بسیاری از افراد به منظور افزایش سلامت قلب، مصرف نمک را کاهش داده و از غذاهای کم سدیم در رژیم غذایی خود استفاده میکنند؛ اما به خاطر بیمزگی غذاها، خیلی زود از این کار خستهشده و از این رژیم دست میکشند. اما چرا این دیدگاه را تغییر نمیدهیم و به جای تمرکز بر نخوردن نمک، پتاسیم بیشتری مصرف نمیکنیم؟
به گزارش لافارر، پتاسیم میتواند یک سلاح مخفی برای سلامت قلب باشد. این عنصر میتواند فشار خون را کنترل کند و عملکرد سیستمهای مختلف بدن را بهبود بخشد. در این مقاله ما به تأثیر مثبت پتاسیم بر سلامت بدن، مشکلات و عوارض ناشی از مصرف بیش از حد آن و تواناییاش در وارونه کردن اثرات منفی سدیم خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
پتاسیم یک عنصر با نماد شیمیایی “K” است. این عنصر یک کاتیون (یون با بار مثبت) مهم و از مواد معدنی ضروری در بدن انسان محسوب میشود. پتاسیم در مایع درونسلولی تمام سلولها وجود داشته و نقش بسیار مهمی در حفظ عملکرد سلولی، بهویژه سلولهایی مثل ماهیچهها و اعصاب، دارد. 98 درصد یون پتاسیم (+K) داخل سلولها و 2 درصد آن در مایع برونسلولی یافت میشود.
تغییرات شدید سطوح پلاسمایی پتاسیم ممکن است نتایج مرگباری داشته باشد. پتاسیم ارتباطی قوی با سدیم دارد. یک رژیم غذایی غنی از پتاسیم میتواند به جبران برخی از اثرات زیانبار سدیم بر فشار خون کمک کند.
بنابر توصیه مرکز پیشگیری و کنترل بیماریهای ایالات متحده (CDC) حداقل میزان پتاسیم مورد نیاز بدن در مردان 3400 میلیگرم و در زنان 2600 میلیگرم است. دریافت این میزان پتاسیم از طریق رژیم غذایی، فشار خون را پایین نگه میدارد و علاوه بر این، اثرات جانبی نمک بر فشار خون، خطر بروز سنگ کلیه و احتمال پوکی استخوان را کاهش میدهد. بر اساس آمارهای موجود، مقدار مصرف خوراکی پتاسیم در افراد بسیار پایینتر از میزان توصیه شده است.
با این وجود، افراد مبتلا به بیماریهای کلیوی به مقادیر متفاوتی از پتاسیم نیاز دارند؛ چرا که اختلال در عملکرد صحیح کلیهها میتواند باعث تجمع بیش از حد پتاسیم در خون شده و عوارضی مانند مشکلات عضلانی و عصبی را به دنبال داشته باشد. به همین دلیل برخی از مبتلایان به عارضههای کلیوی باید میزان کمتری پتاسیم نسبت به مقادیر توصیهشده در دستورالعملها مصرف کنند. هرگونه تغییر در کاهش مصرف پتاسیم در این افراد باید با مشورت با پزشک صورت بگیرد.
پتاسیم ازجمله مواد معدنی است که نقشی اساسی در حفظ سلامت بدن دارد. در ادامه به معرفی مهمترین فواید و اثرات پتاسیم بر سلامت بدن خواهیم پرداخت.
نتایج یک مطالعه تحقیقاتی در زنان نشان داد که رابطه معکوسی بین مصرف مقدار بیشتر پتاسیم و بروز سنگهای کلیوی وجود دارد. رژیم غذایی غنی از پتاسیم، مانع از دفع کلسیم از طریق ادرار شده و همچنین ممکن است به جلوگیری از آزادسازی کلسیم از استخوانها به داخل خون کمک کند. عدم بازجذب کلسیم توسط کلیهها باعث دفع ادراری آن شده و درنتیجه خطر تشکیل کریستالهایی که منجر به تولید سنگ کلیه میشوند را افزایش میدهد.
بنابر نظریهای به نام “تعادل اسید–باز”، مقادیر بالای اسید در رژیم غذایی ممکن است کاهش تراکم استخوان را در پی داشته باشد؛ چرا که افزایش اسیدیته خون میتواند منجر به آزادسازی کلسیم از استخوانها جهت برگرداندن تعادل اسید-باز شود.
غذاهای غنی از پتاسیم اثر قلیایی دارند و حاوی ترکیباتی هستند که میتوانند پس از سوختوساز به بیکربنات تبدیل شوند. بیکربنات به خنثیسازی اسیدهای داخل بدن کمک کرده و از استخوانها محافظت میکند.
مطالعات نشان میدهند که جذب بالای پتاسیم دریافتی از میوهها و سبزیجات، با تراکم بیشتر استخوان مرتبط است. بر اساس نتایج کارآزماییهای بالینی، مصرف مکملهای پتاسیم بیکربنات باعث کاهش دفع کلسیم از طریق ادرار و تشکیل استخوان بیشتر و تخریب کمتر آن میشود.
در حال حاضر دیابت نوع 2 یک نگرانی رو به افزایش در حوزه سلامت عمومی است. گرچه افراد چاق بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 هستند، اما سایر عوامل متابولیک هم در ابتلا به این بیماری نقش دارند.
وجود پتاسیم برای ترشح انسولین از سلولهای پانکراس ضروری است. پائین بودن میزان پتاسیم خون، ترشح انسولین را مختل کرده و ممکن است منجر به بالا رفتن قند خون شود. این تأثیر بیشتر با مصرف بلندمدت داروهای مُدر (ادرارآور) یا تولید بیش از حد آلدوسترون (هایپرآلدوسترونیسم) مشاهده میشود که دفع پتاسیم از طریق ادرار را افزایش میدهند؛ با این وجود، احتمال بروز این وضعیت در افراد سالم هم وجود دارد. هر چند شواهد کافی برای اثبات ارتباط مستقیم بین دیابت و مقدار پایین پتاسیم خون در دسترس نیست؛ در صورت احتمال ابتلا به دیابت، بهتر است پزشک سطح پتاسیم خون را نیز بررسی کند.
مطالعات نشان دادهاند که افزایش مصرف پتاسیم، خطر بیماریهای قلبی-عروقی مانند سکته مغزی را کاهش میدهد. با این حال، ساز و کار آن هنوز شناختهشده نیست.
یک توضیح این است که پتاسیم احتمالاً از تجمع کلسیم در سلولهای عضله صاف داخل شریانها (کلسیفیکاسیون عروقی) جلوگیری میکند. کلسیفیکاسیون عروقی منجر به تصلب شرایین یا همان سخت شدن شریانها میشود. در این عارضه تشکیل پلاکی از چربی، کلسترول، کلسیم و مواد دیگر در دیوراه رگها میتواند جریان خون را کاهش دهد.
غذاهای غنی از پتاسیم برای کنترل فشار خون بالا حائز اهمیت هستند؛ چرا که پتاسیم اثرات سدیم را کاهش میدهد. هرچه میزان مصرف پتاسیم بیشتر باشد، سدیم بیشتری از طریق ادرار دفع میشود. پتاسیم همچنین به کاهش فشار دیواره رگهای خونی و در نتیجه کاهش فشار خون کمک میکند. به همین دلیل است که افزایش مصرف پتاسیم از طریق رژیم غذایی، به بزرگسالان سالمی که فشار خون بالاتر از 120/80 دارند، توصیه میشود.
تأثیر مثبت افزایش مصرف پتاسیم بر کاهش سدیم به این معنا نیست که همه افراد مجاز به مصرف آن هستند؛ چرا که افزایش مصرف پتاسیم در افراد مبتلا به بیماریهای کلیوی، بیماریهایی که بر سطح پتاسیم بدن تأثیر میگذارند یا افرادی که داروهای خاصی مصرف میکنند، ممکن است زیان داشته باشد. تصمیمگیری در مورد مصرف بیشتر پتاسیم باید با مشورت پزشک انجام شود.
پتاسیم برای انقباض عضلانی، ارتباط بین عضلات و اعصاب و عملکرد کلی عضلات لازم است. از آنجایی که در تمام قسمتهای بدن از جمله بازوها، پاها و دستگاههای تنفسی و گوارشی عضله وجود دارد، رژیم غذایی با مقدار پایین پتاسیم میتواند منجر به خستگی و بروز مشکلات گوارشی شود.
همانطور که میزان بالای پتاسیم میتواند مشکلساز باشد، مقادیر پایین آن هم میتواند مشکلاتی به همراه داشته باشد. به شرایطی که میزان پتاسیم خون بسیار پایین است، هیپوکالمی گفته میشود. سطوح طبیعی پتاسیم در بزرگسالان بین 3.5 تا 5.2 میلیمول بر لیتر (mmol/L) است. مقادیر پتاسیم کمتر از 3 میلیمول بر لیتر (mmol/L) هیپوکالمی بسیار شدید در نظر گرفته میشود.
کمبود پتاسیم پدیدهای بسیار نادر است؛ چرا که رژیم غذایی معمولی، پتاسیم مورد نیاز بدن را تأمین میکند. سطوح پایین پتاسیم خون، معمولاً به دلیل از دست دادن مقدار زیادی پتاسیم از طریق دستگاه گوارش اتفاق میافتد. علاوه بر این، اسهال طولانیمدت، استفراغ یا مصرف غیرمعمول مسهلها نیز میتوانند منجر به از دست دادن مقدار زیادی پتاسیم شوند. از دیگر دلایل دیگر ابتلا به هیپوکالمی میتوان به این موارد اشاره کرد:
در موارد کمبود پتاسیم خفیف، ممکن است هیچ نوع علامتی دیده نشود. اما به صورت کلی علائم این عارضه شامل موارد زیر میشود:
موارد شدیدتر کمبود پتاسیم ممکن است باعث بروز چنین علائمی شوند:
ازجمله روشهایی که برای تشخیص کمبود پتاسیم به کار گرفته میشوند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
پزشک در موارد هیپوکالمی خفیف، مکمل خوراکی پتاسیم تجویز میکند. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به دریافت پتاسیم از طریق تزریق وریدی باشد.
به میزان بالای پتاسیم خون، هایپرکالمی گفته میشود که در آن سطح پتاسیم پلاسمای خون بالاتر از حد نرمال و معمولاً بیشتر از 5 تا 5.5 میلیمول بر لیتر (mmol/L) است. هایپرکالمی شدید (غلظت پتاسیم 6.5 میلیمول بر لیتر یا بالاتر) به شکل قابل ملاحظهای با افزایش خطر مرگومیر ارتباط دارد.
شایعترین دلیل سطوح بالای پتاسیم، مربوط به کلیهها است؛ اما به طور کلی علت بروز هایپرکالمی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
موارد زیر ازجمله بیماریها و اختلالاتی هستند که میتوانند باعث بالا رفتن پتاسیم خون و بروز هایپرکالمی شوند:
مصرف برخی از داروها نیز میتواند منجر به بروز هایپرکالمی شود. ازجمله:
بسیاری از افراد مبتلا به هایپرکالمی خفیف، هیچ علائمی ندارند یا علائمشان به راحتی نادیده گرفته میشود. در چنین شرایطی، علائم ممکن است به تدریج در طول هفتهها یا ماهها بروز کنند و اغلب خودشان برطرف میشوند. اما سطوح بسیار بالای پتاسیم به قلب صدمه میزند و باعث بروز ناگهانی مشکلات تهدیدکننده حیات میشود. به طور کلی علائم هایپرکالمی عبارتند از:
برای تشخیص دقیق هایپرکالمی میتوان از این روشها استفاده کرد:
روشهای درمانی این عارضه عبارتند از:
البته روشهای درمانی دیگری نیز وجود دارند که استفاده از آنها به دلیل و علت بروز هایپرکالمی بستگی دارد.
در صورت بروز چنین علائمی به پزشک مراجعه کنید:
گاهی با وجود اینکه هیچ علائمی مبنی بر وجود هایپرکالمی در فرد دیده نمیشود اما جواب آزمایشها بیانگر وجود پتاسیم بالا در خون است. در چنین شرایطی احتمال بروز شبه هایپرکالمی وجود دارد. شبه هایپرکالمی به نشت پتاسیم از گلبولهای قرمز خون گفته میشود. این اتفاق ممکن است به دلیل شکاف سلولهای خون، هنگام نمونهگیری یا مدت کوتاهی بعد از آن رخ دهد.
در چنین شرایطی، پتاسیم از سلولهای شکافته شده به داخل نمونه خون نشت کرده و همین موضوع باعث افزایش کاذب سطح پتاسیم میشود. البته این اتفاق بسیار رایج است؛ در نتیجه برای تشخیص شبه هایپرکالمی باید علائم فرد و نتیجه کلی آزمایش خون مورد بررسی قرار گیرد. در صورت منطبق نبودن نتایج آزمایش با علائم فرد یا نوسان در نتایج آزمایشگاهی، باید مجدداً نمونهگیری خون انجام شود.
به طور معمول، میزان پتاسیم خون باید در طول دوران بارداری ثابت بماند؛ با این وجود احتمال بروز هایپرکالمی و هیپوکالمی در این دوران وجود دارد.
پتاسیم در بسیاری از مواد غذایی به خصوص میوهها و سبزیجات وجود دارد. سبزیجات برگدار، لوبیا، مغزها، لبنیات، و سبزیجات نشاستهدار مانند کدو منابع غنی از پتاسیم هستند.
پتاسیم یک ماده مغذی ضروری است که سلولها برای عملکرد طبیعی به آن نیاز دارند. رژیمهای غذایی مورد استفاده انسان در گذشته غنی از پتاسیم بودند؛ اما در رژیمهای غذایی فعلی پتاسیم به میزان کافی یافت نمیشود. افزایش جذب پتاسیم از طریق مواد غذایی میتواند از بسیاری از اثرات زیانبار کمبود پتاسیم ازجمله حساسیت بیشتر به نمک، افزایش خطر سنگ کلیه و امکان کاهش بیشتر تراکم استخوان، پیشگیری کند.
به دلیل شیوع فشار خون بالا، سکته مغزی و بیماریهای مرتبط با کاهش مواد معدنی استخوان (مانند پوکی استخوان و سنگ کلیه)، باید مصرف غذاهای غنی از پتاسیم به ویژه میوهها و سبزیجات را در رژیم غذایی خود بگنجانید. برای اطمینان از وجود مقدار کافی پتاسیم در بدن خود، میتوانید با پزشکتان صحبت کنید.