خطر کرونا دلتا برای جهان

روزنامه جام جم نوشت: «اخیرا موارد ابتلا به کووید-۱۹ در انگلستان رو به افزایش بوده و اصلی‌ترین نوع ویروس مشاهده‌ شده نیز از نوع جهانی دلتا است. محققان می‌گویند علت این اتفاق همه‌گیری گونه دلتا عنوان می‌شود که به‌ شدت مسری است. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، گونه B.1.917.2 که اکنون «دلتا» نامیده می‌شود، نخستین بار در هندوستان ظاهر شد اما پس از آن به سرعت در ۶۲ کشور شیوع یافته‌است. محققان تلاش می‌کنند متوجه شوند چه شد که این گونه جدید حالا به گونه غالب کرونا تبدیل شده‌ است.

آنتونی فائوچی، مشاور ارشد پزشکی کاخ سفید، در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت: «مبتلایان به گونه دلتا هنوز در ایالات متحده نادرند و فقط ۶ درصد موارد ابتلا را تشکیل می‌دهند. اما در انگلستان این گونه به سرعت از گونه B.1.1.7 آلفا پیشی‌گرفته و موجب بالارفتن سرعت ابتلا به کووید-۱۹ شده‌ است که این می‌تواند موجب به تعویق‌ افتادن برنامه‌های این کشور برای کاهش محدودیت‌ها در ۳۱ خرداد شود. در آمریکا نیز فعلا تعداد موارد ابتلا به گونا دلتا اندک است اما مقامات بهداشت عمومی اوضاع شیوع آن را زیر نظر دارند.

مت هانکاک، وزیر بهداشت و مراقبت‌های اجتماعی انگلیس، گفته‌ است به نظر می‌رسد میزان سرایت گونه دلتا حدود ۴۰درصد بیشتر از نوع آلفا است اما هنوز دانشمندان در تلاش‌اند تا میزان دقیق ابتلا به این گونه را که بین ۳۰ تا ۱۰۰ درصد است، مشخص کنند. آنها همچنین می‌کوشند بفهمند چه عاملی باعث عفونت بیشتر ناشی از ابتلا به این گونه می‌شود. البته پاسخ خاصی ندارند؛ هر چند فرضیه‌هایی در دست است.

همه ویروس‌ها هنگام جهش در کد ژنتیک خود تکثیر می‌شوند و ویروس عامل بیماری کووید-۱۹ نیز از این قاعده مستثنا نیست. بسیاری از این جهش‌ها هیچ تأثیری ندارند اما برخی از آنها ساختار یا عملکرد ویروس را تغییر می‌دهند. شناسایی تغییرات در توالی ژنتیک یک ویروس آسان است اما کشف این‌ که چگونه این تغییرات بر نحوه انتشار ویروس تأثیر می‌گذارند، بسیار پیچیده‌ است. در این رابطه بررسی پروتئین اسپایک (Spike Protein) که به ورود ویروس به سلول‌ها کمک می‌کند، موضوع خوبی برای شروع بررسی است.

چگونه دلتا وارد سلول‌ها می‌شود؟

برای آلوده‌کردن سلول‌ها، ویروس کروی‌شکل سارس-کوو-۲ باید وارد بدن شود و به گیرنده‌های سطح سلول‌ها متصل شود. این ویروس به‌وسیله پروتئین‌های اسپایک وارد سلول‌ها شده و به گیرنده‌ای روی سلول‌های انسانی که اِی‌سی‌ئی۲  (ACE2 )نام دارد متصل می‌شود؛ مثل کلیدی که در قفل قرار دارد. این گیرنده در بسیاری از سلول‌های بدن از جمله در سلول‌های ریه وجود دارد.

جهش‌هایی که به محکم‌تر چسبیدن ویروس به سلول کمک می‌کند، موجب انتقال آسان بیماری از فردی به فرد دیگر می‌شود. تصور کنید در قطره کوچکی که حاوی ویروس «سارس-کوو-۲» است نفس می‌کشید. ناتانیل لاندو، میکروب‌شناس کالج پزشکی دانشگاه نیویورک آمریکا (NYU Grossman School of Medicine) می‌گوید: «اگر آن قطره حاوی ویروس‌هایی با قابلیت اتصال بهتر باشد، در یافتن و عفونی‌کردن سلول‌های شما کارآمدتر خواهد بود.»

دانشمندان هنوز نمی‌دانند چه میزان از ویروس «سارس-کوو-۲» را اگر استنشاق کنیم به بیماری مبتلا می‌شویم. اما احتمالا برای ویروسی که جذب آن به گیرنده سلولی اِی‌سی‌ئی۲ قوی‌تر است، این آستانه پایین‌تر خواهد بود.

لاندو و همکارانش با شبیه‌سازی ویروس در آزمایشگاه شروع به مطالعه کردند. این ویروس‌های مهندسی‌شده آزمایشگاهی نمی‌توانند تکثیر شوند اما محققان می‌توانند با ویرایش آنها، عمل پروتئین اسپایک را در سطح آنها ایجاد و به آنها اجازه می‌دهد اتصال ویروس به سلول را به‌راحتی آزمایش کنند. محققان این شبه‌ویروس‌ها را با مهره‌های پلاستیکی پوشانده شده با گیرنده‌هایی شبیه اِی‌سی‌ئی۲ مخلوط کرده و سپس میزان چسبیدن شبه‌ویروس‌ها به مهره‌ها را بررسی می‌کنند. هر چه تعداد ویروس بیشتر باشد، اتصال ویروس بهتر است. در پیش‌نویس مقاله‌ای که اردیبهشت ماه منتشر شد، گرونبا و همکارانش نشان دادند برخی جهش‌های موجود در دلتا باعث افزایش اتصال می‌شود.

چگونه داخل سلول عفونی می‌شود؟

اتصال بهتر صرفا آستانه عفونت را کاهش نمی‌دهد، زیرا ویروس هنگام درگیرشدن با گیرنده‌های روی سلول‌ها، سلول‌های بیشتری را در بدن آلوده می‌کند. لاندو می‌گوید: «فرد آلوده ویروس بیشتری در خود دارد زیرا ویروس با قوت بیشتری تکثیر می‌کند.»

بعد از این‌ که ویروس به گیرنده سلول متصل شد، مرحله بعدی ترکیب‌شدن با سلول است. این فرآیند زمانی شروع می‌شود که آنزیم‌ها از سلول میزبان، پروتئین اسپایک را در دو محل مختلف قطع می‌کنند. این فرآیند که با عنوان «شکاف» شناخته می‌شود، شروع آمیزش ویروس با سلول است. اگر این اتصال مانند قراردادن کلید مناسب در قفل باشد، فرآیند شکاف مانند پیچاندن کلید در قفل است.

ونیت مناچری، متخصص ویروس‌شناسی در دانشگاه علوم پزشکی تگزاس می‌گوید: «بدون ایجاد بریدگی در دو محل، ویروس نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود. یکی از جهش‌های موجود در گونه دلتا در واقع در یکی از این محل‌های شکاف رخ می‌دهد و مطالعه جدیدی که هنوز بررسی نشده‌ است نشان می‌دهد این جهش باعث افزایش شکاف می‌شود. مناچری، که در این مطالعه نقشی نداشته و نتایج این مطالعه را در آزمایشگاه خود تکرار کرده‌ است، می‌گوید: «بنابراین فعال‌شدن ویروس در این حالت کمی راحت‌تر رخ می‌دهد.»

هنوز مشخص نیست این‌ که آیا افزایش این شکاف، قابلیت سرایت را بیشتر می‌کند یا نه اما امکانش هست. مناچری می‌گوید: «وقتی دانشمندان این محل‌های شکاف را حذف می‌کنند، ویروس کمتر قابل انتقال بوده و قابلیت بیماری‌زایی دارد. بنابراین می‌توان این فرض را محتمل دانست تغییراتی که باعث ایجاد شکاف می‌شود، قابلیت انتقال ویروس را افزایش می‌دهد.

همچنین ممکن است گونه دلتا بتواند در فرار از پاسخ ایمنی بدن به انتقال تحریک کمک کند. فرار از سیستم ایمنی به این معنی است که سلول‌های بیشتری آلوده شده و ویروس بیشتری تولید می‌کنند، که به‌ طور بالقوه فرد مبتلا به ویروس می‌تواند شخص دیگری را آلوده کند.

واکسن‌ها هنوز مؤثرند

خبر خوب در شرایط فعلی این است که واکسیناسیون، محافظت شدیدی در برابر گونه دلتا ایجاد می‌کند. نتایج یک مطالعه جدید انجام‌شده در سازمان بهداشت عمومی انگلستان نشان می‌دهد واکسن فایزر بایونتک در پیشگیری از بیماری ناشی از گونه دلتا در افراد کاملا واکسینه‌شده به میزان ۸۸ درصد مؤثر است. اما واکسن آسترازنکا کمی کمتر محافظت می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد دو تزریق از این واکسن ۶۰درصد در برابر گونه دلتا مؤثر بوده‌ است. با این حال تزریق تنها یک دوز واکسن تاثیر بسیار کمتری داشت؛ اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم فقط ۳۳درصد موثر بود. در هر صورت تا زمان انتشار این نوشتار، ۲/۶ درصد از مردم جهان در برابر کووید-۱۹ واکسینه شده‌اند. اما در هندوستان، جایی که همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ با شیوع سریع ویروس دلتا افزایش یافت، فقط ۳/۳ درصد از جمعیت به واکسیناسیون کامل دست یافته‌اند.

فائوچی، در یک جلسه مطبوعاتی از کسانی که واکسینه نشده‌اند خواست اولین دوز تزریق خود را بگیرند و به کسانی هم که واکسینه شده‌اند یادآوری کرد تا از تزریق دوز دوم واکسن صرف‌ نظر نکنند. در انگلستان اکنون ویروس دلتا به‌سرعت جایگزین آلفا شده‌ است و کم‌کم به گونه غالب تبدیل می‌شود. چنان‌ که می‌بینیم اکنون موارد ابتلا به گونه دلتا در حال افزایش است. این اتفاقی است که مشابه آن در بسیاری از کشورها و از جمله در ایران ما ممکن است رخ دهد و هشیاری مردم و نظام بهداشت را می‌طلبد.»