زندگی در میان امواج رادیویی و دکل‌ها؛ سیگنال‌های BTS و موبایل با ما چه می‌کنند؟

ما در میان موجی از تشعشعات زندگی می‌کنیم؛ تأثیر فرکانس‌هایی که تلفن‌های همراه را به شبکه دکل‌های مخابراتی (BTS) وصل می‌کند در یک دهه‌ی گذشته بارها مورد بحث قرار گرفته است.

به گزارش زومیت، شمار پژوهش‌هایی که درباره تبعات این امواج برای سلامت انسان انجام شده، به صدها مورد می‌رسد و بحث درباره این موضوع بارها به شورای شهر کشیده شده و وزارت ارتباطات و سازمان رگولاتوری را ناچار به توضیح کرده است.

با افزایش تعداد مشترکان اپراتورهای تلفن همراه و دکل‌هایی که در نقاط دور و نزدیک شهرها و روستاها سر به آسمان کشیده‌اند، اعتراض به نصب دکل در نزدیکی ساختمان‌های مسکونی چندان عجیب نیست.

چندی پیش محمد شمسایی، مدیرکل تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی منطقه شمال شرق رگولاتوری درباره اهمیت دور نگه‌داشتن گوشی تلفن از سر در ویراستی نوشت: «در صورت کامل نبودن نماد میزان آنتن‌دهی، باید یا طول مکالمه را کاهش داد و یا از روش‌های دور نگهداشتن گوشی از سر و گردن استفاده کرد.» این هشدار چقدر جدی است؟

اینجا پای دو نوع موج الکترومغناطیس به میان می‌آید؛ یکی تشعشعات مربوط به گوشی‌های تلفن همراه و دیگری امواجی که از دکل‌های مخابراتی به ما می‌رسد.

خطر امواج الکترومغناطیس دکل‌های مخابراتی همیشه از سوی وزارت ارتباطات رد شده است. آخرین بار، اوایل اردیبهشت امسال عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت: «میزان تششعات دکل‌های BTS در ایران از استاندارهای جهانی هم پایین‌تر است و خیال مردم را راحت کنیم که هیچ ضرری برای سلامتی ندارد.»

البته بیشتر تحقیقاتی که تاکنون انجام شده اثرات کوتاه‌مدت قرارگیری در معرض میدان‌های الکترومغناطیسی و فرکانس‌های رادیویی را اندازه‌گیری کرده‌اند و با این حساب حکم‌دادن درباره اثرات طولانی‌مدت تشعشعات ممکن نیست.

اما اخباری درباره BTSهای غیرمجاز، از نصب غیراستاندارد دکل‌ها در برخی موارد حکایت دارد. در تهران هفت‌هزار‌و ۶۴۸ دکل وجود دارد که از این تعداد ۹۳۴ مورد غیر‌مجازند و باید جمع‌آوری شوند که چنین نشده است.

وجود ۱۳۰ هزارو ۳۸۰ سایت اپراتورهای همراه اول، ایرانسل و رایتل (طبق گزارش سال ۱۴۰۲ رگولاتوری) باعث شده نگرانی‌ها درباره تبعات احتمالی امواج دکل‌های مخابراتی به‌ویژه در مناطق مسکونی و مراکز حساس جمعیتی جدی‌تر باشد. پژوهشی که تابستان ۹۹ در فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای چاپ شده، به این نتیجه می‌رسد:

این پژوهش می‌گوید از مجموعۀ ۲۹ دکل موجود در منطقه ۱ شهرداری زنجان، پنج +دکل به‌دلیل رعایت نکردن فاصلۀ ‌استاندارد باید جابه‌جا شوند. از سرنوشت این دکل‌ها چیزی نمی‌دانیم.

آیدین عدالت، عضو هیات مدیره سندیکای صنعت مخابرات با تأیید توصیه‌ها درباره تشعشعات موبایل به «زومیت» توضیح می‌دهد: «فرکانسی که از طریق دکل مخابراتی در محیط منتشر می‌شود و به ما می‌رسد تاثیر مخربی بر سلامتی ندارد.

البته اگر کسی خیلی به این دکل‌ها نزدیک شود، سیگنال آن می‌تواند آسیب‌رسان باشد. اگر سر انسان در نیم‌متری یک آنتن BTS باشد تقریباً مثل این است که سرتان را در ماکروفر کرده باشید؛ تشعشعات آن به‌حدی زیاد است که می‌تواند سلول‌های مغز را بپزد. اما این سیگنال‌ها با توجه به ارتفاع دکل‌ها و دوری افراد از آنها، آنقدر آسیب‌زا نیست.»

اینطور که او می‌گوید مسئله‌ی اصلی امواج برگشتی است.

طبق این توضیح تعداد بیشتر دکل‌ها و آنتن‌دهی آسان‌تر خطر تشعشع تجمعی را کمتر می‌کند، این درست عکس جریان اعتراض به نصب دکل‌های مخابراتی است.

نویسندگان پژوهشی علمی درباره «محدودیت‌های قرار گرفتن در معرض تشعشعات تلفن همراه و راه‌حل‌های مهندسی» که سال ۲۰۲۳ در انتشارات MDPI منتشر شده می‌گویند: «ما قویاً معتقدیم که تا حد امکان باید از قرار دادن بافت‌های زنده در معرض امواج رادیویی بی‌سیم اجتناب کرد. چرا که جذب این امواج در بدن کاربران برای سلامتی آنها مضر است.»

در تابستان ۱۴۰۱ مقاله‌ای در مجله علوم پیراپزشکی و توانبخشی مشهد منتشر شد که با مرور ۱۱ مطالعه تجربی به چنین نتیجه‌ای رسید:

 عضو هیات مدیره سندیکای صنعت مخابرات درباره استفاده از تلفن‌های همراه چنین توصیه‌هایی دارد:

• در نقاطی که آنتن خیلی ضعیف است یا آنتنی وجود ندارد، سعی کنید از تلفن همراهتان استفاده نکنید یا حداقل از اسپیکر گوشی استفاده کنید تا تلفن همراه خیلی به مغزتان نزدیک نباشد.
• وقتی سیگنال موبایل ضعیف است، از موبایل خود استفاده طولانی‌مدت نکنید.
• وقتی تلفن همراهتان در حال شارژ است از آن استفاده نکنید، چون باتری موبایل در فرآیند شارژ شدن داغ‌تر می‌شود و این هم به گوشی صدمه می‌زند و احتمالاً صدماتی برای شما خواهد داشت.
• تلفن همراهتان را در محیط‌های بسته و نقاطی که امکان تهویه ندارد، شارژ نکنید. مثلاً هنگام شارژ گوشی آن را زیر بالش و پتو نگذارید.

او توصیه می‌کند: «اگر جایی هستید که به هیچ‌وجه نمی‌توانید آنتن بگیرید، می‌توانید موبایلتان را روی حالت هواپیما بگذارید تا گوشی دنبال شبکه نگردد و سیگنال مخربی هم تولید نکند.»

به گفته‌ی عضو هیات‌مدیره سندیکای صنعت مخابرات حداکثر سیگنال‌دهی مجاز ۱۰۰ میلی‌وات است؛ ولتاژ پایینی که نباید در موبایل‌ها از این میزان بالاتر برود. «باقی تجهیزات مخابراتی هم همینطور هستند. اکسس پوینت‌های بی‌سیم داخل خانه مثل مودم‌های ADSL و هر چیزی که با کاربر سروکار دارد حداکثر مجاز سیگنال‌دهی‌اش ۱۰۰ میلی‌وات بیشتر نیست. اما تجهیزاتی که خارج از محیط کاربر هستند مثل لینک‌های رادیویی دوربرد، یا دکل‌ها سیگنال‌هایی بیش از این دارند.»

طبق توضیحات او تلفن‌های همراه هم چه مونتاژ داخل و چه وارداتی، بدون تاییدیه فنی سازمان تنظیم مقررات اجازه اتصال به شبکه را پیدا نمی‌کند و بدون طی فرایند رجیستری به شبکه وصل نمی‌شود اما درباره تجهیزاتی که این مسیر را طی نمی‌کنند نگرانی و دغدغه وجود دارد: «مودم‌ها یا اکسس‌پوینت‌هایی که قاچاقی به کشور وارد می‌شوند، از این کانال رگولاتوری رد نمی‌شوند و خطر غیراستانداردبودن آنها وجود دارد.»

• انجام ارتباطات رادیویی بین گوشی تلفن همراه و آنتن BTS، با استفاده از پرتوهای الکترومغناطیسی در محدوده فرکانس ۹۰۰، ۱۸۰۰، ۲۱۰۰ و ۲۶۰۰ مگاهرتز صورت می‌گیرد.
• شدت پرتوهای رادیویی و مایکروویو در مناطق مسکونی و اماکن عمومی باید از حدودی که در استاندارد ملی ایران با عنوان «پرتوهای غیریون‌ساز حدود پرتوگیری» آمده است، کمتر باشد.
• حدود تشعشع آنتن‌های موبایل را مؤسسه‌ی ملی استاندارد محاسبه می‌کند.
• ماده ۳۰ قانون هوای پاک سازمان محیط زیست، سازمان انرژی اتمی و وزارت ارتباطات را موظف کرده از انتشار خارج از حدود همه امواج رادیویی، الکترومغناطیسی، پرتوهای یون‌ساز و غیریون‌ساز جلوگیری کنند و آنها را پایش کنند.
• سازمان رگولاتوری و سازمان انرژی اتمی ابعاد تأثیرات دکل‌های مخابراتی بر سلامت را کنترل می‌کنند.
• سازمان تنظیم ارتباطات رادیویی مسئول تنظیم دستورالعمل برای مکان‌یابی دکل‌هاست.