سفر به تهران قدیم؛ ماجرای گاوبندی در فرحزاد چه بود؟

روایت های مختلفی درباره وجه تسمیه گاوبندی در فرحزاد نقل شده که البته منبع موثقی برای آنها وجود ندارد. یکی از روایت ها این است که باغدارها محدوده تعیین‌شده برای ذخیره آب را با استفاده از گاو شخم می زدند و به همین دلیل نام گاوبند را برای هر محدوده انتخاب کردند.

شیوه های متفاوت تقسیم آب در قریه های اطراف تهران همواره از طرف پژوهشگران مورد توجه قرار گرفته و روایت های مختلفی از سنت تقسیم آب و آبیاری باغ ها در تهران قدیم نقل شده است. ماجرای تقسیم آب در فرحزاد کمی متفاوت تر است و قدیمی ها از گاوبندی یا بنه‌بندی به عنوان یکی از سنتی ترین روش ها برای آبیاری باغ های فرحزاد نام می برند.

به گزارش همشهری آنلاین، جاری شدن آب چشمه در باغ های سرسبز فرحزاد که تا چند دهه قبل یکی از قریه های خوش آب و هوای تهران بود، فصل مشترک خاطرات قدیمی های این محله است. در معدود منابع مکتوبی که درباره روزگار سپری شده فرحزاد به جا مانده آمده که آب چشمه از بالادست به استخر بزرگ فرحزاد سرازیر می شد و به گاوبندهایی می رسید که طبق توافق شفاهی بین کشاورزان محلی تعیین شده بود. زین العابدین لآلی، از اهالی قدیمی فرحزاد، درباره سنت گاوبندی در این محله قدیمی می گوید: «کشاورزان محلی ۷ نقطه را به عنوان جایی برای ذخیره آبی که از داخل استخر بزرگ فرحزاد سرازیر می شد تعیین کرده بودند که اصطلاحا به این ۷ نقطه گاوبند می گفتند و هر گاوبند به یک نفر تعلق داشت. مثل گاوبند زین العابدین، گاوبند رمضانعلی، گاوبند کل غلامرضایی، گاوبند حاج سلیمان و ... این افراد گاوبند بودند و به فرآیند تقسیم آب بین کشاورزان و باغدارهای فرحزاد نظارت می کردند.»

گاوبند در ادبیات بومی های فرحزاد به معنای تقسیم‌کننده آب بوده و کارشان شباهت فراوانی به میراب ها در تهران قدیم داشته است. روایت های مختلفی درباره وجه تسمیه گاوبندی در فرحزاد نقل شده که البته منبع موثقی برای آنها وجود ندارد. یکی از روایت ها این است که باغدارها محدوده تعیین‌شده برای ذخیره آب را با استفاده از گاو شخم می زدند و به همین دلیل نام گاوبند را برای هر محدوده انتخاب کردند. از اینکه گاوبندی مختص اهالی فرحزاد بوده یا در سایر قریه های تهران هم رایج بوده اطلاع دقیقی در دست نیست.

واژه گاوبندی با گذشت زمان جای خودش را به بنه‌بندی داد، اما اکنون از ۷ بنه معروف فرحزاد هیچ نام و نشانی باقی نمانده است. لآلی درباره پایان دوره گاوبندی در فرحزاد می گوید: «آب چشمه اصلی فرحزاد هنوز مثل خون در رگ های این محله جاری است اما دیگر از گاوبندها یا همان بنه‌ها خبری نیست. بعد از احداث بزرگراه یادگار امام و تخریب باغ های پایین‌دست فرحزاد اهالی محله با بنه های قدیمی خداحافظی کردند و شیوه آبرسانی با باغ ها به کلی تغییر کرد.»