آیا شما هم به صورت دائم احساس بیقراری، خستگی و بیرمقی میکنید؟ یا گاهاً فشار خون خیلی پایین یا خیلی بالا؟ اخیراً دچار کاهش وزن شدید یا افزایش وزن شدهاید؟ علت تمام این علائم در هورمون کورتیزول خلاصه میشود. اما هورمون کورتیزول چیست؟
به گزارش همشهری آنلاین، کورتیزول یک هورمون استروئیدی است که غدد آدرنال (غدد درونریز در بالای کلیه) آن را تولید و آزاد میکنند. کورتیزول بر چندین جنبه از بدن تأثیر میگذارد و عمدتاً وظیفه آن تنظیم پاسخ مغز به استرس است. استرس و برخی شرایط زمینهای (مانند ژنتیک) میتواند سطح کورتیزول شما را افزایش دهد.
سطوح بالای کورتیزول میتواند باعث طیف وسیعی از علائم از جمله افزایش وزن، آکنه (جوش) و خستگی شود. همه افراد هر از چند گاهی کورتیزول بالایی دارند و سطوح آن در طول روز متفاوت است.
بالا بودن هورمون کورتیزول بخشی از پاسخ طبیعی بدن شما به تهدیدات آسیب یا خطر محسوب میشود. اما، اگر بدن شما به طور مداوم کورتیزول بیش از حد تولید میکند، معمولاً نشان دهنده یک مشکل اساسی در سلامت شما است. برای اینکه متوجه شویم هورمون کورتیزول چیست و دقیقاً سطح غیر نرمال آن چه علائمی دارد، به خواندن ادامه دهید.
کورتیزول (Cortisol) یک هورمون گلوکوکورتیکوئیدی (glucocorticoids) است که غدد فوق کلیوی شما آن را تولید و آزاد میکنند. هورمونها مواد شیمیایی هستند که عملکردهای مختلف بدن را با انتقال پیام از طریق خون به اندامها، پوست، ماهیچهها و سایر بافتها هماهنگ میکنند. این سیگنالها به بدن شما میگویند که چه کاری را در چه زمانی باید انجام دهد.
گلوکوکورتیکوئیدها نوعی هورمون استروئیدی هستند. آنها التهاب را در تمام بافتهای بدن شما سرکوب میکنند و متابولیسم را در عضلات، چربی، کبد و استخوانها کنترل میکنند. گلوکوکورتیکوئیدها همچنین بر چرخه خواب و بیداری تأثیر میگذارند.
غدد درونریز در بالای کلیه که به عنوان «غدد فوق کلیوی» نیز شناخته میشوند، غدد مثلثی شکل کوچکی هستند که در بالای هر یک از دو کلیه شما قرار دارند. آنها بخشی از سیستم غدد درونریز هستند.
هورمون کورتیزول چیست؟ کورتیزول هورمون ضروریای به حساب میآید که تقریباً بر هر اندام و بافت بدن تأثیرگذار است. نقشهای مهم زیادی ایفا می کند، از جمله:
بدن انسان به طور مداوم میزان کورتیزول را برای حفظ سطوح هموستاز (سطوح تعادل بدن) کنترل میکند. زیرا احتمالاً همانطور که میدانید، میزان بالاتر یا پایینتر از حد طبیعی کورتیزول میتواند برای سلامتی مضر باشد.
در مواقع استرس، بدن میتواند پس از ترشح هورمونهای «جنگ و گریز» خود (مانند آدرنالین) کورتیزول ترشح کند، بنابراین شما حتی پس از رفع خطر، همچنان در حالت آمادهباش هستید. علاوهبر این، کورتیزول باعث آزاد شدن گلوکز (قند) از کبد برای دریافت انرژی سریع در زمان استرس میشود.
کورتیزول به کنترل نحوه استفاده بدن از چربیها، پروتئینها و کربوهیدراتها برای استفاده از انرژی کمک میکند. این هورمون با به حرکت درآوردن گلوکز، اسیدهای چرب آزاد و اسیدهای آمینه از ذخایر درونزا، دسترسی به تمام بسترهای سوخت بدن را افزایش میدهد. بنابراین، از آنجایی که کورتیزول یک هورمون کاتابولیک کلی است؛ هنگامی که بیش از حد آزاد شود، توده بدون چربی بدن و توده عضلانی را کاهش میدهد و ممکن است مصرف انرژی را نیز افزایش دهد.
هنوز روش دقیقی که کورتیزول فشار خون را در انسان تنظیم میکند، مشخص نیست. با این حال، سطوح بالای کورتیزول میتواند باعث فشار خون بالا و سطوح پایینتر از حد طبیعی کورتیزول میتواند باعث فشار خون پایین شود.
در فواصل کوتاه، کورتیزول میتواند با محدود کردن التهاب، ایمنی بدن را تقویت کند. با این حال، اگر سطح کورتیزول انسان به طور مداوم بالا باشد، بدن میتواند به داشتن کورتیزول بیش از حد در خون عادت کند که میتواند منجر به التهاب و تضعیف سیستم ایمنی شود.
در شرایط عادی، کورتیزول میتواند اثر انسولین (هورمونی که لوزالمعده برای تنظیم قند خون میسازد) را متعادل کند. کورتیزول با آزاد کردن گلوکز ذخیره شده، قند خون را افزایش داده، در حالی که انسولین قند خون را کاهش میدهد. سطوح بالای کورتیزول مزمن، میتواند منجر به افزایش مداوم قند خون (هیپرگلیسمی) شود. سطح بالای قند خون نیز میتواند منجر به دیابت نوع 2 باشد.
در حالت نرمال، هنگام عصر که به خواب میروید، سطح کورتیزول کمتری دارید و صبح درست قبل از بیدار شدن، این هورمون به اوج خود میرسد. این نشان میدهد که کورتیزول نقش مهمی در شروع بیداری ایفا میکند و در ریتم شبانهروزی بدن نقش دارد.
حال که متوجه شدیم هورمون کورتیزول چیست و چه نقشی در بدن ما دارد، بهتر است به سراغ مکانیزم آزادسازی آن برویم. آزادسازی کورتیزول تحت کنترل محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) بوده که هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) توسط هسته پارا بطنی (PVN) هیپوتالاموس ترشح میشود.
محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) یک سیستم ارتباطی بین سه اندام بوده و برای مدیریت استرس بدن ما بسیار مهم است. این اندامهای سیستم غدد درونریز یک حلقه بازخورد از هورمونها ایجاد میکنند تا واکنش استرس بدن انسان را تنظیم و متعادل کنند.
به طور خاص، محور HPA یک سیستم عصبی غدد درونریز است. این شامل سلولهایی است که هورمونها را در خون (از طریق سیستم غدد درونریز) در پاسخ به تحریک سیستم عصبی آزاد میکنند.
حالا که دانستید هورمون کورتیزول چیست، بد نیست با روش تشخیص آن هم آشنا شوید. کورتیزول گاهی اوقات «هورمون استرس» هم نامیده میشود. «تست کورتیزول» سطح کورتیزول را در خون، ادرار یا بزاق اندازهگیری میکند تا ببیند آیا سطح کورتیزول بدن طبیعی است؟
این آزمایش نیاز به نمونه خون، ادرار، بزاق یا ترکیبی دارد. نتایج میتواند به پزشکان کمک کند تا تشخیص دهند که آیا شما مبتلا به بیماریهای زیر هستید یا خیر:
تست کورتیزول گاهی اوقات با این نامها نیز شناخته میشوند:
ممکن است برایتان سوال پیش بیاید که سطح نرمال هورمون کورتیزول چیست؟ باید بدانید که سطح کورتیزول در خون، ادرار و بزاق معمولاً در اوایل صبح به اوج خود میرسد، در طول روز کاهش مییابد و در حدود نیمه شب به پایینترین سطح خود دست مییابد. اگر در شیفت شب کار کنید و در ساعات مختلف روز بخوابید، این الگو میتواند تغییر کند.
برای اکثر آزمایشهایی که سطح کورتیزول را در خون اندازهگیری میکنند، محدودههای طبیعی عبارتند از:
البته باید بدانید که محدوده طبیعی میتواند از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر، زمانی به زمان دیگر و فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.
ترشح کورتیزول عمدتاً توسط سه ناحیه مرتبط با یکدیگر در بدن کنترل میشود: هیپوتالاموس در مغز، غده هیپوفیز و غده فوق کلیوی. این محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال نام دارد. بیایید بررسی کنیم که علت کاهش سطح هورمون کورتیزول چیست.
هنگامی که سطح کورتیزول در خون پایین است، گروهی از سلولها در ناحیهای از مغز به نام هیپوتالاموس، هورمون آزاد کننده کورتیکوتروفین ترشح میکنند که باعث میشود غده هیپوفیز، هورمون دیگری به نام هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک را در جریان خون ترشح کند. سطوح بالای هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک در غدد فوق کلیوی شناسایی میشود و ترشح کورتیزول را تحریک میکند و باعث افزایش سطح کورتیزول در خون میشود.
با افزایش سطح کورتیزول، بدن شروع به مسدود کردن ترشح هورمون آزاد کننده کورتیکوتروفین از هیپوتالاموس و هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک از هیپوفیز میکند. در نتیجه، سطح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک شروع به کاهش میکند که سپس منجر به کاهش سطح کورتیزول میشود. به این حلقه بازخورد منفی می گویند.
داشتن سطح کورتیزول کمتر از حد طبیعی (هیپوکورتیزولیسم) نارسایی آدرنال در نظر گرفته میشود. دو نوع نارسایی آدرنال وجود دارد: اولیه و ثانویه. علل نارساییهای آدرنال عبارتند از:
همچنین فرد میتواند پس از قطع درمان با داروهای کورتیکواستروئیدی، سطح کورتیزول پایینتر از حد طبیعی داشته باشد. بهخصوص اگر پس از مدت زمان مصرف، استفاده از آنها را خیلی سریع متوقف کنید.
علائم سطوح پایینتر از حد طبیعی کورتیزول یا نارسایی آدرنال عبارتند از:
تجربه سطوح بالای غیر طبیعی کورتیزول (هیپرکورتیزولیسم) برای مدت طولانی معمولاً سندرم کوشینگ در نظر گرفته میشود که یک بیماری نادر است. علل بالاتر از حد طبیعی کورتیزول و سندرم کوشینگ عبارتند از:
علائم سندرم کوشینگ به میزان افزایش سطح کورتیزول بستگی دارد. علائم و نشانههای رایج سطوح بالاتر از حد طبیعی کورتیزول عبارتند از:
اگر سندرم کوشینگ (سطوح بسیار بالای کورتیزول) دارید، یا مبتلا به نارسایی آدرنال (سطوح بسیار پایین کورتیزول) هستید، برای کاهش یا افزایش سطح کورتیزول خود نیازمند پزشک هستید. درمان معمولاً شامل دارو یا جراحی است. همانطور که در بخش «هورمون کورتیزول چیست» هم اشاره شد، این هورمون نقش بسیار مهمی در بدن دارد. بنابراین برای حفظ تعادل آن باید محتاط باشید.
با این همه، به طور کلی چندین کار روزمره وجود دارد که میتوانید برای کاهش یا افزایش سطح کورتیزول و حفظ آن در محدوده بهینه انجام دهید، از جمله:
در حالی که چندین کار وجود دارد که میتوانید برای محدود کردن استرس خود و در نتیجه مدیریت سطح کورتیزول خود انجام دهید، گاهی اوقات داشتن سطوح غیرطبیعی بالا یا پایین کورتیزول از کنترل شما خارج است.
اگر علائم سندرم کوشینگ یا نارسایی آدرنال را تجربه کردید (به بخشهای بالاتر مراجعه کنید)، با پزشک تماس بگیرید. همچنین اگر در مورد سطح استرس روزانه خود نگران هستید، با یک روانشنا یا روانپزشک در مورد اقداماتی که میتوانید برای به حداقل رساندن استرس خود و سالم ماندن انجام دهید، صحبت کنید.
در این مقاله تلاش کردیم تا به شما توضیح دهیم که هورمون کورتیزول چیست. احتمالا تا اینجای کار متوجه شدید که سطوح بالای کورتیزول با مدیریت ضعیف میتواند عواقب جدی برای سلامت شما داشته باشد. کورتیزول بالا در صورت درمان نشدن میتواند خطر ابتلا به بیماریهای جدی را افزایش دهد، از جمله:
بنابراین به شما توصیه میشود تا در صورت دیدن علائم و نشانهها، هر چه سریعتر با پزشک غدد یا روانشناس/روانپزشک ارتباط برقرار کنید.