پدر کنترل عفونت و پزشکانی که باعث مرگ زنان باردار شدند!/ یک توصیه تاریخی که این روزها بازهم چاره ساز شده است(+عکس)

عصر ایران – این داستان مردی است که ایده هایش می توانست جان افراد زیادی را نجات داده و تعداد بی‌شماری از زنان و نوزدان را از تب و مرگ هایی دردناک دور نگه دارد.

این که چرا از فعل "می توانست" استفاده کرده ایم را در ادامه متوجه خواهید شد.

داستان ما درباره پزشکی مجارستانی به نام ایگناتس زملوایس در سال 1846 است. به گفته جاستین لسلر، استادیار دانشکده سلامت عمومی جان هاپکینز، زملوایس مرد شاخص زمان خود بود!

این دورانی بود که لسلر آن را "آغاز عصر طلایی دانشمند پزشکی" توصیف می کند، زمانی که از پزشکان انتظار می رفت آموزش علمی داشته باشند.

 هنگامی که دکتر زملوایس جوان برای کار جدید خود در کلینیک زایمان بیمارستان عمومی وین حاضر شد، جمع آوری برخی داده ها را آغاز کرد. زملوایس قصد داشت بفهمد چرا بسیاری از زنان بستری در بخش های زایمان به واسطه تب نفاسی یا تب پس از زایمان جان خود را از دست می دهند.

زملوایس دو کلینیک زایمان در بیمارستان را زیر نظر گرفت. در یکی از آنها پزشکان و دانشجویان پزشکی مرد حضور داشتند و در دیگری ماماها به عنوان خدمه حضور داشتند. زملوایس آمار مرگ و میر در هر بخش زایمان را ثبت می کرد.

بر همین اساس، وی متوجه شد که آمار مرگ و میر زنان در بخشی که خدمه آن را پزشکان و دانشجویان پزشکی مرد تشکیل می دهند، پنج برابر بیشتر از بخشی است که توسط ماماها اداره می شود!

اما چرا؟

زملوایس تفاوت های بین دو بخش و ایده های وجود چنین اختلافی در آمار مرگ و میر زنان را بررسی کرد و بلافاصله متوجه تفاوت بزرگی بین این دو بخش زایمان شد!

در کلینیکی که ماماها اداره می کردند، زنان به پهلو خوابیده و زایمان می کردند. در کلینیک پزشکان مرد، زنان به پشت خوابیده و زایمان می کردند. از این رو، وی از زنانی که در کلینیک پزشکان مرد حاضر بودند خواست به پهلو خوابیده و زایمان کنند. اما این اقدام تاثیری در آمار مرگ و میر زنان ایجاد نکرد.

سپس، زملوایس متوجه شد هرگاه فردی در بخش زایمان به دلیل تب پس از زایمان جان خود را از دست می دهد، یک کشیش در شرایطی که یک خدمتکار زنگی را به صدا در می آورد از کنار تخت زنان عبور می کنند. زملوایس این نظریه را مطرح کرد که کشیش و صدای زنگ زنان را چنان می ترساند که دچار تب، بیماری و در نهایت مرگ می شوند.

از این رو، زملوایس از کشیش خواست تا مسیر خود را تغییر داده و از به صدا درآوردن زنگ خودداری کند. این اقدام نیز اثری به همراه نداشت.

زملوایس برای کسب آرامش ذهن خود مدتی مرخصی گرفت و به ونیز سفر کرد. وی امیدوار بود که این استراحت و مشاهده اثار هنری ذهن مشغول وی را آرام کند.

زمانی که زملوایس به بیمارستان بازگشت، برخی اخبار غم انگیز اما مهم در انتظار وی بود. یکی از همکاران وی که پاتولوژیست بود، بیمار شده و جان خود را از دست داده بود. به گفته جاکلین دافین، استاد تاریخ پزشکی در دانشگاه کویینز در کینگستون، اونتاریو، این اتفاقی رایج بود.

این شرایط اغلب برای پاتولوژیست ها رخ می داد. چیز جدیدی در مورد نحوه مرگ همکار زملوایس وجود نداشت. وی هنگام کالبدشکافی فردی که از تب نفاسی مرده بود، انگشت خود را خراش داده بود. پس از آن، پزشک پاتولوژیست بیمار شده و جان خود را از دست داده بود.

زملوایس علائم همکار خود را بررسی کرد و دریافت که وی نیز در اثر بیماری مشابه با زنی که کالبدشکافی وی را بر عهده داشت، مرده است. پس تب نفاسی چیزی نبود که فقط زنان هنگام زایمان به واسطه آن بیمار شوند و افراد دیگر در بیمارستان را نیز می توانست درگیر کند.

اما هنوز پاسخی برای پرسش اصلی زملوایس پیدا نشده بود: این که چرا زنان بیشتری در بخش زایمان دارای خدمه پزشکان مرد نسبت به بخشی که توسط ماماها اداره می شد، جان خود را از دست می دهند.

مرگ پاتولوژیست سرنخی را در اختیار زملوایس قرار داد.

تفاوت بزرگ بین بخش پزشکان مرد و بخش ماماها این بود که پزشکان کالبدشکافی انجام می دادند اما ماماها این کار را نمی کردند.

از این رو، زملوایس این فرضیه را مطرح کرد که ذراتی از جسد روی دست پزشکان و دانشجویانی که کالبدشکافی انجام داده، باقی می ماند. و زمانی که برای زایمان یا معاینه زنان پس از زایمان مراجعه می کنند، این ذرات به درون بدن زنان منتقل شده و موجب ابتلای آنها به بیماری و در نتیجه مرگ می شود.

در صورت درست بودن فرضیه زملوایس، خلاص شدن از شر ذرات جسد باید نرخ مرگ و میر ناشی از تب پس از زایمان را کاهش می داد.

زملوایس از کادر پزشکی خواست تا دست ها و وسایل خود را نه فقط با آب و صابون، بلکه با محلول کلر تمیز کنند. کلر همانگونه که امروز می دانیم، یکی از بهترین ضدعفونی کننده های موجود است. زملوایس اطلاعاتی در مورد میکروب ها نداشت. وی کلر را انتخاب کرد زیرا فکر می کرد بهترین روش برای خلاص شدن از شر بوی باقیمانده از ذرات جسد است.

پس از این اقدام، میزان ابتلا به تب نفاسی به طرز چشمگیری کاهش یافت.

آنچه زملوایس کشف کرد، امروز نیز صادق است: شستشوی دست ها یکی از مهم‌ترین ابزارها در سلامت عمومی است. این کار می تواند کودکان را از ابتلا به آنفلوآنزا دور نگه دارد، از گسترش بیماری پیشگیری کرده و از عفونت جلوگیری کند.

 البته در دوران کنونی و همه گیری کرونا، توصیه به شستشوی دست ها باردیگر بطور جدی مورد توجه قرار گرفته است!

شاید فکر کنید همه هیجان زده شده بودند زیرا زملوایس مشکل را حل کرده بود. اما در واقع این گونه نبود.

بیشتر پزشکان ناراحت بودند زیرا فرضیه زملوایس نشان می داد که آنها افرادی بودند که موجب ابتلای زنان به تب نفاسی می شدند.

زملوایس نیز چندان با درایت عمل نمی کرد. او افراد مخالف خود را علنا سرزنش کرده و به دلیل عدم باور به اهمیت بهداشت پزشکی، متهم به قتل می دانست. از این رو، زملوایس دشمنانی با نفوذ برای خود ایجاد می کرد.

در نهایت، پزشکان شستشوی دست ها با کلر را متوقف کرده و زملوایس نیز شغل خود را از دست داد.

زملوایس به طور مداوم تلاش می کرد تا پزشکان در دیگر نقاط اروپا را متقاعد کند تا شستشوی دست ها با کلر را انجام دهند، اما هیچ کس به وی گوش نمی داد.

حتی امروزه نیز متقاعد کردن افراد برای جدی گرفتن شستشوی دست ها یک چالش است. به گفته مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا، بهداشت دست یکی از مهم‌ترین راه های پیشگیری از عفونت ها محسوب می شود.

هرچه زمان می گذشت، زملوایس عصبانی‌تر شده و رفتاری عجیب‌تر پیدا می کرد. حدس و گمان هایی درباره ابتلای وی به بیماری روانی وجود دارد. در سال 1865، زملوایس در یک آسایگاه روانی بستری شد.

پایان غم انگیز داستان این است که زملوایس احتمالا در آسایشگاه مورد ضرب و شتم قرار گرفته و در نهایت به دلیل سپسیس (گندخونی) جان خود را از دست داد. این عارضه ای بالقوه کشنده از یک عفونت در جریان خون است، یعنی شرایطی که زملوایس برای جلوگیری از آن در زنانی که به واسطه تب نفاسی جان خود را از دست می دادند، به سختی مبارزه کرده بود.

اگرچه ایده ها و باورهای دکتر ایگناتس زملوایس در زمان حیاتش چندان مورد توجه قرار نگرفت، اما بعدا درستی مواردی مانند رعایت بهداشت دست در پیشگیری از انتقال و گسترش بیماری ها تایید شد. از دکتر زملوایس به عنوان "پدر کنترل عفونت" یاد می شود.

بیشتر بخوانید:

افسردگی پس از زایمان چیست؟/ راه های درمان افسردگی پس از زایمان

عادت شست‌وشوی دست در کشورها؛ تمیزترین و کثیف‌ترین ملت‌ها کدامند؟

نحوه درست شستشوی دست به روایت تصویر (فیلم)

تماشاخانه

شکوه فرش ایرانی از دوره صفوی در اروپا ؛ هیجان مدیر گالری کریستی هنگام تعریف کردن را ببینید (فیلم)

عینک عجیبی که با استفاده از هوش مصنوعی چهره افراد را شناسایی می‌کند (فیلم)

فیلم های دیگر