ولیعهدی "نایف" چه تأثیری بر روابط عربستان و ایران خواهد داشت

عصر ایران ؛ رضا غبیشاوی  - با درگذشت ولیعهد 86 ساله عربستان سعودی ،‌سوالی که برای ایران حائز اهمیت است مطرح می شود آیا این اتفاق، تأثیری بر روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان دارد؟ و اگر جواب مثبت است چه تاثیری؟
 
1- وضعیت فعلی رابطه تهران - ریاض:

وضعیت فعلی این رابطه به هیچ عنوان مناسب نیست و بی اعتمادی میان دو طرف در بالاترین سطح و ابعاد قرار دارد.

تهران و ریاض هم اکنون در سطح داخلی، منطقه ای، جهانی با یکدیگر رویا رویی دارند:
دو کشور همدیگر را در ناآرامی داخلی خود مقصر می دانند.( ریاض ایران را متهم به تحریک شیعیان عربستان می کند و ایران معتقد است که عربستان حامی گروه هایی مانند جندالله - گروهک ریگی - است.)

دو کشور در بسیاری از کشورهای منطقه از جمله لبنان، فلسطین، عراق ، بحرین و ... در حال رقابت و رویارویی با یکدیگر هستند.
دو کشور در مهمترین سازمان بین المللی یعنی سازمان ملل متحد و مهمترین نهاد آن (شورای امنیت) بر سر اتهام ایران به دخالت در ترور سفیر سعودی در واشنگتن  مقابل هم قرار گرفته اند.

عربستان سعودی به طور رسمی و قطعی و نه صرفاً در حد اتهام زنی، ایران را مسئول برنامه ریزی برای ترور سفیرخود در واشنگتن می داند و گزارشش را نیز به شورای امنیت فرستاده است.

2- چه کسی ولیعهد می شود؟

براساس شرایط فعلی، به احتمال بسیار زیاد، نایف از فرزندان ملک عبدالعزیز موسس پادشاهی عربستان سعودی، ولیعهد بعدی است.
او هم اکنون وزیر کشور و معاون دوم هیات وزیران (نفر سوم در تشکیلات حکومتی بعد از پادشاه و ولیعهد) است.

روابط ریاض - تهران در سایه مرگ ولیعهدشاهزاده نایف متولد 1933 میلادی (78 ساله) پسر بیست و سوم  ملک عبدالعزیز پادشاه پیشین عربستان سعودی و بنیانگذار دولت نوین این کشور است.
شاهزاده نایف از 36 سال پیش تاکنون در سمت وزیر کشور و از سال 2009 تاکنون در مسئولیت معاون دوم رئیس هیات وزیران قرار دارد.
ریاست هیات وزیران برعهده پادشاه است.

  قطعاً جهت گیری های کلان سیاست خارجی عربستان سعودی با تغییر ولیعهد، تفاوتی نخواهد کرد اما به دلیل نوع نگاه ولیعهد جدید در کنار شرایط داخلی و خارجی این تغییر می تواند در موضوع حساس رابطه با ایران، تعیین کننده باشد.

3- اهمیت ولیعهد جدید

 به 3 دلیل، تغییر ولیعهد در شرایط فعلی بسیار مهم و در سیاست های خارجی ریاض و به وِیژه در رابطه با ایران، تاثیرگذار است.

نخست: به دلیل بیماری پادشاه فعلی، عملا، ولیعهد مدیریت کشور را برعهده دارد.
دوم: به دلیل تشدید بیماری پادشاه فعلی و احتمال مرگ او در آینده ای بسیار نزدیک، فاصله رسیدن ولیعهد به کرسی پادشاهی بسیار کوتاه است.
سوم: در صورتی که وزیر کشور ، ولیعهد شود ، پست وزیر کشور را همراه خود خواهد داشت یا اینکه حداکثر به دست پسرش (معاون فعلی وزیر کشور) سپرده خواهد شد.


4- ویژگی های ولیعهد جدید 

 اول: نسبت به دیگر شاهزادگان و پادشاه فعلی به نهادهای دینی وهابیت در عربستان سعودی نزدیک تر است.
دوم: نسبت به دیگر شاهزادگان و پادشاه فعلی مخالف بیشتری نسبت به اصلاحات سیاسی و اجتماعی داخلی است و به موضوعاتی مانند حقوق زنان و افزایش نقش و مشارکت آنان در نهادهای حکومتی و انتخابی شدن اعضای مجلس مشورتی(پارلمان) کاملا نگاه منفی دارد.
سوم: او به شدت نگاه امنیتی دارد . ناامنی و بی ثباتی در کشورهای همسایه یا نزدیک عربستان مانند بحرین، عراق، یمن، سومالی، سودان و مصر و افزایش شدت اعتراضات داخلی  در مناطق شیعه نشین نسبت به گذشته، بعد امنیتی ولیعهد جدید را برجسته کرده و توجیه لازم را برای تعمیم نگاه امنیتی به سایر بخش های حاکمیتی، تسهیل می کند.

در مارس 2009 روزنامه سعودی "الجزیره" به نقل از شاهزاده نایف نوشت: عربستان سعودی نیازی به عضویت زنان در مجلس مشورتی ندارد . این کشور نیازی به انتخابات ندارد زیرا همیشه بهترین ها، منصوب می شوند. اگر برای مجلس مشورتی، انتخابات صورت بگیرد میزان لیاقت و شایستگی اعضای منتخب درسطح لیاقت و شایستگی اعضای فعلی نیست.

نایف همچنین بارها از فعالیت و عملکرد مجموعه های موسوم به"هیات های امر به معروف و نهی از منکر" در عربستان سعودی حمایت کرده است.

این هیات ها که از سوی برخی رسانه ها "پلیس دینی " نام گرفته اند متشکل از طلبه ها و فارغ التحصیلان علوم دینی وهابی هستند و ماموریت دارند قوانین اسلامی را در مکان های عمومی از جمله خیابان ها و بازار و دیگر امکان اجرا کنند. آنها در این روند از قدرت اجرایی و تنبیهی نیز برخوردارند.

همچنین با توجه به مخالفت های پنهانی و بعضا علنی با ولیعهدی شاهزاده نایف و امکان افزایش شکاف ها در خانواده حاکم در عربستان سعودی، بعید نیست ولیعهد جدید برای ایجاد وحدت در میان خانواده حاکم و انحراف توجه ها، هر از چند گاهی به ایجاد بحران های خودساخته با ایران بپردازد یا اختلافات کوچک میان دو طرف را پررنگ کند.

براساس تجربه، ثابت شده است هر چقدر حاکمان عربستان سعودی از نهادهای دینی وهابیت دورتر و نسبت به اصلاحات اجتماعی سیاسی داخلی (ولو در زبان و با حداقل عملکرد) موضع مثبتی داشته باشند پتانسیل آنها برای برقراری روابط نزدیک و همکاری با ایران  بیشتر است. عکس این موضوع هم صادق است و با توجه به مواضع افراطی ولیعهد جدید که بسیار به نهادهای وهابیت نزدیک است ،‌ به نظر می رسد در دوره جدید که معلوم نیست چقدر طول می کشد روابط ایران و عربستان سعودی پتانسیل بیشتری برای تیرگی و تنش خواهد داشت.
 
آخرین اظهارات وزیر کشور عربستان علیه ایران

وزیر کشور عربستان سعودی در آخرین اظهارات خود علیه ایران که در شهریور ماه گذشته منتشر شد گفته بود ریاض از اقدامات ایران علیه خود، رنج می برد.

نایف ادامه داده بود: عربستان سعودی از سوی تروریست ها مورد هدف است. ما از شمال با مشکلات عراق و از جنوب با مشکلات یمن  و همچنین با مشکلات ایران واقدامات این کشور علیه عربستان سعودی و از غرب با مشکلات آفریقا، احاطه شده ایم . البته با همه این مشکلات ما در عربستان سعودی در ثبات و پیشرفت زندگی می کنیم.

وزیر کشور عربستان سعودی که به حمایت از افراط گرایان اسلامی در کشورش معروف است گفته بود: ما با مشکلاتی از ایران روبه رو هستیم. عربستان سعودی از سوی ایران ، مورد هدف است.

این اظهارات نایف با واکنش ملایم وزارت خارجه ایران روبه رو شد.
رسانه های ایران در آن مقطع نوشتند: يك مقام آگاه در وزارت خارجه كشورمان ضمن رد اظهارات  نايف مبني بر وجود مشكلاتي كه از سوي ايران، عربستان را هدف قرار داده است، گفته است: ايران همواره خواستار ثبات، آرامش و شكوفايي براي كشور عربستان بوده و چيزي به نام مشكلاتي كه عربستان را مورد هدف قرار مي‌دهد، وجود ندارد.