پاسخ به ۵ سوال اساسی در مورد واکسن‌ های کرونا و لخته‌ شدن خون

به گزارش ایسنا و به نقل از نیچر، این اقدام مسئولین ایالات متحده پس از آن که مقامات اروپا از ارتباط بین واکسن آکسفورد-آسترازنکا و لخته شدن خون ابراز نگرانی کردند رخ داد.

هر دوی این تصمیم‌ها تاثیرات جهانی دارند. اگرچه محققان و مسئولین تاکید می‌کنند که مزایای واکسن از خطرات آن بیشتر است اما برخی کشورها استفاده از واکسن آسترازنکا را به گروه‌های سنی خاصی محدود کرده‌اند و دانمارک استفاده از آن را به کلی متوقف کرده است. در همین حال جانسون-جانسون نیز توزیع واکسنش را در برخی کشورها متوقف کرده است.

سوزان گلدنشتاین (Susan Goldstein) یک متخصص بهداشت عمومی و معاون رئیس شورای تحقیقات دارویی آفریقای جنوبی (SAMRC) در ژوهانسبورگ، می‌گوید: سردرگمی زیادی به وجود آمده است. بخشی از این سردرگمی ناشی از نیاز فوری به بررسی داده‌های بهم‌ریخته، ناقص و بی‌ثبات است. از آن‌ جایی که مسئولین باید سریعا تصمیم‌گیری کنند دانشمندان به سرعت در حال بررسی علت ایجاد این عارضه‌ی نادر و ارتباط آن با واکسن هستند.

در این جا به چند پرسش اساسی که دانشمندان به دنبال یافتن پاسخ آن هستند می‌پردازیم.

چه ارتباطی میان لخته‌ شدن خون و واکسن وجود دارد؟

لخته خون‌های ایجاد شده‌ای که به واکسن‌های آسترازنکا و جانسون-جانسون مربوط می‌شدند ویژگی‌های خاصی دارند: این لخته‌های خون در مناطق غیرمعمولی از بدن مانند مغز و یا شکم ایجاد می‌شوند و با کاهش پلاکت خون همراه هستند. پلاکت‌ها در روند انعقاد خون نقش دارند. بررسی‌های بیشتر نشان دهنده‌ی بروز علائم ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین(HIT) در دریافت‌کنندگان واکسن بود. سندرم ترومبوسیتوپنی یک عارضه‌ی نادر ناشی از داروی هپارین ضدانعقادی است اما دریافت‌کنندگان واکسن این دارو را مصرف نکرده بودند.

تصور می‌شود که ترومبوسیتوپنی در اثر اتصال هپارین به یک سلول پروتئین به نام فاکتور۴ ایجاد می‌شود که در نتیجه‌ی آن یک پاسخ ایمنی رخ می‌دهد که شامل تولید آنتی‌بادی‌هایی علیه فاکتور۴ است و در نتیجه‌ی آن پلاکت‌ها تخریب شده و ماده‌ای که باعث لخته شدن خون می‌شود از سلول‌ها آزاد می‌شود. سوال اینجاست چه چیزی در نبود هپارین این عارضه را ایجاد می‌کند؟

واکسن‌های آسترازنکا و جانسون-جانسون با آدنوویروس‌ ساخته می‌شوند. دی‌ان‌ای کد کننده‌ی پروتئین سنبله کروناویروس به وسیله‌ی آدنوویروس به درون سلول انسان حمل می‌شود، در درون سلول پروتئین‌های سنبله کرونا ساخته می‌شوند، بدن در برابر این پروتئین‌ها واکنش نشان داده و ایمنی ایجاد می‌کند.

در حال حاضر محققان نمی‌دانند که چه ترکیباتی درون واکسن‌ها باعث ایجاد این پاسخ ایمنی ناخواسته در برابر پلاکت فاکتور۴ می‌شود. هیلدگوند ارتل(Hildegund Ertl)، ایمنی شناس ویروسی از موسسه‌ی ویستار(Wistar) در فیلادفیا، پنسیلوانیا می‌گوید: علت آن می‌تواند وکتور(حمل کننده‌ی دی‌ان‌ای به درون سلول)، پروتئین سنبله و یا یک ماده‌ی اضافی درون وکتور باشد.

آیا واکسن‌های دیگر کووید-۱۹ نیز می‌توانند باعث لخته‌شدن خون شوند؟

واکسن‌های آسترازنکا و جانسون-جانسون از آدنوویروس‌های متفاوتی استفاده می‌کنند اما ظهور عارضه‌ی ترومبوسیتوپنی در دریافت‌کنندگان این دو نوع واکسن و عدم مشاهده‌ی آن در دریافت‌کنندگان انواع دیگری از واکسن‌ مانند واکسن‌های mRNA باعث ایجاد نگرانی شده است. تصور می‌شود که شاید این مشکل در واکسن‌هایی که از آدنوویروس استفاده می‌کنند مشترک باشد. واکسن دیگری با همین ویژگی اسپوتنیک-وی است که توسط مرکز اپیدمولوژی و میکروبیولوژی گامالیا(Gamaleya) در مسکو ساخته شده است.

در یک بیانیه‌ی مطبوعاتی گامالیا واکسن اسپوتنیک را از سایر واکسن‌ها مجزا دانست و گفت: تمامی واکسن‌هایی که با وکتور آدنوویروس کار می‌کنند با یکدیگر متفاوت هستند. وی خاطرنشان کرد، ویروس‌های مورد استفاده در واکسن، سلولی که ویروس درونش ساخته می‌شود، توالی دی‌ان‌ای پروتئین سنبله‌ای که حمل می‌کند، روش‌های تصفیه آن‌ها و دوز مصرفی واکسن‌ها با یکدیگر متفاوت هستند.

اریک ون‌گورپ(Eric van Gorp ) ویروس‌شناس در دانشگاه پزشکی اراسموس(Erasmus) در روتردام(Rotterdam)، هلند، کنسرسیومی را که به بررسی تاثیرات واکسن‌های مختلف بر روی سلول‌های عروق رشد یافته در آزمایشگاه می‌پردازند رهبری می‌کند. این گروه همچنین به دنبال یافتن آنتی‌بادی علیه پلاکت فاکتور۴ در دریافت‌کنندگان واکسن‌های گوناگون کووید-۱۹ هستند.

او می‌گوید: کشف علت این موضوع برای ساخت واکسن‌های آینده مهم خواهد بود. آیا می‌توانیم همچنان از آدنوویروس‌ها استفاده کنیم و یا باید به دنبال ساخت واکسن‌های mRNA باشیم؟ این سوالی اساسی برای آینده‌ی نزدیک است.

لخته‌شدن خون در افراد واکسینه‌شده چقدر نادر است؟

نسبت سود به ضرر یک دارو یکی از اساسی‌ترین اطلاعاتی است که مسئولین هنگام تصمیم‌گیری برای بی‌خطر بودن یک دارو به آن نیاز دارند اما تعیین این عدد دشوار است.

سعد شاکر(Saad Shakir) مدیر واحد تحقیقات ایمنی داروها در انگلستان می‌گوید: واضح است که احتمال ابتلا به سندرم ترومبوسیتوپنی بسیار کم است و تنها ۸۶ مورد از ۲۵ میلیون دریافت‌کننده‌ی واکسن در اروپا از تاریخ ۲۲ مارس تاکنون به این عارضه دچار شده‌اند. اما رقم دقیق آن در حال تغییر است. محققان به گزارش‌های پس از واکسن زدن اتکا می‌کنند در حالی که در این گزارش‌ها امکان جهت‌گیری و طبقه‌بندی اشتباه وجود دارد. برای مثال سندرم پیچیده‌ی ترومبوسیتوپنی ممکن است در برخی موارد اشتباه در نظر گرفته شده باشد مخصوصا پیش از آن که ارتباطش با واکسن اعلام شود. اما اکنون که این موضوع علنی شده، پزشکان آن را در نظر می‌گیرند و آمار موارد گزارش شده می‌تواند افزایش یابد. این بدان معناست که در هفته‌های آینده شاهد موارد بیشتری خواهیم بود.

آیا گروه‌های خاصی از مردم بیشتر در معرض خطر هستند؟

تجزیه و تحلیل داده‌ها و مشخص کردن این که چه افرادی بیشتر در معرض خطر ابتلا به عارضه‌ی لخته‌شدن خون هستند کار دشواری است.

شیلا برد(Sheila Bird) متخصص آمار زیستی می‌گوید: افشای چنین اطلاعاتی در اروپا و انگلستان باعث از دست رفتن اطلاعات کلیدی می‌شود که محققان به آن‌ها نیاز دارند.

میزان کمی از موارد لخته‌شدن خون تاکنون گزارش شده است و توزیع نابرابر واکسن نیز کار را دشوار می‌کند. گزارش‌های اولیه نشان می‌دهد که زنان جوان بیشترین موارد ابتلا به این عارضه بوده‌اند اما آژانس دارویی اروپا هفته‌ی گذشته گزارش داد که نمی‌توان هیچ گروه پرخطری مشخص کرد. علت زیاد بودن آمار زنان می‌تواند ناشی از اولویت داشتن کادر درمان در بسیاری از کشورها باشد که تعداد زنان در این حوزه‌ی کاری بیشتر است.

شاکر می‌گوید: اگر آمار جوانانی که این عارضه را نشان می‌دهند بیشتر باشد می‌تواند به نوعی گمراه کننده باشد زیرا لخته‌ شدن خون و سکته در افراد مسن رایج است و ممکن است بررسی‌هایی که برای افراد جوان انجام می‌شود برای این گروه از افراد انجام نشود.

بررسی این عوامل خطر می‌تواند به مسئولین در تشخیص خطر واکسن نسبت به خطر ابتلا به کووید-۱۹ کمک کند که به سن و سایر عوامل مربوط است. اما برای این بررسی‌ها باید منتظر گزارش‌های بیشتری باشیم.

ترس از عوارض جانبی چه تاثیری بر تلاش‌های جهانی برای واکسیناسیون خواهد گذاشت؟

برخی از محققان می‌گویند که نگرانی‌های مربوط به آسترازنکا و جانسون-جانسون نشان می‌دهد که امنیت واکسن‌ها در حال بررسی است و محققان موارد نادر در بین میلیون‌ها نفر را پیدا می‌کنند. و اگر مسئولین واکنش‌هایی از جمله توقف واکسن و بررسی داده‌ها نشان نمی‌دادند ممکن بود اعتماد عمومی نسبت به نظارت امنیت واکسن‌ها کاهش یابد.

نونی مکدونالد(Noni Macdonald) متخصص بیماری‌های عفونی کودکان در دانشگاه دالاهو (Dalhousie) در هالیفاکس(Halifax) کانادا می‌گوید: نحوه‌ی اطلاع جامعه از این خطرات بسیار مهم است و بر روی اعتماد مردم تاثیر می‌گذارد. طی چند هفته‌ی گذشته با ظهور بیشتر اطلاعات، ماهیت و شدت نگرانی‌ها تغییر کرده است. این موضوع به همراه بحث‌های فنی در مورد خطرات و شرایط پزشکی می‌تواند باعث سردرگمی شود.

زمانی که اعتماد عمومی نسبت به واکسن خدشه‌دار شود بازگردانی آن دشوار است. اطلاعات منفی طولانی‌تر باقی می‌مانند و بیشتر شنیده می‌شوند و اگر شما قبلا نگران بودید نگرانی شما را بیشتر می‌کنند. هرگونه محدودیت بیشتر در استفاده از واکسن می‌تواند تاثیرات جهانی داشته باشد. هر دوی این واکسن‌ها ارزان‌تر از واکسن‌های mRNA هستند و حمل آن‌ها راحت‌تر است و هردوی سازندگان این واکسن‌ها توافق کرده‌اند که آن‌ها را با قیمت پایین‌تر به کشورهای کم‌درآمد بدهند.

گلدنشتاین می‌گوید: در آفریقای جنوبی تنها یک سوم کادر درمان واکسینه شده‌اند در حالی که این کشور سومین موج کرونا را تجربه می‌کند. دسترسی گسترده‌ای به واکسن‌های mRNA وجود ندارد و آسترازنکا در برابر نوعی از ویروس کرونا که کشور را فرا گرفته محافظت کمی ایجاد می‌کند.

با این وجود آفریقا توزیع واکسن جانسون-جانسون را برای بررسی‌های بیشتر متوقف کرده است.

واکسن جانسون-جانسون که تنها در یک دوز تزریق می‌شود می‌تواند امیدبخش واکسیناسیون کسانی باشد که دسترسی به آن‌ها دشوار است مانند بی‌خانمان‌ها، افرادی که به سؤمصرف مواد دچارند و افرادی که نمی‌توانند به دلایلی خانه را ترک کنند.

کمیل کوتون(Camille Kotton) متخصص بیماری‌های عفونی در ماساچوست می‌گوید: توقف تزریق این واکسن برای ما که خط مقدم مبارزه با بیماری هستیم، واقعا ویران‌کننده بوده است.