درد، به روش‌های سنتی و گاه غیرعلمی نیز روی می‌آورد، نگران‌کننده‌تر آنکه، فردی که دچار کمردرد یا دیسک کمر می‌شود نسخه‌ی درمانی‌اش می‌شود، استراحت مطلق و پرهیز از ورزش.
آیا این باور درست است کسانی که دچار دیسکوپاتی‌های کمر و گردن می‌شوند، نباید ورزش کنند؟ دکتر وحید صبحانی متخصص پزشکی ورزشی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله در این‌باره می‌گوید: «واقعیت این است که برخی ورزش‌ها برای افرادی که دچار دیسکوپاتی‌های کمر و گردن هستند، ممنوع است اگر کسی دیسکوپاتی کمر داشته باشد، ورزش‌هایی که با خمش و چرخش همراه است و نیز دراز و نشست، به آنها توصیه نمی‌شود؛ بهتر است به ورزش‌های ساده مثل پیاده‌روی بپردازند.»
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله با بیان اینکه افراد مبتلا به دیسکوپاتی کمر و گردن، نباید استراحت مطلق داشته باشند افزود: «در موارد استثنا که فرد دیسکوپاتی حاد دارد فقط چندروز به وی استراجت مطلق تجویز می‌شود اما در کل کسانی که دیسکوپاتی و کمردردهای مزمن دارند، فعالیت‌های روزمره را باید خودشان انجام دهند.»
دکتر صبحانی ادامه داد: «اگر فرد بخواهد عود کمردرد خود را کاهش دهد، باید استقامت عضلات شکم، کمر و باسن را افزایش داده و به تعبیری کمربند لگنی را تقویت کرد، آن هم با یک حرکت ورزشی ساده، به این شکل که هرجا و در هر حالتی که باشند، می‌تواند عضلات شکم را به سمت مهره‌های ستون فقرات کشیده و بدون حبس نفس، به مدت بیست تا ٣٠ ثانیه در همان حالت باقی بماند، لازم است این حرکت روزی ٣٠ الی ٤٠مرتبه تکرار شود.» به گفته این متخصص پزشکی ورزشی، برای افزایش استقامت عضلات باسن نیز فرد می‌تواند روی شکم خوابیده، زانو را خم کرده و در آن حالت سعی کند پا را از زمین بلند کند، این روش نیز شروع مناسبی برای تقویت عضلات باسن است.
اما افراد مبتلا به دیسکوپاتی کمر و گردن و به‌طور کلی کسانی که به‌طور غیرحرفه‌ای ورزش می‌کنند برای جلوگیری از آسیب‌های ورزشی باید چگونه عمل کنند؟ دکتر صبحانی در پاسخ به این سئوال گفت: «از آنجایی که پیشگیری مقدم بر درمان است، برای جلوگیری از آسیب‌های ورزشی، فرد باید آمادگی جسمانی مناسب برای انجام ورزش موردنظر را داشته باشد، به‌طور مثال کسی که به ورزش فوتبال علاقه دارد، در صورت اضافه وزن، نباید ورزش را با فوتبال آغاز کند، این فرد ابتدا باید به ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی بپردازد، وزن خود را کمی کاهش داده و وقتی عضلاتش استحکام لازم را پیدا کرد و به آمادگی قلبی - تنفسی مناسب رسید، به سراغ ورزش‌های رقابتی به مانند فوتبال و والیبال برود.»
این متخصص پزشکی ورزشی افزود: «این باور که ما با یک زانوبند از آسیب‌های ورزشی جلوگیری کنیم درست نیست، این ابزار فقط کمی افزایش حس عمقی می‌دهد و تا اندازه‌ای از آسیب جلوگیری می‌کند، ولی مانع از بروز آسیب نخواهد شد.»
درصورتی‌که فردی مشکل زانو نداشته باشد چه مدت زمانی باید پیاده‌روی کند؟ دکتر وحید صبحانی با بیان اینکه یک ساعت پیاده‌روی معمولی هیچ فشاری به زانو وارد نمی‌کند خاطرنشان کرد: «اگر فردی آمادگی جسمانی لازم را داشته باشد، متخصصان پزشکی ورزشی، مدت زمان پیاده‌روی را برای آنها معین نمی‌کنند، بنابراین فرد می‌تواند بیش از یک ساعت نیز ورزش کند، اما توصیه می‌شود بعد از یک ساعت پیاده‌روی، چند دقیقه‌ای استراحت شود و بعد فعالیت ورزشی ادامه یابد، همچنین اگر کسی بخواهد روزانه ١٢٠دقیقه پیاده‌روی کند، به شرط برخورداری از آمادگی جسمانی لازم و نداشتن اضافه وزن و بیماری‌های زمینه‌ای و وارد نشدن فشار به زانو، مانعی برای او وجود ندارد.» ورزش برای حفظ سلامتی و نیز به‌عنوان مکملی برای درمان برخی بیماری‌ها نیاز به اصول اولیه دارد که یکی از آنها گرم کردن بدن است، برای شروع ورزش چه مدت زمانی باید جسم را گرم کرد؟ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله در این‌باره تاکید کرد: «در یک جلسه ورزشی، فرد باید به مدت حداقل ٥ دقیقه بدن را گرم کرده و به مدت ٢ تا ٥ دقیقه حرکات کششی را انجام داده و بعد سراغ ورش اصلی برود.» در این بین برخی افراد در آغاز ورزش احساس می‌کنند عضلات بدن‌شان خشک است و انعطاف‌پذیری لازم را ندارد.
دکتر صبحانی یادآور شد: «به این دست افراد توصیه می‌شود حداقل در هفته سه روز تمرین‌های انعطاف‌پذیری و کششی انجام دهند، هر حرکت کششی نیر باید حداقل ١٥دقیقه تداوم یابد، فرد برای داشتن عضلات انعطاف‌پذیر باید روزانه ٥ بار و به مدت ١٥ثانیه ٣ الی ٤ عضله اندام تحتانی و قوقانی را تحت حرکات کششی قرار دهد، با تداوم این نسخه ورزشی، بعد از ٤ الی ٦ هفته بدن فرد از انعطاف‌پذیری لازم برخوردار خواهد شد.»
برخی بر این باورند که طناب زدن می‌تواند جایگزین ورزش‌های پرتحرک باشد و در مقایسه با سایر حرکات ورزشی فواید زیادی برای جسم دارد، اما در این‌باره دکتر وحید صبحانی گفت: «اگر ما بگوببم طناب زدن می‌تواند جای ورزش‌های هوازی و مقاومتی را بگیرد، این درست نیست، ولی طناب زدن برای افزایش استحکام قلبی عروقی و افزایش تراکم استخوان‌ها مفید است، همچنین طناب زدن به عنوان یک ورزش به تنهایی توصیه نمی‌شود مگر اینکه در کنار سایر ورزش‌های هوازی و کار با دستگاه، نقش مکمل را ایفا کند.»
در ورزش‌های قدرتی و بدنسازی برخی در تلاش‌اند در طول یک جلسه تمامی حرکت‌های مربوط به گروه‌های عضلانی را انجام دهد، این متخصص پزشکی ورزشی در این‌باره توصیه کرد: «در چنین ورزش‌هایی اگر فرد بخواهد تمامی حرکت‌های مربوط به گروه‌های عضلانی را در یک جلسه انجام دهد، اشکالی ندارد، ولی باید بین فعالیت ورزشی اخیر و فعالیت ورزشی بعدی، ٤٨ ساعت فاصله بیافتد، یعنی فرد اگر امروز تمرین‌های ورزشی مربوط به اندام فوقانی را انجام داده، باید ٤٨ ساعت با فعالیت ورزشی روز بعد او فاصله باشد، ضمن اینکه ٤٨ساعت بعد نمی‌تواند دوباره به تمرینات اندام فوقانی بپردازد، بلکه باید حرکات مربوط به گروه‌های عضلانی اندام تحتانی را انجام دهد، اینجا فقط یک تبصره وجود دارد آن هم درخصوص ورزشکاران حرفه‌ای که با در نظر گرفتن شرایط خاص می‌توانند با فاصله ٢٤ ساعت ورزش کنند.»
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله در ادامه به علاقه‌مندان رشته بدنسازی گفت: «برای شروع ورزش رشته بدنسازی، توصیه می‌شود سه روز در هفته برای این امر در نظر گرفته شود اما در صورت اصرار فرد به انجام بدنسازی روزانه، ضروری است تقسیم بندی مربوط به انجام ورزش‌های اندام تحتانی و قوقانی رعایت شود، اگر کسی در بدنسازی به دنبال طی کردن راه چندساله است باید بداند که تصمیم او منجر به عدم تناسب عضلات و استخوان‌هایش خواهد شد.»
دکتر صبحانی همچنین به شیوه نادرست استفاده از مکمل‌های ورزشی در بین ورزشکاران رشته بدنسازی پرداخت و افزود: «مکمل‌های ورزشی در صورت مجاز بودن و تجویز پزشک هیچ‌گونه آسیبی برای ورزشکار نخواهد داشت ولی متاسفانه بیش از ٩٠درصد مکمل‌های ورزشی، غیرورزشی‌اند، برخی از آنها داروهای چون تستوسترون است نه مکمل، برخی ورزشکاران متاسفانه انسولین و سوما مصرف می‌کنند که عوارض کوتاه‌مدت و درازمدتی به مانند سرطان و عقیم شدن در پی دارد.» علاوه‌بر اینها بسیاری از سالمندان جامعه علاقه‌مند ورزش‌اند اما شرایط جسمانی‌شان فرصت ورزش را به آنها نمی‌دهد در این‌باره دکتر وحید صبحانی می‌گوید: «سالمندان بالای ٨٠ سال می‌توانند روزانه ده دقیقه پیاده‌روی کنند، اگر زانو درد دارند و پیاده‌روی برای‌شان مشکل‌ساز است و برای اینکه از فعالیت فیزیکی غافل نشوند، سعی کنند کارهای منزل را خودشان انجام دهند، همچنین می‌توانند روزانه با وزنه‌های نیم کیلویی، اندام فوقانی و تحتانی را ورزش دهند.»
منبع: روزنامه سایه
دنیای صنعتی امروزی، تنها آلودگی‌های محیطی را در پی ندارد، بلکه لحظه‌ای غفلت و بی‌توجهی به سبک زندگی سالم، نیز ممکن است مخاطرات زیادی را برای فرد به همراه داشته باشد، شاید همه‌چیز با بلند کردن جسمی سنگین از روی زمین آغاز شود و تا پایان عمر، اندام فرد را درگیر دردهای جبران‌ناپذیری کند، بدون شک در بین اطرافیان‌مان، کم نیستند افرادی که دچار کمردرد نشده یا حرفی از دیسک کمر نزده باشند، کمردرد و دیسک‌کمر از مشکلات شایع اغلب ایرانیان است که سن و سال نیز نمی‌شناسد، اغلب این بیماری‌ها، ناشی از سهل‌انگاری بوده و فرد گاه برای گریز از درد، به روش‌های سنتی و گاه غیرعلمی نیز روی می‌آورد، نگران‌کننده‌تر آنکه، فردی که دچار کمردرد یا دیسک کمر می‌شود نسخه‌ی درمانی‌اش می‌شود، استراحت مطلق و پرهیز از ورزش.
آیا این باور درست است کسانی که دچار دیسکوپاتی‌های کمر و گردن می‌شوند، نباید ورزش کنند؟ دکتر وحید صبحانی متخصص پزشکی ورزشی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله در این‌باره می‌گوید: «واقعیت این است که برخی ورزش‌ها برای افرادی که دچار دیسکوپاتی‌های کمر و گردن هستند، ممنوع است اگر کسی دیسکوپاتی کمر داشته باشد، ورزش‌هایی که با خمش و چرخش همراه است و نیز دراز و نشست، به آنها توصیه نمی‌شود؛ بهتر است به ورزش‌های ساده مثل پیاده‌روی بپردازند.»
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله با بیان اینکه افراد مبتلا به دیسکوپاتی کمر و گردن، نباید استراحت مطلق داشته باشند افزود: «در موارد استثنا که فرد دیسکوپاتی حاد دارد فقط چندروز به وی استراجت مطلق تجویز می‌شود اما در کل کسانی که دیسکوپاتی و کمردردهای مزمن دارند، فعالیت‌های روزمره را باید خودشان انجام دهند.»
دکتر صبحانی ادامه داد: «اگر فرد بخواهد عود کمردرد خود را کاهش دهد، باید استقامت عضلات شکم، کمر و باسن را افزایش داده و به تعبیری کمربند لگنی را تقویت کرد، آن هم با یک حرکت ورزشی ساده، به این شکل که هرجا و در هر حالتی که باشند، می‌تواند عضلات شکم را به سمت مهره‌های ستون فقرات کشیده و بدون حبس نفس، به مدت بیست تا ٣٠ ثانیه در همان حالت باقی بماند، لازم است این حرکت روزی ٣٠ الی ٤٠مرتبه تکرار شود.» به گفته این متخصص پزشکی ورزشی، برای افزایش استقامت عضلات باسن نیز فرد می‌تواند روی شکم خوابیده، زانو را خم کرده و در آن حالت سعی کند پا را از زمین بلند کند، این روش نیز شروع مناسبی برای تقویت عضلات باسن است.
اما افراد مبتلا به دیسکوپاتی کمر و گردن و به‌طور کلی کسانی که به‌طور غیرحرفه‌ای ورزش می‌کنند برای جلوگیری از آسیب‌های ورزشی باید چگونه عمل کنند؟ دکتر صبحانی در پاسخ به این سئوال گفت: «از آنجایی که پیشگیری مقدم بر درمان است، برای جلوگیری از آسیب‌های ورزشی، فرد باید آمادگی جسمانی مناسب برای انجام ورزش موردنظر را داشته باشد، به‌طور مثال کسی که به ورزش فوتبال علاقه دارد، در صورت اضافه وزن، نباید ورزش را با فوتبال آغاز کند، این فرد ابتدا باید به ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی بپردازد، وزن خود را کمی کاهش داده و وقتی عضلاتش استحکام لازم را پیدا کرد و به آمادگی قلبی - تنفسی مناسب رسید، به سراغ ورزش‌های رقابتی به مانند فوتبال و والیبال برود.»
این متخصص پزشکی ورزشی افزود: «این باور که ما با یک زانوبند از آسیب‌های ورزشی جلوگیری کنیم درست نیست، این ابزار فقط کمی افزایش حس عمقی می‌دهد و تا اندازه‌ای از آسیب جلوگیری می‌کند، ولی مانع از بروز آسیب نخواهد شد.»
درصورتی‌که فردی مشکل زانو نداشته باشد چه مدت زمانی باید پیاده‌روی کند؟ دکتر وحید صبحانی با بیان اینکه یک ساعت پیاده‌روی معمولی هیچ فشاری به زانو وارد نمی‌کند خاطرنشان کرد: «اگر فردی آمادگی جسمانی لازم را داشته باشد، متخصصان پزشکی ورزشی، مدت زمان پیاده‌روی را برای آنها معین نمی‌کنند، بنابراین فرد می‌تواند بیش از یک ساعت نیز ورزش کند، اما توصیه می‌شود بعد از یک ساعت پیاده‌روی، چند دقیقه‌ای استراحت شود و بعد فعالیت ورزشی ادامه یابد، همچنین اگر کسی بخواهد روزانه ١٢٠دقیقه پیاده‌روی کند، به شرط برخورداری از آمادگی جسمانی لازم و نداشتن اضافه وزن و بیماری‌های زمینه‌ای و وارد نشدن فشار به زانو، مانعی برای او وجود ندارد.» ورزش برای حفظ سلامتی و نیز به‌عنوان مکملی برای درمان برخی بیماری‌ها نیاز به اصول اولیه دارد که یکی از آنها گرم کردن بدن است، برای شروع ورزش چه مدت زمانی باید جسم را گرم کرد؟ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله در این‌باره تاکید کرد: «در یک جلسه ورزشی، فرد باید به مدت حداقل ٥ دقیقه بدن را گرم کرده و به مدت ٢ تا ٥ دقیقه حرکات کششی را انجام داده و بعد سراغ ورش اصلی برود.» در این بین برخی افراد در آغاز ورزش احساس می‌کنند عضلات بدن‌شان خشک است و انعطاف‌پذیری لازم را ندارد.
دکتر صبحانی یادآور شد: «به این دست افراد توصیه می‌شود حداقل در هفته سه روز تمرین‌های انعطاف‌پذیری و کششی انجام دهند، هر حرکت کششی نیر باید حداقل ١٥دقیقه تداوم یابد، فرد برای داشتن عضلات انعطاف‌پذیر باید روزانه ٥ بار و به مدت ١٥ثانیه ٣ الی ٤ عضله اندام تحتانی و قوقانی را تحت حرکات کششی قرار دهد، با تداوم این نسخه ورزشی، بعد از ٤ الی ٦ هفته بدن فرد از انعطاف‌پذیری لازم برخوردار خواهد شد.»
برخی بر این باورند که طناب زدن می‌تواند جایگزین ورزش‌های پرتحرک باشد و در مقایسه با سایر حرکات ورزشی فواید زیادی برای جسم دارد، اما در این‌باره دکتر وحید صبحانی گفت: «اگر ما بگوببم طناب زدن می‌تواند جای ورزش‌های هوازی و مقاومتی را بگیرد، این درست نیست، ولی طناب زدن برای افزایش استحکام قلبی عروقی و افزایش تراکم استخوان‌ها مفید است، همچنین طناب زدن به عنوان یک ورزش به تنهایی توصیه نمی‌شود مگر اینکه در کنار سایر ورزش‌های هوازی و کار با دستگاه، نقش مکمل را ایفا کند.»
در ورزش‌های قدرتی و بدنسازی برخی در تلاش‌اند در طول یک جلسه تمامی حرکت‌های مربوط به گروه‌های عضلانی را انجام دهد، این متخصص پزشکی ورزشی در این‌باره توصیه کرد: «در چنین ورزش‌هایی اگر فرد بخواهد تمامی حرکت‌های مربوط به گروه‌های عضلانی را در یک جلسه انجام دهد، اشکالی ندارد، ولی باید بین فعالیت ورزشی اخیر و فعالیت ورزشی بعدی، ٤٨ ساعت فاصله بیافتد، یعنی فرد اگر امروز تمرین‌های ورزشی مربوط به اندام فوقانی را انجام داده، باید ٤٨ ساعت با فعالیت ورزشی روز بعد او فاصله باشد، ضمن اینکه ٤٨ساعت بعد نمی‌تواند دوباره به تمرینات اندام فوقانی بپردازد، بلکه باید حرکات مربوط به گروه‌های عضلانی اندام تحتانی را انجام دهد، اینجا فقط یک تبصره وجود دارد آن هم درخصوص ورزشکاران حرفه‌ای که با در نظر گرفتن شرایط خاص می‌توانند با فاصله ٢٤ ساعت ورزش کنند.»
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله در ادامه به علاقه‌مندان رشته بدنسازی گفت: «برای شروع ورزش رشته بدنسازی، توصیه می‌شود سه روز در هفته برای این امر در نظر گرفته شود اما در صورت اصرار فرد به انجام بدنسازی روزانه، ضروری است تقسیم بندی مربوط به انجام ورزش‌های اندام تحتانی و قوقانی رعایت شود، اگر کسی در بدنسازی به دنبال طی کردن راه چندساله است باید بداند که تصمیم او منجر به عدم تناسب عضلات و استخوان‌هایش خواهد شد.»
دکتر صبحانی همچنین به شیوه نادرست استفاده از مکمل‌های ورزشی در بین ورزشکاران رشته بدنسازی پرداخت و افزود: «مکمل‌های ورزشی در صورت مجاز بودن و تجویز پزشک هیچ‌گونه آسیبی برای ورزشکار نخواهد داشت ولی متاسفانه بیش از ٩٠درصد مکمل‌های ورزشی، غیرورزشی‌اند، برخی از آنها داروهای چون تستوسترون است نه مکمل، برخی ورزشکاران متاسفانه انسولین و سوما مصرف می‌کنند که عوارض کوتاه‌مدت و درازمدتی به مانند سرطان و عقیم شدن در پی دارد.» علاوه‌بر اینها بسیاری از سالمندان جامعه علاقه‌مند ورزش‌اند اما شرایط جسمانی‌شان فرصت ورزش را به آنها نمی‌دهد در این‌باره دکتر وحید صبحانی می‌گوید: «سالمندان بالای ٨٠ سال می‌توانند روزانه ده دقیقه پیاده‌روی کنند، اگر زانو درد دارند و پیاده‌روی برای‌شان مشکل‌ساز است و برای اینکه از فعالیت فیزیکی غافل نشوند، سعی کنند کارهای منزل را خودشان انجام دهند، همچنین می‌توانند روزانه با وزنه‌های نیم کیلویی، اندام فوقانی و تحتانی را ورزش دهند.»
منبع: روزنامه سایه
نظرات کاربران
لینک کوتاه: کپی لینک
سی ان ان: نتانیاهو با توافق آتش‌بس در لبنان موافقت کرده توضیحات سخنگوی کمیسیون فرهنگی درباره اجرای قانون عفاف و حجاب نحوه پرداخت حق بیمه تکمیلی توسط بازنشسته و تامین اجتماعی انگلیس: درباره بازداشت «نتانیاهو» از قوانین بین‌المللی حمایت می‌کنیم دعوت از ۳ فیلم ایرانی به جشنواره تورین ایتالیا ۱۰۵ فیلم متقاضی حضور در جشنواره فجر ۳ میلیون جوان ایرانی نه شاغلند نه محصّل خبر مهم درباره واردات آیفون ممنوعیت ورود کشتی های ایران به بنادر کشور دوست ، "چین"! دادستان کل کشور : ضارب امام جمعه کازرون جانباز نبود، سابقه بمب گذاری هم داشت علی لطیفی: با این بازیکنان تیم ملی به مشکل می‌خورد/ فردوسی‌‌پور با حذف از تلویزیون محبوب‌تر شد رشد ۱۳۱ درصدی درآمد تپسی و سهم ۲۳ درصدی از بازار در ۸ شهر بزرگ درخواست ۱۰۸ نماینده مجلس از پزشکیان : وام مسکن را افزایش دهید ادعای زلنسکی : روسیه طی یک هفته گذشته ۴۶۰ پهپاد ایرانی «شاهد» را به سمت اوکراین شلیک کرد در پی توقف صادرات گاز ایران ؛ برق عراق قطع شد