کوپن برای بیشتر مردم یادآور صف ‌های طولانی برای رسیدن به شکر و روغن و سایر کالاهای اساسی است، اما به نظر می‌رسد با استفاده از زیرساخت‌های الکترونیکی کشور، در صورت اجرای این طرح، بتوان معایب آن در گذشته را تا حدودی برطرف کرد.

بحث کوپن یا کالابرگ الکترونیکی از تابستان سال ۱۳۹۷ و با افزایش چشمگیر قیمت کالاهای اساسی از سوی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی مطرح و قرار شد که کالاهای اساسی در قالب وجه نقد یا کوپن الکترونیک تامین شود. اواخر سال ۱۳۹۷ هم کمیسیون تلفیق مجلس بازگشت دوباره کوپن الکترونیکی را تصویب کرد اما در نهایت تابستان سال گذشته وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) اعلام کرد که کالای اساسی به اندازه کافی در کشور وجود دارد و فعلا برنامه‌ای برای توزیع آن به صورت کوپنی در دستور کار این وزارتخانه قرار نگرفته و بنابراین طرح تامین کالای اساسی در قالب کوپن الکترونیکی تاکنون به جریان نیفتاده است.

اما به نظر می‌رسد با روی کار آمدن مجلس یازدهم دوباره بحث توزیع کالای اساسی در قالب کوپن مطرح شده و حتی صبح امروز نائب رئیس کمیسیون برنامه وبودجه اعلام کرده که طرح کالا برگ الکترونیکی در کمیسیون های تخصصی مجلس درحال بررسی است و درصورت تامین بودجه پیش بینی شده، برای یک خانواده چهار نفره ۴۰۰ هزار تومان و خانواده های چهار نفر به بالا ۵۰۰ هزار تومان تسهیلات خرید در نظر گرفته می‌شود.

به گفته او برای اجرای طرح کالابرگ الکترونیک دو نحوه اجرا مطرح شده که در روش اول کالا برگ الکترونیک به مردم ارائه و ماهانه شارژ می‌شود تا مردم بتوانند اقلام ضروری خود مانند گوشت و مرغ را به قیمت دولتی تهیه کنند و اجرای آن حدود شش ماه طول می‌کشد. در مدل دوم نیز تسهیلات خرید به کارت یارانه افراد پرداخت می‌شود که به صورت نقدی قابل برداشت نخواهد بود.

مخالفان و موافقان چه می‌گویند؟

در دهه ‌۶۰ و در بحبوحه جنگ تحمیلی طی طرحی به صورت متناوب و بر اساس یک زمانبندی، کوپن‌های کاغذی به خاواده‌ها بر اساس تعداد افراد ‌خانوار تعلق می‌گرفت. هر کالا، کوپن مخصوص به خود را داشت و این کالاها شامل بنزین، برنج، روغن، قند، شکر، صابون، ‌پودر شوینده، پنیر، تن ماهی، گوشت، مرغ، تخم‌مرغ و ... بود. افراد می‌توانستند با کوپن، سهمیه مربوط به خود را از فروشگاه ‌هایی که کالاهای اساسی را از دولت گرفته بودند، دریافت کنند. ‌

درباره اعمال این سیاست در زمان جنگ اختلافاتی وجود دارد؛ به طوری‌که عده‌ای، به ویژه دست‌اندرکاران این سیاست در دهه ۶۰، سهمیه بندی کالا و استفاده از کوپن را یک تصمیم درست می‌دانند که جلوی تعداد زیادی مرگ و میر را گرفته، اما در طرف دیگر عده‌ای آن را طرحی شکست خورده توصیف می‌کنند.

از سال ۱۳۹۷ و مطرح شدن دوباره پیشنهاد اعمال این سیاست هم بحث‌ میان موافقان و مخالفان کوپن الکترونیکی بالا گرفته است. مخالفان، این سیستم را شکست خورده، بازگشت به عقب و موجب رانت و فساد توصیف می‌کنند، اما موافقان معتقدند این طرح به عدالت در توزیع کمک می‌کند و حتی کشورهای لیبرال هم برای کاهش شکاف طلقاتی از ارائه کوپن استفاده می‌کنند.

با این حال ذکر چند نکته برای قضاوت بهتر در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد. نکته اول اینکه شاید نام کوپن برای برخی یادآور صف‌های طولانی برای دریافت کالاهای اساسی و همچنین شکست عزت نفس که تحت عنوان انگ زنی یا برچسب زنی به نیازمندان شناخته می‌شود، باشد، اما در صورت استفاده از زیرساخت‌های الکترونیکی کشور، یعنی واریز مبلغ تعیین شده به حساب شهروندان و امکان خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای این مسئله برطرف می‌شود و حتی می‌توان از ظرفیت فروش آنلاین هم برای کاهش رفت و آمد مردم در شرایط کنونی و شیوع ویروس کرونا استفاده کرد. در صورت استفاده این فرآیند زمینه جدیدی برای فساد هم وجود ندارد؛ چراکه اساسا تغییر خاصی در رویه واردات، ارز تخصیص داده شده و نظارت‌های مربوط به قیمت در زمینه کالاهای اساسی صورت نگرفته است.

از طرف دیگر استفاده از کالابرگ حتی در کشورهای غربی از جمله آمریکا مرسوم است و برنامه کمک به تغذیه مکمل در آمریکا موسوم به «SNAP» که به‌عنوان برنامه «کالابرگ غذا» در آمریکا شناخته می‌شود، کمک‌هایی در اختیار مردم بدون درآمد یا کم درآمد این کشور برای خرید مواد غذایی قرار می‌دهد.

همچنین توجه به نکته ضروری است که با وجود نرخ تورم بیش از ۴۰ درصد در سال ۱۳۹۸ حداقل دستمزد امسال حدود ۲۶ درصد افزایش داشته است و حتی در ماه‌های اخیر هم قیمت برخی کالاهای اساسی مجددا افزایش یافته که مجموعه این شرایط نیازمند اتخاذ تدابیری برای دهک‌های پایین‌تر جامعه است.

تماشاخانه